از ساختمان‌ سازی تا گوهرشناسی

حسین‌علی نوروزی متولد 1347 زنجان است. 30سال است که در شهرستان رباط‌کریم سکونت دارد و معمار ساختمان است. کمتر از دو سال است که وارد کار جواهرسازی و سنگ‌تراشی شده و در این کار ابداعاتی هم داشته است. می‌گوید شاگرد خودش بوده و در این مدت کوتاه به مناطق زیادی از کشور سفر کرده است. از جنگل و کویر گرفته تا کوهستان و دره برای پیدا کردن کانی‌های قیمتی و نیمه قیمتی زیرپا گذاشته و مطالعات گسترده‌ای را در این زمینه انجام داده است.

اطلاعات خوبی از سنگ‌های زینتی ارزشمند دارد و محل قرارگرفتن خیلی از آنها را می‌داند. در طول سال مسافرت‌های زیادی به همه مناطق ایران انجام می‌دهد تا سنگ‌های دلخواهش را پیدا کند. گفت‌وگوی «فرصت امروز» را با این هنرمند جواهرساز به تفصیل بخوانید.

نوروزی در مورد خودش اینطور توضیح می‌دهد: پیمانکار ساختمان هستم و شغل اصلی من ساختن ساختمان است. از مدتی پیش دنبال کار بهتر و سبک‌تری بودم چون با بالا رفتن سن، توان آدم تحلیل می‌رود. دوست داشتم کار دیگری پیدا کنم که راحت‌تر باشد. از بچگی به کوهنوردی و طبیعت علاقه زیادی داشتم. چون خودم روستازاده هستم بیشتر در محیط‌های طبیعی بودم.

این را هم بگویم که از بچگی سنگ خیلی دوست داشتم و حین رفتن به صحرا و اطراف روستا سنگ‌های زیادی را که فرم و شکل خاصی داشتند پیدا و جمع‌آوری می‌کردم. همین باعث شد که وقتی برای کوهنوردی می‌رفتم سنگ‌هایی که شکل و شمایل متفاوتی نسبت به بقیه داشتند را به استادکارها نشان می‌دادم و در قبالش اجرت مختصری می‌گرفتم.

بعد از آن تصمیم گرفتم خودم کاری در این زمینه انجام بدهم. همان شد که روی آوردم به مطالعه تخصصی و گوهرشناسی. در همین رابطه زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی، کانی‌شناسی، شناخت پوسته زمین را به دقت مورد بررسی قرار دادم و اطلاعات زیادی به دست آوردم.

برای نخستین بار که به طور جدی به این کار پرداختم 15‌کیلوگرم عقیق ناب پیدا کردم و به هر کسی نشان می‌دادم از تعجب شاخ درمی‌آورد که اینها را از کجا آورده‌ام! حتی به من گفتند که ممکن است سنگ‌های دیگری هم باشد.

بعد از آن به بازار مراجعه کردم و سراغ ابزار و ادوات لازم این کار برای تراش و برش گرفتم. مقداری ابزارآلات را تهیه کردم و بعد از آن سراغ دینام و سیم‌پیچ وچیزهای را گرفتم تا به طور مکانیزه و برقی کارهای ‌تراش را انجام دهم. دینام را خودم خریدم و سایر وسایل و قطعه‌ها را خودم نصب کردم و ماشین تراش جدیدی ساخته شد که نمونه دیگری نداشت.

شیوه کاری

پیکرتراشی روی سنگ‌های سفت و سخت با مقاومت بالا صورت نمی‌گیرد، بلکه روی کانی‌هایی با سختی پایین صورت می‌گیرد تا بتوان طرح‌های مختلف را روی آن شکل داد. نوروزی کارهایش را بیشتر با عقیق انجام می‌دهد و حتی مجسمه‌های کوچک و بزرگی از حیوانات را تراش داده و همین موجب تعجب دیگر هم‌صنفانش در نمایشگاه میراث‌‌ فرهنگی شده است.

