تئوری های مدیریتی به بازنگری نیاز دارند

آنچه مارتین لوتر زمانی برای کلیساها انجام داد، نیاز اصلی تجارت و کسب وکار در دنیای امروز است.

سال آینده، پانصدمین سالگرد رویدادی است که بیشتر از هر اتفاق دیگری در حرکت دنیا به سمت مدرن شدن نقش داشت. مارتین لوتر اعلامیه 95ماده ای خود را اعلام کرد و از کلیسای کاتولیک خواست مسئولیت خطاهای کلامی پرشمار و گناهان نهادینه شده خود را به  عهده بگیرد. مورخان تجدیدنظرطلب بدون تردید این داستان را کامل کرده اند، اما روایت کاملا روشن است. کلیسا آماده تغییر و دگرگونی شد و این آغاز تغییرات در روند کار کلیساها بود.

شباهت های بین مسیحیت قرون وسطی و دنیای نظریه های مدیریتی چندان روشن نیست، اما اگر به دنبال آن باشید، حتما شباهت هایی می یابید. تئوری های مدیریتی به سرمایه داری تقدس می بخشند؛ این درست همان کاری است که پدران روحانی برای فئودالیسم یا همان نظام ارباب و رعیتی انجام می دادند. مدارس کسب و کار کلیسای جامع سرمایه داری هستند و مشاوران نقش راهبان را بازی می کنند.

درست مثل پدر روحانی های قرون وسطی که به زبان لاتین حرف می زدند تا به کلام شان قدرت دهند، تئوری های مدیریتی هم جوری حرف می زنند که انگار هدف شان تنها طلسم کردن مخاطب است. در قرون وسطی مردم می توانستند در قبال پرداخت وجهی به پدران روحانی گناهان خود را بخشوده ببینند. این سبک و سیاق اکنون در تئوری های مدیریتی در قالب فروش علاقه های دمدمی و مدهای زودگذر خود را نشان می دهند.

علاقه ها و مدهایی که به ادعای خودشان همه مشکلات کسب وکار را حل می کنند. یک شباهت دیگر هم اینکه معلم های دنیای امروز کسب وکار، اصلا ارتباط خود را با دنیایی که دارند برایش قانون وضع می کنند، از دست داده اند. تئوری مدیریت حالا به آن مرحله رسیده که آمادگی اصلاح خود را دارد.

تئوری های مدیریتی حول و حوش چهار ایده اصلی شکل می گیرند؛ ایده هایی که در همه کتاب ها و کنفرانس های کسب وکاری ردی از آنها وجود دارد. جالب اینکه این ایده ها کمترین سازگاری با واقعیت ها را دارند.

ایده اول این است که کسب وکارها اکنون بسیار رقابتی تر از گذشته هستند، بنابراین کسی سراغ کتاب هایی مثل «پایان مزیت رقابت» نوشته ریتا گانتر مک گرانت یا «مزیت وجود نیروی مهاجم» نوشته رم شاران نمی رود. به این ترتیب همه تحت تأثیر فضایی بیش از حد رقابتی دنیا باقی می مانند؛ فضایی که غول های تثبیت شده در آن دائما از سوی نیروهای مهاجم مورد حمله قرار می گیرند.

نگاهی کوتاه به آمار و ارقام به  نظر کافی است تا باور کنیم این فضای سراسر رقابتی چیزی جز خیال و رؤیا نیست. مهم ترین روند کسب وکاری این روزهای جهان اما رقابت نیست، «تثبیت موقعیت» است. سال های بعد از سال 2008 میلادی یکی از بزرگ ترین «بازارهای گاوی» در خریدوفروش وجود داشت که در آن به طورمیانگین 30 هزار قرارداد در سال به ارزش 3 درصد تولید ناخالص ملی بسته می شد.

بازار گاوی یعنی بازاری که در آن قیمت سهام درحال افزایش است و همه به خرید تشویق می شوند. تثبیت موقعیت طبق گزارش سال 2016 شورای مشاوران اقتصادی آمریکا در این کشور پیشرفته است. در این گزارش همچنین نشان داده می شود که شرکت هایی که به تثبیت موقعیت توجه کرده اند چقدر از رکورد زدن در سودآوری بهره مند شده اند.

فناوری بالاترین رتبه در میان صنایعی را دارد که روی آنها تمرکز می شود. در دهه 90 میلادی سیلیکون ولی میدانی برای استارتاپ ها بود. حالا اما سیلیکون ولی تنها جایگاه تعداد انگشت شماری از شرکت های عظیم است.

