بانک مرکزی از مدیریت بازار سکه با روش های ناکارآمد قدیمی دست برمی دارد / تخلیه التهاب های قیمت سکه با بازارهای مشتقه

در سال های نخستین دهه 90 بود که فشارهای خارجی ناشی از اصطکاک های سیاسی ایران و غرب در پرونده هسته ای موجب شد تحریم ها شدت گرفته و دماسنج التهابات اقتصادی ایران را به منتهای درجه افزایش دهند. این دماسنج برخلاف بازار سرمایه این بار در بازار ارز نصب شد و این قیمت ارز بود که نمایانگر التهاب اقتصاد ایران شده بود و به دنبال خود بازار سکه را هم به التهاب کشاند. انتظار برای افزایش قیمت سکه بالا رفت و به دنبال آن رکوردهای قیمتی آغاز شد. 

بانک مرکزی به عنوان نخستین عرضه کننده سکه در بازار در مقابل عطش سیری ناپذیر خرید سکه تنها کاری که توانست انجام دهد پیش فروش سکه ها بود. صرافی ها به محلی برای پیش فروش ها تبدیل شدند و صف های طویلی در برابر این صرافی ها شکل گرفت که نمونه آن را تنها در زمان جنگ و آن هم در مقابل مغازه های فروشنده کالاهای اساسی می شد دید.

ضد شگردهای دلال ها علیه بانک مرکزی

با تشدید صف ها بانک مرکزی اعلام کرد تنها در برابر ارائه کارت ملی، سکه پرداخت می شود تا به این ترتیب بخشی از تقاضای پیش خرید سکه را از صف ها حذف و کسانی را که به پایه ثابت این صف ها تبدیل شده بودند مجبور به عقب نشینی کند، اما این اقدام موجب شد بازار کرایه کارت ملی داغ شود. دلال ها این بار برای دور زدن تصمیم جدید بانک مرکزی تصمیم گرفتند افرادی را با کارت ملی به داخل صف ها بفرستند و در برابر به آنها کرایه پرداخت کنند. رشد قیمت سکه در آن روزها به قدری زیاد بود که پرداخت هر کرایه ای را توجیه پذیر می کرد.

با شکست این استراتژی، بانک مرکزی آخرین حربه خود یعنی برخورد قهری را به کار گرفت تا به این ترتیب بتواند دلال هایی را که بازار را به هرج ومرج کشانده بودند وادار به تمکین کند. حضور نیروی انتظامی در بازار و بستن چند صرافی متخلف و هجوم به صف دلالان صحنه های جالب توجهی را در بازار به وجود آورده بود. تکرار این صحنه ها در بازار نشان می داد که بانک مرکزی در هدایت بازار سکه از فقر ابزار رنج می برد و تنها به شیوه ای ابتدایی و سنتی اقدام به مدیریت بازار سکه می کند؛ الگویی که در بازار ارز هم تکرار شده و با کمبود شدید ابزارهای نوین، ارز دستخوش التهابات خود ساخته دلالانی می شود که حاضر نیستند به حرف بانک مرکزی گوش کنند.

ضرورت بازار مشتقه قوی برای مدیریت سکه

تشکیل بازار مشتقه برای خریدوفروش سکه بحثی است که از مدت ها پیش بورس کالای ایران روی آن متمرکز شده است. بررسی اظهارات مسئولان بورس کالا نشان می دهد که آنها به دلیل آشنایی دقیق تر با این ابزارها و عملکردشان به نوعی مترقی تر از مسئولانی فکر می کنند که ابزارهای سنتی معامله را ترجیح می دهند. شاید یکی از دلایلی که بانک مرکزی هنوز وارد گود ابزارهای مشتقه خریدو فروش سکه نشده است، دودلی ناشی از پا نگرفتن این بازار باشد. در این باره حامد سلطانی نژاد، رییس بورس کالای ایران اعتقاد دارد: این طور نیست که ابزارهای جدید راه بیفتند و خودشان اتوماتیک ادامه فعالیت دهند. باید پای آنها بایستیم و کمک کنیم تا آن ابزار شکل گیرد، حتی اگر شده خودمان یک سری معاملات را راهنمایی کنیم تا انجام شود.

در مورد قرارداد آتی سکه هم همین طور بوده است سال ۱۳۸۷ که قرارداد آتی سکه راه اندازی شد مثل گواهی سپرده سکه در حالت کنونی بود، حتی چند نفر به من گفتند که فقط در این بازار فعالیت می کنند که این ابزار زنده بماند تا بازیگران دیگر هم به آن ملحق شوند و در حال حاضر می بینیم که این بازار حجم نسبتا بزرگی را به خود اختصاص داده است.

سلطانی نژاد با دعوت از بانک مرکزی برای گرفتن موقعیت خریدوفروش سکه تاکید کرد: سفته بازی با ابزارهای مالی می تواند خوب مدیریت شود. به نظر من بانک مرکزی هم در این حوزه می تواند کمک کند و در بحث سکه می تواند پوزیشن بگیرد. در کشورهای دیگر هم بانک مرکزی از قواعد بازار تبعیت می کند البته دنبال نفع هم نیستند، یعنی حرکاتی که بانک مرکزی کشورهای خارجی انجام می دهند حرکاتی غیرانتفاعی است و به منظور تنظیم بازار رخ می دهد نه برای کسب منفعت. این اتفاق در آینده می تواند در بازار ارز رخ دهد.

التهاب قیمتی در کمین است، فکر چاره باشیم

به هر حال تجربه پیشین التهاب در بازار سکه ناکارآمدی ابزارهای سنتی را در کنترل بازار نشان داده اند و به مسئولان بانک مرکزی گوشزد می کنند که در صورت بروز بحرانی مشابه تنها با ابزارهای نوین و بازار مشتقه می توانند التهاب بازار سکه را تخلیه کنند. دل کندن بانک مرکزی از روش های قهری برای مدیریت بازار سکه می تواند به بلوغی در مدیریت بازارهای مالی منجر شود و راه را برای راه اندازی بورس ارز هم هموار کند. متاسفانه دلایل مشابهی چون بازار سکه موجب شده است تا بازار ارز از عقب ماندگی ابزار مدیریت بازار رنج ببرد و در این میان دلال ها به حکومت سنتی خود در این بازارها ادامه دهند و به سودهای سرشاری دست پیدا کنند.

ارتباط با نویسنده : nasim64najafi@gmail.com