خودش در این مورد می‌گوید: وقتی همه این مجسمه‌ها را دیدند، باورشان نمی‌شد که کارها را خودم ساخته باشم. وی در ادامه از بازخورد کارهایش می‌گوید: در نمایشگاه صنایع دستی که سازمان میراث فرهنگی برگزار کرده بود، یک مهندسی آمد غرفه و با علاقه و ذوق زیادی دست‌ساخته‌هایی را که درست کرده بودم تماشا می‌کرد. این آقا نمونه‌های ساخته شده مرا در کانال اینستاگرام دیده بود و خیلی خوشش آمده بود. او در نمایشگاه به من گفت که این اشیا و سنگ‌ها جزو زیباترین و بهترین سنگ‌ها و جواهرات دنیاست.

نوروزی در مورد جواهرات سنگی نظر جالبی دارد. وی می‌گوید: سنگ‌ها و جواهرات قیمتی و نیمه قیمتی از نظر علمی در همه جای کره زمین پراکنده هستند و مربوط به جای خاصی نمی‌شود. اینکه گفته می‌شود فقط آفریقا مرکز و معدن جواهر است، اصلا درست نیست. این پراکندگی در همه جای این کره خاکی وجود دارد، منتها اشکال کار در این است که ما سراغش نرفته‌ایم.

اصلا نمی‌دانیم چه چیزهای در این سرزمین یافت می‌شود، تا بخواهیم فعال هم باشیم! ایران قابلیت‌های فراوانی در این زمینه دارد و سنگ‌های زیادی که دارای ارزش و قیمت بالا هستند را در دل خودش جای داده است. فقط کافی است که همت کنیم و سراغش برویم.

حسینعلی‌خان گلایه‌هایی هم دارد و از بی‌توجهی و عدم حمایت از فعالان این بخش هنری – صنعتی راضی نیست. او با دلسوزی خاصی می‌گوید: هیچ حمایتی از هنرمند و فعال در این رشته نمی‌شود. من که تازه‌کار هستم همه مخارج را خودم تقبل کرده‌ام و از جیب داده‌ام. بقیه که مدت‌هاست در این حرفه مشغولند هم به امان خدا رها شده‌اند.

اگر این کار از لحاظ اقتصادی شناخته و مورد توجه دولتمردان قرار بگیرد، خیلی شغل ایجاد می‌شود حتی می‌توان به آن به‌عنوان یک کار دائم و تمام وقت نگاه کرد که فرد هزینه‌‌های خود و خانواده‌اش را تامین می‌کند. ولی تا به حال که مختصر نگاه محبت‌آمیزی به این صنعت پربها نشده است. مثلا سنگ شجر تا 1/2 میلیون تومان در هر کیلو قیمت دارد.

آن هم سنگ خام و بدون تراش. اگر این سنگ پرداخت به خوبی آماده‌سازی شود، قیمتش چندین برابر خواهد شد. به‌عنوان مثال قیمت عقیق از 200هزار تومان تا یک میلیون تومان متغیر است. شما یک کیلو عقیق می‌خرید 200هزار تومان، ولی از آن یک کیلو 200 عدد نگین درست می‌شود هرکدام 50هزار تومان. یعنی آن 200هزار تومان اولیه 200درصد رشد کرده است.

حالا این مختص بازار داخلی است؛ اگر صادرات داشته باشیم، این ارزش افزوده تبدیل می‌شود به دلار، یورو و سایر ارزهای معتبر. آن‌وقت علاوه بر اشتغال‌زایی و تولید ثروت، ارزآوری هم اتفاق می‌افتد. تا یک ناراحتی دیگر هم دارم؛ اگر از این نعمت خدادادی درست استفاده نکنیم این کانی‌های قیمتی به مرور زمان از بین می‌رود و خراب می‌شود. خود عقیق برای پخته شدن و عمل آمدن نیاز به تابش آفتاب دارد، ولی زیادی آن مضر است و سنگ را خراب می‌می‌کند.

ضمن اینکه ابزارآلات و وسایل ما همگی قدیمی و کهنه است و قابلیت محدودی دارد. کسانی که سابقه زیادی دارند هم هنوز با وسایل و لوازم کهنه و از رده خارج کار می‌کنند، چون تهیه و خرید این اقلام پول زیادی می‌خواهد که در توان همه نیست. وقتی تکنولوژی روز به کار گرفته شود، استحصال به خوبی صورت می‌گیرد و نمونه‌های متنوعی تولید خواهد شد.

