برگشت چک به محل اعتماد

سرانجام از چکاوک رونمایی شد تا این سامانه پس از بارها تاخیر در نظام بانکی کشور رسما آغاز به کار کند. در حالی که نظام بانکی به دلیل تعطیلات نیمه خرداد و نیمه شعبان، روزهای خلوتی را پشت‌سر می‌گذارد، چکاوک یا انتقال تصویر چک با حضور اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور در بانک مرکزی رونمایی و به طور کامل در بانک‌های سراسر کشور عملیاتی شد. با تکمیل و راه‌اندازی سامانه چکاوک، وصول چک در بانک‌های سراسر کشور به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود. معضل چک‌های برگشتی در کشور در حالی گریبان‌گیر نظام بانکی است که در کشورهای دیگر تقریبا این معضل به طور کامل حل شده است اما در ایران به دلیل شیوه سنتی مبادله چک، علاوه بر خطرآفرین بودن این روش مبادلاتی برای دارندگان و گیرندگان چک، برای نظام بانکی هم دردسرآفرین است و موجب اتلاف وقت و انرژی در نظام بانکی می‌شود. 

بانک مرکزی امیدوار است با راه‌اندازی این سامانه انتقال تصویر چک، نظارت موثر عالی‌ترین مرجع پولی کشور؛ سیاست‌گذاری بانک مرکزی بر نحوه مبادلات چک‌ها و کنترل میزان بدهکاری بانک‌ها نزد بانک مرکزی؛ شفاف‌سازی و امکان نظارت متمرکز بر نحوه و حجم تبادل چک‌های اشخاص؛ امکان رهگیری لحظه‌ای وضع چک‌های اشخاص؛ اتصال برخط به اطلاعات و سوابق مشتریان؛ امکان تغییر مدت زمان عملیات پایاپای و تسویه چک‌ها و ابلاغ سریع چک‌های برگشتی میسر شود. به گفته بانک مرکزی حذف عملیات حمل‌و‌نقل چک به‌صورت فیزیکی یا انتقال اطلاعات مربوط به روش‌های نامتعارف، ارتقای امنیت با استفاده از گواهی دیجیتال، توانایی تولید گزارشات متنوع از روند تسویه و برگشتی چک‌های اشخاص به‌صورت متمرکز و آنی حذف روش پردازش دستی و کاهش هزینه‌های پردازش چک‌ها (زمانی-‌ مالی-‌ انسانی) استفاده از زیرساخت‌های موجود جهت پردازش چک‌های اشخاص مکانیزه شدن فرآیند تسویه بین بانکی از طریق ساتنا صدور متمرکز و یکپارچه دسته چک و استانداردسازی چک‌ها نیز از دیگر مزیت‌های سامانه انتقال تصویر چک (چکاوک) است. باید منتظر ماند تا پس از چند روز بهره‌گیری از این سیستم، میزان رضایتمندی فعالان اقتصادی از آن مشخص شود. به همین دلیل، «فرصت امروز» قصد دارد چند روز پس از اجرای این سامانه به میان فعالان بازار رفته و اثرات آن را در میان اهالی اقتصاد بررسی کند.

دغدغه فعالان بازار

اسحاق هاشمی، یک فعال بازار در آستانه اجرای طرح چکاوک «فرصت امروز» گفت: معامله با چک خطرات جدی را در بازار به دنبال دارد. من در صنف پوشاک فعال و تولیدکننده هستم. وقتی مغازه‌داران به من مراجعه می‌کنند برای جلب اعتماد چند بار از من نقد خرید می‌کنند و رفته رفته انتظار دارند که در ازای چک مدت‌دار به آنها محصولم را بفروشم. خیلی از این افراد حتی مغازه‌دار هم نیستند و دستفروشند. از سویی نمی‌توانم پاسخ منفی به آنها بدهم و مشتریانم را از دست بدهم و از طرف دیگر با توجه به وضعیت بازار با پذیرفتن چک هم دغدغه دارم. وی افزود: بارها با چک بی‌محل رو‌به‌رو شده‌ام. البته من هیچ‌گاه از افرادی که از سوابق آنها به‌طور کامل آگاه نیستم چک مبلغ بالا قبول نمی‌کنم و با همین روش ریسک چک‌های برگشتی‌ام را کاهش می‌دهم. این فقط من نیستم که دچار این معضل هستم و افراد مختلفی در بازار هستند که با این معضل رو‌به‌رو هستند که متاسفانه مبالغ برخی از چک‌های برگشتی آنها بسیار سنگین است و آنها را به ورشکستگی کشانده است. این فعال بازار تاکیدکرد: بانک مرکزی تاکنون چند بار وعده داده که سامانه چکاوک را راه‌اندازی می‌کند اما هر بار نتوانسته به وعده‌اش عمل کند. اگر این بار این سامانه به‌درستی در بانک‌ها راه‌اندازی شود در میان بازاری‌ها استقبال خوبی از آن می‌شود چون همه نگران برگشت خوردن چک‌های دریافتی‌شان هستند.

طرحی خوب که دیر به اجرا درآمد

سیروس کرمی، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: ریشه چک‌های برگشتی در شرایط ناسالم اقتصادی است. وقتی اقتصاد کشور در رکود به سر می‌برد و وضعیت تولیدکنندگان نامطلوب است و واحدهای تولیدی خرد و بزرگ توان پایبندی به تعهدات‌شان را ندارند، طبیعی است که آمار چک‌های برگشتی افزایش یابد. به گفته مقام‌های مسئول طی هفت ماه 4 میلیون چک برگشت خورده است. خارج کردن اقتصاد از این وضعیت می‌تواند شرایطی را فراهم کند که مبادله‌کنندگان چک با آرامش خاطر به کسب و کارشان بپردازند و از امنیت دادو ستد خود مطمئن باشند اما گذشته از وضعیت بد اقتصادی، سازوکار مبادله چک به‌گونه‌ای است که صدمات و لطماتی را به دنبال داشته است.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: معضل تبادل مالی با چک یک معضل ریشه‌دار قدیمی در نظام بانکی کشور است. از سویی به دلیل گسترده بودن معاملات خرد و کلان در بازار، فعالان بازار از معامله به وسیله چک بی‌نیاز نیستند و از سوی دیگر قدیمی و سنتی بودن روش مبادله چک در نظم بانکی، مشکلات خاص خود را دارد. وی افزود: یکی از مهم‌ترین خطرات تبادل چک این است که سوابق مبادله چک در بازار نامشخص است یعنی معلوم نیست صادرکننده چک از چه میزان موجودی در حساب خود برخوردار است و وضعیت چک برگشتی دارد یا خیر؟ ابهام در این موضوع ریسک مبادله با چک را بسیار افزایش می‌دهد. یکی از مسائلی که مسئولان بانک مرکزی وعده دادند این است که با راه‌اندازی سامانه چکاوک این معضل مهم در مبادله چک برطرف می‌شود. برطرف شدن این معضل به این مفهوم است که فعالان بازار به‌سادگی بتوانند از سوابق صادرکننده چک آگاه شوند.