اصلی‌ترین میوه تک‌نرخی شدن ارز کاهش رانت‌خواری خواهد بود!

بازار ارز، روزهای آرامی را سپری می‌کند. آرامشی که می‌تواند حاکی از زمزمه‌هایی باشد که از تغییر سیاست‌های دولت در مدیریت بازار ارز شنیده می‌شود، در‌حالی‌که بعد از اعلام نتایج مذاکرات هسته‌ای بهای دلار تا ۳ هزار و۶۵۰ تومان افزایش یافته بود. این روزها انتشار اخباری مربوط به تک‌نرخی شدن ارز و بررسی این موضوع در مجلس موجب شده است تا بازار به سمت آرامش و حتی نزول قیمت پیش رود. با این زمزمه‌های آغازین می‌شود گفت اکنون مجلس و دولت مصمم هستند تا با افزایش عرضه در بازار به کاهش قیمت کمک کنند.

اجرای ارز تک‌نرخی به‌عنوان یکی از مطالبات بخش خصوصی و وعده‌ها و اهداف دولتمردان اقتصادی ایران است، دولت تدبیر و امید اما به‌ظاهر اهتمامش برای اجرای این سیاست جدی‌تر است، دولت اکنون با اجماع در بین تصمیم‌گیرندگان سیاست ارزی کشور بر آن است تا نظام دونرخی را هر چه سریع‌تر اصلاح کند، البته در عملیاتی شدن این سیاست ابهامات بسیاری موجود است چرا‌که نمی‌توان ارز بازار آزاد را به یک‌باره کاهش داد زیرا با این رقم صدمات گسترده‌ای متوجه بخش صادرات و مخصوصا بخش خصوصی می‌شود. اکنون بعد از تفاهم به‌دست آمده و امیدوار بودن به توافق نهایی هسته‌ای ایران و همچنین امیدوار بودن به لغو تحریم‌ها اگرچه مسیر تک‌نرخی کردن ارز هموار می‌شود اما خویشتنداری دولت برای افزایش قیمت ارز پایه منطقی‌تر به نظر می‌رسد!

به روایتی دیگر اگرچه از زمان ‌بر سرکار آمدن دولت آقای روحانی اندیشه و مقدمات تک‌نرخی شدن ارز مهیا شده است و حالا با تفاهم به‌دست آمده با ۱+۵ این اندیشه جنبه عملی‌تر به خود گرفته است اما به نظر می‌رسد که به‌زودی با توافق جامع، کار برای احیای نظام تک‌نرخی آسان‌تر خواهد شد. سیستم تک‌نرخی شدن ارز نه‌تنها جنبه اقتصادی بسیار دارد بلکه می‌تواند جنبه‌های آسایش قضایی و چه‌بسا امنیتی هم در جامعه داشته باشد چراکه سیستم چندنرخی ارز به‌آسانی راه را برای سودجویان میسر می‌کرد تا زمینه‌های فساد اقتصادی یا مشکلاتی را فراروی سیستم مدیریت اقتصادی کشور ایجاد کنند. شاید همین روزنه فساد بوده که پس از انقلاب از سوی اغلب دولت‌های جمهوری اسلامی سیاست‌هایی برای کنترل ارز در کشور اجرا شده تا به وسیله آن موجبات رانت‌خواری برای گروهی از افراد یا برخی دستگاه‌های دولتی و مدیریت اقتصادی فراهم نشود.

