بازار بر قیمت خودرو سوار می‌شود؟

آزاد‌سازی قیمت خودرو، موضوعی است که این روزها بار دیگر صنعت خودروی ایران را سر زبان‌ها انداخته است. بلاتکلیفی شورای رقابت بر سر تعیین قیمت خودرو از یک سو و اصرار خودروسازان بر اینکه بازار باید قیمت خودرو را مشخص کند از سوی دیگر، موجب شده تا تصمیم‌گیری درباره نحوه تعیین قیمت خودرو بین زمین و آسمان باقی بماند. در این میان، بار دیگر موضوع آزادسازی قیمت خودرو از سوی خودروسازان مطرح شده و با توجه به شرایط تحقق این اتفاق بیش از هر زمان دیگری احتمال وقوع دارد.

از سوی دیگر، مجلسی‌ها و برخی از کارشناسان اقتصادی همواره بر طبل انحصاری بودن صنعت خودرو نواخته‌اند و موضوع آزادسازی قیمت نیز بر این شائبه دامن می‌زند که ممکن است دو خودروساز بزرگ با آزاد‌سازی قیمت دارای قدرت انحصار بیشتری شوند و در پی این اتفاق سایر خودروسازان کوچک را از بازار به در کنند. بنابراین وقتی صحبت از آزادسازی قیمت خودرو به میان می‌آید طبیعی است این پرسش شکل بگیرد که آیا احتمال وقوع چنین انحصاری از سوی دو خودروساز بزرگ کشور وجود دارد؟

انحصار؛ حقیقتی که باید پذیرفته شود

احمد نعمت بخش، دبیر انجمن خودروسازان با رد چنین ادعایی به «فرصت امروز» می‌گوید: «هر هیات‌مدیره‌ای بررسی بازار را انجام می‌دهد. ما فقط ایران خودرو و سایپا را نداریم و همه خودروسازان نسبت به بررسی بازاری که انجام داده‌اند، تولیدات خود را دارند، بنابراین احتمال وقوع چنین اتفاقی وجود ندارد.» او می‌افزاید: «اکنون مکانیزم بازار ما آمادگی کامل را برای آزادسازی قیمت خودرو دارد و زمینه برای گرفتن چنین تصمیمی آماده است. ما پیش از این نیز طی نامه‌ای به دفتر ریاست جمهوری، با آوردن دلایل توضیح داده‌ایم که خودرو کالای انحصاری نیست به همین دلیل نیاز به متولی برای قیمت‌گذاری ندارد.»

امیر جعفری، اقتصاددان و کارشناس صنعت خودرو نیز در این باره در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: «ما باید این حقیقت را بپذیریم که به غیر‌از ایران خودرو و سایپا خودروساز دیگری نداریم. سهم بازار خودروسازان خصوصی و واردکنندگان چیزی حدود 10 درصد بازار است. در همه جای دنیا نیز شرایط همین‌گونه است زیرا صنعت خودرو به دلیل حجم سرمایه‌گذاری که احتیاج دارد، انحصار را در خود دارد و اصولا بیش از دو خودروساز بزرگ در هیچ یک از کشورهای توسعه‌یافته فعالیت نمی‌کنند اما همین انحصار در سایر نقاط دنیا موجب می‌شود که رقابتی به‌نفع مصرف‌کننده شکل بگیرد که این اتفاق در ایران رخ نداده است.»

ساسان قربانی، عضو شورای سیاست‌گذاری خودرو نیز با بیان اینکه در همه جای دنیا تعداد شرکت‌های خودرو‌سازی بسیار محدود است، اظهار می‌کند: «در همه جای دنیا دو یا سه کشور بزرگ در صنعت خودروسازی فعالیت می‌کنند. مثلا در فرانسه دو شرکت، ایتالیا و اسپانیا یک شرکت فعالیت می‌کنند، البته شرکت‌های کوچک دیگری وجود دارند که مونتاژ یا تولید می‌کنند اما سهم عمده بازار در دست یک یا دو شرکت بزرگ است.»

آزاد‌سازی به معنای گرانی نیست

شاید شبیه‌ترین مثال به اقتصاد ایران به‌ویژه درباره شرکت‌های بزرگ دولتی، چین باشد که تاریخ خودروسازی‌اش سال‌ها بعد از ایران است اما اکنون خودروسازان چینی جایگاه بسیار بهتری از خودروسازان ایرانی در بازارهای جهانی دارند. چین یکی از نمونه‌های بارز مدیریت از بالای صنعت بود که برای دهه‌ها همه صنایع خود را دولتی نگه داشته و همه قیمت‌ها به‌صورت دستوری تعیین می‌شد. اما وقتی این کشور به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمد این شیوه دستوری از بین رفت و قیمت‌ها آزاد شد. همین آزادسازی باعث شکل‌گیری نوعی رقابت میان شرکت‌ها شد.

اما در ایران به دلیل آنچه کارشناسان آن را تقسیم بازار میان دو خودرو ساز بزرگ می‌دانند، امکان شکل نگرفتن این رقابت وجود دارد. ضمن اینکه افکار عمومی نیز نگران است که با آزادسازی قیمت‌ها، خودرو گران شود. اکنون پرسش اینجاست که برای شکل گرفتن این رقابت چه باید کرد و آیا لزوما آزادسازی قیمت به معنای گران شدن خودرو است؟

جعفری در این زمینه معتقد است: «آزاد‌سازی قیمت خودرو ضرورتا به معنای گران شدن خودرو نیست. این نظام دستوری تعیین قیمت یک سیستم تنش‌زا است. کسانی که متولی هستند بیش از اینکه بر قیمت‌گذاری تاکید کنند باید در نحوه چیدمان رقبای مختلف در بازار خودروی ایران حساس باشند. ما اگر در هر بخش قیمتی بازار تولیدات مختلف داشته باشیم، خودروسازان خود به خود به سمت بالا بردن بهره‌وری و پایین بردن هزینه‌ها پیش می‌روند و رقابت در بازار شکل می‌گیرد.»