جمعیت چین رو به پیری می رود

با پایان یافتن سیاست تک فرزندی در چین هم اکنون دولت این کشور قصد دارد تا از بالا رفتن میانگین سنی جمعیت در این کشور جلوگیری کند. در سال 2015 کمیته ملی برنامه ریزی سلامت و خانواده در چین اعلام کرد براساس تصمیم کمیته مرکزی حزب کمونیست این کشور، دولت تسهیلات بیشتری برای خانواده هایی که بخواهند دو فرزند داشته باشند، فراهم می کند. تصمیم یادشده جزیی از پنجمین برنامه حرکت اقتصادی و اجتماعی چین است که برای یک دوره پنج ساله به اجرا گذاشته می شود. این یعنی دولت چین و حزب کمونیست این کشور، سیاست 35ساله خود را برای تک فرزندکردن پدر و مادرهای چینی کنار گذاشته است و پرجمعیت ترین کشور جهان با حدود 1.4 میلیارد شهروند، احتمالا رکورددار خواهد ماند. براساس مقاله ای که در 14 اکتبر منتشر شد، تحقیقات نشان داده با وجود اینکه از سال 2015 مردم می توانند دو فرزند داشته باشند اما هنوز مشکل پیری جمعیت در چین پابرجا خواهد ماند. 

پس از مطالعات محققان درباره موضوع تاثیر سیاست دوفرزندی بر رشد جمعیت، آنها دریافتند که پایان ممنوعیت دو فرزند در خانواده تاثیر بسیار کمی بر رشد جمعیت دارد و تنها فایده اش این است که میزان 1.45میلیارد جمعیت چین تا پایان سال 2029 تغییری نخواهد داشت. گزارش های متعدد منتشر شده از چالش بزرگ فراروی چین خبر می دهد؛ چالشی که برای حزب کمونیست، سخت تر و نگران کننده تر از سختی های دوره اصلاحات اقتصادی و فرهنگی چین است.

«زودتر از ثروتمند شدن، پیر می شویم»، این جمله را خیلی از متصدیان صحنه توسعه چین، مضطربانه، به زبان می رانند.

گذار جمعیتی خیلی سریع تر از حد معمول از چین عبور می کند. نرخ باروری در شهر پکن 1.4 درصد و در شانگهای 0.96 درصد است. این یعنی تعداد زنانی که فرزند نمی آورند یا حداکثر به یک فرزند اکتفا می کنند، بیشتر و بیشتر می شود. طبق گزارشی که از رسانه های چین منتشر شد، بیش از 13600 مدرسه ابتدایی در این کشور در سال 2012 تعطیل شدند که دلیل آن کاهش 5 میلیونی تعداد دانش آموزان ابتدایی در این سال است. در واقع تعداد دانش آموزان چینی از 2002 تا 2012، 20 درصد کاهش داشته است. در جوامعی که امنیت اجتماعی غالبا از طریق خانواده تامین می شود، این کاهش در همراهی خانواده برای تامین خدمت اجتماعی، وظیفه دولت را در این میان سنگین تر می کند.

کاهش نرخ باروری با توجه به سیاست تک فرزندی

از سال 1949 میلادی یعنی انقلاب کمونیستی چین، دولت این کشور برخی امتیازات را برای کاهش داوطلبانه فرزندان در نظر گرفت و مردم چین را به دیرتر ازدواج کردن، ایجاد فاصله زمانی بیشتر میان تولد فرزندان و داشتن فرزند کمتر تشویق کرد. در آن زمان نرخ رشد جمعیت چین، 1.9درصد بود. سیاست تک فرزندی که از سال 1979 اعمال شد، تاثیرات بسیار مهمی بر نمودار جمعیتی چین داشت و باعث کاهش نرخ باروری زنان چینی و نرخ زاد و ولد در این کشور شد. براساس آمارهای بانک جهانی، نرخ زاد و ولد از 18 نفر برای 1000 نفر در سال 1979 به 12 نفر در سال 2014 کاهش پیدا کرده و همینطور تعداد فرزند برای هر زن از 2.47 به 1.5 رسیده.

مضرات سیاست تک فرزندی

سیاست تک فرزندی اگر امروز برداشته شود و فرهنگ نهادینه شده آن نیز اصلاح شود، 15 سال زمان می برد تا فرزندان حاصل دوره بعد از این سیاست به سن فعالیت برسند و این یعنی چین، موج های بازیابی امنیت جمعیتی خود را متلاطم خواهد دید و باید با کاهش نیروی کار به نحوی کنار بیاید و فرصت های پیش روی خود را در صحنه رقابت با آمریکا و اروپایی که نرخ باروری بالاتری دارند با بحران مواجه ببیند. به علت بالابودن هزینه درمان و آموزش در چین و امکانات هماهنگ شده با سیاست تک فرزندی (مثل گسترده شدن آپارتمان های تک خوابه)، حتی اگر تمام محدودیت های باروری برداشته شود، نرخ جمعیتی از 1.6 تجاوز نخواهد کرد و این یعنی خطر بسیار اندکی از جانب انفجار جمعیتی، چین را تهدید می کند.

یکی دیگر از عواقب سیاست یادشده، پیرسالی یا پیری جمعیت بوده است. طبیعی است وقتی امید به زندگی افزایش یافته و نرخ زاد و ولد کاهش یابد، درصد شهروندان پیر هر روز افزایش می یابد. در نتیجه نه تنها نیروی کار چینی کاهش می یابد بلکه به دلیل تک فرزندی، عمده هزینه نگهداری این شهروندان پیر بر گردن دولت و اقتصاد کشور می افتد. سال 2010 میلادی که جمعیت چین یک و نیم برابر جمعیت این کشور در سال 1950 بوده، اوج افزایش نیروی کار در چین نیز بوده است یعنی نزدیک به 75درصد از شهروندان چینی در سن 15 تا 64 سال قرار داشتند اما از آن پس این رقم رو به کاهش گذاشته که با همین روند در سال 2020 میلادی به حدود 70درصد می رسد. در سال گذشته جمعیت 65 سال به بالا به بیش از 130 میلیون نفر رسید و پیش بینی می شود در صورت تداوم روند فعلی تا سال 2030 میلادی به میزان 85درصد به این گروه افزوده و به 243 میلیون نفر برسد.