اکنون نیز بسیاری از دستگاه‌های دولتی و همچنین بخش‌های خصوصی که بعضا ریشه‌هایی در بدنه قدرت دارند نیز با تک‌نرخی شدن ارز مخالفت می‌کنند اما ‌ای‌کاش این گروه‌ها که از مزیت ارزهای دولتی یا مبادله‌ای استفاده می‌کنند به این واقعیت برسند که اگر چه در کوتاه‌مدت با تک‌نرخی شدن ارز منفعتی را که درپی آن هستند، از دست می‌دهند اما در بلندمدت این سیاست به زیان آنها نبوده بلکه به نفع آنهاست! چرا که هرچه فاصله بین نرخ ارز مبادلاتی و آزاد کمتر باشد، به تک نرخی‌شدن ارز منجر می‌شود و سوء‌استفاده کردن از سیاست قیمت‌گذاری چندنرخی از جامعه رخت برخواهد بست و رقابت اقتصادی، جایگزین انتظار استفاده از مزایای بخش عمومی خواهد شد و مزیت نسبی در انجام فعالیت‌های اقتصادی به‌عنوان یک اصل مورد توجه فعالان اقتصادی قرار می‌گیرد. از طرف دیگر چنانچه دولت تمایل داشته باشد به هریک از فعالیت‌های موجود در بخش‌های مختلف کمک ارائه دهد می‌تواند به‌صورت دیگری از جمله خرید تضمینی، کاهش تعرفه و مالیات، اعطای یارانه‌های تولیدی و عرضه نهاده‌های ارزان کمک کند.

بار دیگر اگر بخواهیم به سخنان آقای سیف در مورد برنامه‌ریزی برای تک‌نرخی شدن ارز در سال 94 برگردیم باید این نکته را هم یادآور شویم که البته در حال حاضر بانک مرکزی ایران از درجه استقلال بسیار پایینی برخوردار است و اگرچه دولت تدبیر و امید و تیم اقتصادی آن منسجم و هماهنگ عمل می‌کنند اما در ترم‌های اقتصاد سیاسی و رفتار سینوسی دولت‌ها، در خصوص عملکرد و ایجاد کسری بودجه و بدهی دولتی و همچنین سیاست‌گذاری‌های متعاقب، لازم است که درجه استقلال بانک مرکزی افزایش یابد و این موضوع قدرت سیاست‌گذاری بانک مرکزی و حرکت در سمت و سوی سایر اهداف بلندمدت مانند خصوصی‌سازی و رونق اقتصاد مبتنی بر بازار را به همراه خواهد داشت که علاوه بر این گریبان اقتصاد کشور را از نفتی بودن رها می‌کند و برای اینکه بانک مرکزی درجه استقلال خود را افزایش دهد، پس از امیدواری به توافق نهایی هسته‌ای و لغو تحریم‌ها پیش از هرچیز باید ساختار قوانین و مصوبات مربوط از قبیل مکانیسم انتخاب رییس بانک مرکزی اصلاح شود که اگر چه اکنون مجلس تلاش خود را آغاز کرده اما این فرآیند فرآیندی زمانبر است. در این زمینه البته نهادهای مهم پولی جهان مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌توانند با توجه به تجربه‌ای که برای سایر کشورها در استقلال بانک مرکزی داشته‌اند، کمک‌های زیادی به مکانیسم تک‌نرخی شدن ارز داشته باشند، که البته تجربه ثابت‌کرده زیاد به نهادهایی بین‌المللی امیدوار نباشیم بهتر است!

و البته آخرین عاملی که باید مورد توجه جدی قرار گیرد این است که قابلیت اجرای تک‌نرخی شدن ارز را نباید فراموش کنیم چرا که با توجه به اینکه بخش اعظم بودجه کشور از محل درآمدهای ارزی تامین می‌شود در شرایط فعلی تک‌نرخی شدن ارز، دشوار و چه بسا غیر‌ممکن به نظر می‌رسد. یعنی از این کانال یک‌بار دیگر نفتی بودن اقتصاد ما، مانعی محکم را برای یکی از اهداف جدی اقتصاد کشور ایجاد می‌کند که همین امر بیش از پیش خطیر بودن راه دولت و مجلس را به ما یادآور می‌شود که با امید به همدلی دولت و ملت و مجلس البته پیمودنش میسر خواهد شد.

* کارشناس اقتصادی