آموزش

نوروزی درباره وضعیت آموزش و یادگیری این هنر قیمتی می‌گوید: آموزش و کسب مهارت در این رشته‌ها خرج زیادی دارد و کمی هم زمان‌بر است. الان کلاس‌هایی وجود دارند که برای دوره یک ساله تا 10میلیون تومان هم می‌گیرند. هر کسی که توان پرداخت این هزینه را ندارد؛ حالا هرچقدر هم که استعداد و خلاقیت داشته باشد.

نهاد‌های مسئول باید امکانات و تسهیلات مناسب را در اختیار افرادی که دستی به آتش دارند بگذارند و بعد از آنها نیروی انسانی متخصص بخواهند. نوروزی در مورد فعالیت کاری خودش می‌گوید: در حال حاضر با چند ارگان دولتی مثل کمیته امداد و بهزیستی صحبت شده تا به افرادی که بضاعت مالی ندارند در برخی از مناطق به‌صورت رایگان آموزش بدهم.

حتی بعضی از شهرستان‌های دور و سردسیر که در فصل زمستان کاری ندارند، صحبت‌هایی شده تا در آنجا کلاس‌های آموزشی بدون دریافت حتی یک ریال برگزار کنم. قصد دارم در این کلاس‌ها سبک حرفه‌ای خودم را یاد بدهم نه آن چیزی که در بازار فعلی و آموزشگا‌ها معمول است. چون معتقدم آموزش‌های آنها فرمالیته است و خیلی مناسب و کاربردی نیست.

چون خودم به‌صورت عملی کار یاد گرفته‌ام، می‌خواهم به همین صورت به دیگران منتقل کنم. فعلا خودم روی فیروزه کار نکرده‌ام و قصد دارم روی این سنگ هم کارهایی صورت بدهم، چون علم این کار پیدا کرده‌ام و ترسی از خراب شدن و ناقص کردن سنگ ندارم.

وی در ادامه به نکات جالبی اشاره می‌کند: بهترین عقیق ایران در زاهدان پیدا می‌شود که جزو مرغوب‌ترین گونه‌هاست. به طور کلی عقیق یک جواهر نیمه قیمتی است، ولی عقیق‌هایی که از حوالی زاهدان به‌دست می‌آید از گران‌ترین نمونه‌های کانی‌هاست. در کشور الماس نداریم و حتی شنیده نشده که در کشور معدن یا رگه الماس وجود داشته باشد.

زمرد که سختی پایینی دارد در کشور پیدا می‌شود؛ آمیتیس، یاقوت، شجر اپال سایر سنگ‌های عمده‌ای هستند که در کشور موجود است. سنگ عقیق تنوع بسیار زیادی دارد و بیش از هزار نوع در جهان عقیق وجود دارد. عقیق منظره‌ای (گران‌ترین نوع)، عقیق سلیمانی، جاسبر، آگات، انیکیس و... از نمونه‌های فراوان عقیق در معادن ایران است. قیمت هر گرم عقیق چهار تا 10هزار تومان است که در نوع منظره به 16 تا 20 هزار تومان می‌رسد.

کارهای تولیدی

نوروزی نزدیک به 2هزار سنگ را تراش داده و تبدیل به جواهر و زیورآلات کرده است. انگشتر، آویز، انواع نگین، به اضافه 300 کار فانتزی و دکوری. وی در مورد سرمایه اولیه برای راه‌اندازی یک واحد کارگاهی کوچک می‌گوید: یک کارگاه مجهز و عالی با تمام وسایل نزدیک به 50 میلیون تومان هزینه دارد.

ولی یک واحد معمولی و متوسط برای شروع کار با 10 میلیون تومان هم پیش می‌رود. وسایل اصلی این کار میز مخصوص کار است با صفحه‌های تراش که CBN گفته می‌شود. در کاروانسرای حاج کمال رباط کریم میراث فرهنگی غرفه‌ای به ما داده که در آن مشغول هستم که 360 سال قدمت دارد.

توریست‌های زیادی از آلمان، ایتالیا، تاجیکستان و ترکیه برای بازدید و خرید مراجعه می‌کنند. اتفاقا خیلی هم از این اقلام خوش‌شان می‌آید و در حجم زیاد می‌خرند و به‌عنوان کالای توریستی با خودشان می‌برند.