تجهیزات 100ساله در معادن زغال‌سنگ ایران

از نظر زمین‌شناسی، ایران منبع گسترده زغال‌سنگ است، همچنین از نظر ذخایر زغال‌سنگ در جهان رتبه دوازدهم را داراست، اما آنچه که درباره معادن زغال‌سنگ همواره جلب توجه کرده، حوادث متعددی است که در این معادن رخ می‌دهد.

حدود یک ماه پیش آخرین حادثه در معدن زغال‌سنگ کیاسر رخ داد که به کشته شدن دو تن از کارگران معدن منجر شد. اما با توجه به سابقه‌ای که معادن زغال‌سنگ از خود نشان داده‌اند، به‌طور طبیعی این آخرین حادثه نخواهد بود، از همین رو بررسی دلایل این حوادث قابل توجه است.

روبسته بودن دلیلی برای دشواری

کار در معدن همیشه دشواری‌های خاص خود را دارد، از آن نوع دشواری‌هایی که حتی کسانی که این رشته تحصیلی را با علاقه انتخاب کرده‌اند در آن تاب نمی‌آورند. اما به گفته خود معدنکاران، کار در معادن زغال‌سنگ از سایر معادن موجود در کشور دشوارتر است.

رقیه حیدری، مهندس ناظر معدن که سه سال از فعالیتش را در معادن زغال‌سنگ گذرانده به «فرصت امروز» می‌گوید: «روبسته بودن معادن زغال‌سنگ و کمبود امکانات از جمله دلایل سختی کار در این معادن است. از سوی دیگر در معادن زغال‌سنگ ریزدانه‌هایی وجود دارد که با ماسک هم جذب نمی‌شود و سلامتی را به خطر می‌اندازد.»

مهدیه فتاحی، سرپرست استخراج یکی از معادن زغال‌سنگ کرمان نیز در گفت و گو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: «روش‌های استخراج در معادن زغال‌سنگ همچنان سنتی است و از سوی دیگر روبسته بودن این معادن کار را برای کارگران دشوار می‌کند.»

خطای انسانی بیشترین دلیل حوادث

همیشه وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد، افکار عمومی ابتدا به کارفرمایان و مسئولان پرخاش می‌کنند، اما در معادن زغال‌سنگ قصه کمی فرق دارد، زیرا خطای انسانی و رعایت نکردن ایمنی مهم‌ترین دلیل بروز حوادث است. البته در این میان نمی‌توان کاستی تجهیزات و سنتی بودن روش‌های استخراج را نادیده گرفت.

در معادن زغال‌سنگ گاز متان به وفور یافت می‌شود و درصد این گاز تا حدی بالاست که یک جرقه کوچک حتی روی سنگ می‌تواند حادثه‌ای عمیق بیافریند. بنابراین در اینجا کارگران هستند که باید حداکثر ایمنی را رعایت کنند، اما در سوی دیگر ماجرا مشاهده می‌شود که وجود تهویه مناسب می‌تواند مانع از چنین انفجارها و تلفاتی شود.

حیدری در این زمینه اظهار می‌کند: «کارگران معادن کمتر ایمنی را جدی می‌گیرند، از سوی دیگر بخشی از کوتاهی به کارفرمایان برمی‌گردد به این معنا که قمست‌هایی که نباید استخراج از آنها صورت بگیرد به دلیل هدف کارفرما مبنی بر برآورد تناژ بیشتر، مورد استخراج قرار گرفته و حادثه می‌آفریند. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که نگهداری دیواره‌های معادن زغال‌سنگ به دلیل زیرزمینی بودن آنها دشوار است و یک لرزش کوچک می‌تواند موجب ریزش معدن شود.»

فتاحی نیز معتقد است: «دلیل حادثه خیز بودن معادن زغال‌سنگ عمدتا خطای انسانی است، اما کمبود وسایل ایمنی نیز مزید بر علت می‌شود. من به‌عنوان کسی که به‌طور مستقیم در کار استخراج هستم می‌گویم که کارگران موارد ایمنی را جدی نمی‌گیرند.»

استخراج با تجهیزات تاریخ مصرف گذشته

آنچه که درد مشترک همه معادن است، روش‌های استخراج سنتی و قدیمی بودن تجهیزات است. اما گویا معادن زغال‌سنگ ایران در این یک مورد هم سرگل ماجرا هستند. طبق آنچه که شاغلان در معادن زغال‌سنگ می‌گویند، برای استخراج هنوز از وسایل 100 سال پیش استفاده می‌شود که عمر مفیدشان سال‌ها پیش تمام شده است.

فتاحی درباره قدیمی بودن تجهیزات استخراج از معادن زغال‌سنگ می‌گوید: «اکنون در همه دنیا استخراج به‌صورت مکانیزه است، اما در کشور ما استخراج زغال‌سنگ همچنان با چوب انجام می‌شود که همان روش سنتی است البته با اضافه کردن این نکته که به دلیل گران بودن چوب‌های روسی، حتی دیگر چوب مورد استفاده در استخراج هم مرغوب نبوده و دوام ندارد.»

حیدری نیز بیان می‌کند: «اگر استاندارد جهانی را 100 بگیریم، تجهیزات به کار گرفته شده در معادن ایران 10 است. ما همچنان از تجهیزات زمان روس‌ها استفاده می‌کنیم. اکنون حتی ماسک‌های مورد استفاده که باید قدرت جذب گردهای زیر پنج میکرون را داشته باشد به دلیل تحریم‌ها به دست ما نمی‌رسد و به جای آن از ماسک‌های چینی که قدرت جذب کمی دارند استفاده می‌شود.» طبق آنچه که معدنکاران می‌گویند، تعداد زیادی از معادن دولتی زغال‌سنگ در استان کرمان تعطیل شده‌اند و میانگین عمق اکتشافات این معادن در ایران 300 متر است، این در حالی‌است که میانگین عمق اکتشاف در جهان هزار متر است.

آن‌گونه که شرایط طبق مستندات نشان می‌دهد، معادن زغال‌سنگ و شرایط کار معدنچیان آن باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد، زیرا به گفته کارگران معادن زغال‌سنگ استان کرمان حداکثر حقوق دریافتی این کارگران یک میلیون تومان است که با چنین شرایط کاری ناکافی به نظر می‌رسد. البته وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران اعلام کرده است که قصد دارد شرایط کاری معدنچیان را در کنار برنامه افزایش تولید مواد معدنی بهبود ببخشد.