دومین ایده مرده که چندان هم با ایده اول بی ارتباط نیست، این است که ما در عصر کارآفرینی زندگی می کنیم. دولت ها تلاش کرده اند استارتاپ ها را تشویق به پیشرفت کنند تا کاهش ها در پیش بینی درباره عملکرد شرکت های بزرگ جبران شود. اسناد و مدارک اما چیز دیگری می گوید. در آمریکا نرخ ایجاد کسب وکار از اواخر دهه 70 میلادی روندی کاهشی داشته است. در سال های اخیر شرکت هایی که از بین رفته اند خیلی بیشتر از شرکت هایی بودند که پا به عرصه گذاشتند.

در کشورهای اروپایی استارتاپ هایی که وضع و حال شان خوب است و رشد بالایی دارند، هنوز بسیار کمیاب هستند و بسیاری از آنها همچنان در اندازه کوچک خود باقی مانده اند. بخشی از این عدم پیشرفت ناشی از تنبیه های سیستم  مالیاتی است که در آن استخدام تعداد بیشتر از حد مجاز کارگر مجازات دارد.

دلیل دیگر نیز این است که کارآفرینان بیشتر از اینکه به فکر پیشرفت کار به خاطر خود کار باشند، در اندیشه ایجاد توازن میان کار و زندگی هستند. بخش بزرگی از فعالان دنیای کسب وکار تنها به خاطر گرفتار شدن در طرز فکرهای کارآفرینی به چیزی جز شکست دست نیافتند و حالا هم در حاشیه به کار خود ادامه می دهند چون تنها در همان حاشیه دیده می شوند.

ایده سوم تئورسین های دنیای کسب وکار این است که کسب وکارها در حال سرعت گرفتن هستند. یک واقعیت در این ماجرا نهفته است؛ شرکت های اینترنتی می توان صدها میلیون مشتری را در تنها چند سال جذب خود کنند. اما از جهتی دیگر این تغییر وضعیت چندان هم بزرگ نیست که تبدیل به یک ایده جداگانه شود.

بیش از نیمی از آمریکایی ها تنها دو دهه بعد از اینکه هنری فورد برای نخستین بار در سال 1913 نخستین خط مونتاژ وسایل موتوری را راه اندازی کرد، خودرو داشتند. از بسیاری جهات کسب وکارها روندی کند و آرام دارند. کسب وکارها اغلب ماه ها و سال ها را از دست می دهند چون باید تصمیمات شان را با چندین و چند بخش و سازمان  (حسابرسی، حقوقی، انطباق و حفظ حریم خصوصی) چک کنند یا خود را آماده رویارویی با بوروکراسی های به شدت زمانبر و خسته کننده دولتی کنند. پس اینترنت خیلی راحت تر از آنچه فکر می کنیم تنها با یک دست یا دستور کارایی خود را از دست داده و ترمزش کشیده می شود.

اکنون دستیابی به اطلاعات بسیار ساده است و به راحتی به همه از مشاور گرفته تا مشتری مشاوره می دهد. این مشاوره ها البته اغلب هیجان های بی وقفه ای هستند که کار سازمان را خراب می کنند. اشتباه چهارم این است که جهانی سازی را پدیده ای اجتناب ناپذیر و غیرقابل بازگشت تلقی می کند. جهانی سازی در واقع محصول نیروهای تکنولوژیک است که می گوید تصمیمات انسانی قابلیت بازگشت ندارد. این همان چیزی است که در همه کتاب های پرفروش آن را می خوانید.

اما نگاهی به تاریخ نشان می دهد که اصلا چنین چیزی صحت ندارد. در فاصله سال های 1880 تا 1914 جهان از بسیاری جهات دقیقا به اندازه عصر حاضر با پدیده جهانی سازی روبه رو بود. آن زمان همچنان جهان قربانی جنگ و در پی خودکفایی بود. امروز جهانی سازی نشان داده که در حال حرکت در مسیر عکس است. دونالد ترامپ درباره ناسیونالیسم سخنرانی ها می کند و به چین درباره وضع تعرفه های سنگین هشدار می دهد. بریتانیا خود را از اتحادیه اروپا جدا می کند. بنابراین جهان چندملیتی امروز با سرعت بیشتری دارد به سمت آینده ای با سبک و سیاق ملی گرایی پیش می رود.

واکنش های علیه جهانی سازی نقطه ضعفی آشکار در تئوری های مدیریتی است. بنابراین تئورسین های مدیریت نیاز به این دارند که با خود صادق باشند و مثل مارتین لوتر با شهامت به ضعف های تئوری های خود نگاه کنند تا توان اصلاحش را بیابند.