بانک های مرکزی، ترمز ناخواسته چرخ اقتصاد

بانک های مرکزی در کشورهای توسعه یافته مدتی است با سیاست های تازه خود از جمله نرخ سود بانکی نزدیک به صفر روند رشد اقتصادی را دچار اختلال کرده اند

حکایت این روزهای سیاست های رؤسای بانک مرکزی در جهان مثل حکایت تعویض روغنی هایی است که روغن نامرغوب یا قبلا استفاده شده قدیمی را برای موتور از کار افتاده خودروی مشتری ها استفاده می کنند.

برای بانک های مرکزی جهان روغن نامرغوب همان قیمت گذاری های غیرواقعی برای بازارهای مالی است. هم تعویض روغنی ها و هم بانک های مرکزی با اقدامات خود می توانند کاری کنند که موتور به مرور از کار بیفتد؛ موتوری که بانک های مرکزی از کار می اندازند البته به کوچکی یک خودرو نیست. اقدامات آنها موتور اقتصاد یک کشور را از کار می اندازد.

اوراق قرضه کمتر همواره باعث شده هم قیمت اوراق قرضه بالاتر باشد و هم سهام به قیمت بیشتری به فروش برسد بنابراین باعث جذب سرمایه شده و نرخ سود تجاری و مشتری مرتبط با آن را کاهش می دهد. نتیجه کاهش نرخ سود هم سرمایه گذاری بیشتر و افزایش مصرف است. وقتی سرمایه گذاری و مصرف افزایش یابد اشتغال رشد می کند، تورم در سطح معقول می ماند و سود تجاری بیشتر می شود.

بانک مرکزی آمریکا که نام رسمی اش «ذخیره فدرال» است، در سال 2009 برنامه کاهش کمی یا به اختصار QE را ارائه کرد که بر اساس آن نرخ سود در این کشور با ثبت رکوردی تازه از بسیاری کشورهای توسعه یافته دیگر کمتر شد.

دراین حال، تولید ناخالص ملی در بسیاری از کشورهای منطقه یورو در حال افزایش است، حتی باوجودی که نرخ بیکاری در این کشورها از چیزی که باید باشد در حال بیشتر شدن است. یک ناظر بی طرف باید پیدا شود تا اذعان کند که این مدل مؤثر و پاسخگو است. پس چه نیازی به استفاده از روغن کثیف برای به کار انداختن چرخ های اقتصاد است؟

اما آیا نرخ سود نزدیک به صفر و اوراق قرضه  با نرخ بازدهی منفی که ارزش شان در کل دنیا به 13تریلیون دلار می رسد، برای اقتصاد واقعی خوب هستند؟ داده های تازه نشان می دهند که نه نرخ سود نزدیک به صفر و نه اوراق قرضه با بازده منفی هیچ کدام دردی از اقتصاد جهان دوا نمی کند.

رشد بهره وری که شاید بهترین شاخص برای سنجش میزان پویایی یک اقتصاد است، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته وضعیت بسیار بدی دارد. این شاخص در پنج سال گذشته کاهش یافته و کاهش آن نه تنها تصادفی نبوده که حاصل سیاست هایی چون نرخ بهره نزدیک به صفر و برنامه QE بوده است.

در آمریکا روند سالانه برای بهره وری به سمت منفی شدن رفته است. بسیاری از رؤسای بانک های مرکزی از کنار این حقیقت تنها به خاطر اینکه فکر می کردند یک بیراهه کوتاه مدت است، به راحتی گذشتند، اما اقتصاد ژاپن یک نمونه عالی برای سنجش این حقیقت است که نرخ سود صفر یا نزدیک به صفر می تواند چه تأثیر مثبتی بر سر اقتصاد یک کشور داشته باشد. پاسخ در یک عبارت ساده خلاصه می شود: نه چندان!

بانک مرکزی ژاپن با سیاست نرخ سود نزدیک به صفر به اهدافی که می خواست، نرسید. رشد واقعی چندان رشد نکرد، تورم چندان فرقی نکرد و تولید ناخالص ملی اسمی هم چندان کافی نبود تا بتواند از عهده بدهی های قدیمی بربیاید و اوضاع را به حالت عادی برگرداند.

در سایر اقتصادهای بزرگ، اثر بازده نزدیک به صفر اوراق قرضه و نرخ سود نزدیک به صفر بیشتر از کشوری مثل ژاپن است که زیرساخت های اقتصادی اش ضدزلزله  به نظر می آیند. سرمایه گذاری به عنوان یکی از منابع مهم رشد بهره وری هرگز در این کشورها به حالت عادی قبل از بحران مالی جهانی سال 2008 بازنگشت. شرکت ها به جای اینکه از نقدینگی رو به  افزایش در این کشورها استفاده کرده و آن را صرف سرمایه گذاری کنند، این پول را صرف خرید مجدد یا بیع متقابل سهام شرکت خود می کنند.

در آمریکا سالانه بیش از 500 میلیارد دلار برای افزایش درآمد سرمایه گذاران هزینه می شود، به جای اینکه صرف افزایش سود شود. پول از اقتصاد واقعی کوچ کرده و حالا تنها در دست صاحبان دارایی های مالی دیده می شود؛ جایی که در بسیاری از موارد بازدهی کمتری نسبت به سرمایه گذاری های دولتی و بازارهای پولی دارد.

چرا بخش خصوصی یا دولت به سمت مدل قدیمی نمی روند و در آن سرمایه گذاری نمی کنند؟ مدلی که ثابت کرده پاداش ریسک پذیری را در اقتصاد واقعی می دهد. پاسخ این پرسش این است که برای دولت ها و نهادهای فراملی مثل صندوق بین المللی پول، متعادل کردن بودجه و حتی قوانین مثل آنچه در آلمان وجود دارد، در اولویت است.

اما از جمله دلایلی که بخش خصوصی چندان تمایلی به سرمایه گذاری نشان نمی دهد این است که خطرات سرمایه گذاری افزایش پیدا کرده است و اینکه سن جمعیت کشورهای توسعه یافته بالا رفته و در نتیجه روی الگوی مصرف آنها تأثیر گذاشته است. روند ضد جهانی شدن که بازتاب آن در رأی مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا نیز دیده شد، از دیگر دلایل رغبت نداشتن بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این کشورهاست.

مدیران زیرک شرکت های بزرگ سرمایه گذاری که همه چیز را درباره قیمت گذاری اوراق قرضه می دانند احتمالا تشخیص می دهند که سرمایه گذاری در اقتصاد واقعی باعث ریسک بالای خودشان می شود و سودی برای آنها نخواهد داشت.

با ادامه سیاست هایی چون اوراق قرضه و نرخ سود نزدیک به صفر، مدل های کسب وکاری قدیمی با بدهی های بلندمدت مثل شرکت های بیمه و صندوق های بازنشستگی بیشتر در خطر قرار می گیرند چون فرض بر این است که بازده بالاتری در آینده پیدا کنند.

سود این کسب وکارها و در مقیاسی بزرگ تر اقتصاد واقعی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. افزایش بیکاری، حق بیمه بیشتر، کاهش مزایای بازنشستگی و بیشتر شدن کوتاهی ها، همگی این ظرفیت را دارند که چرخه اقتصاد جهان را به سمت رکود و فروپاشی بچرخانند.

بانک های مرکزی جهان فعلاً تمایلی به رسیدن به این نتیجه منطقی ندارند. آنها مثل بسیاری از افراد ترجیح می دهند کار را به فردا واگذارند. بنابراین اصرار می کنند که با همان روغن های کثیف چرخ اقتصاد جهان را آلوده کنند.