جنگ در دنیای پست‌مدرن

منتظر جنگ جهانی سوم نباشید. این یك جمله امیدواركننده نیست. بلكه تحلیل واقعیات دنیای پست‌مدرن است. ماه گذشته وقتی جنگنده‌های تركیه، بمب‌افكن روسیه را با ادعای نقض حریم هوایی كشورشان در مرز بین تركیه و سوریه ساقط كردند، آنها كه مانند شاه اردن ماه‌هاست منتظر وقوع جنگ جهانی سوم هستند، از اینكه نشانه‌ای ملموس از تحقق پیش‌بینی‌شان یافتند، هیجان‌زده شدند. برخی رسانه‌ها حتی برای نقل این خبر، از عنوان جنگ جهانی سوم استفاده كردند. سرنگون كردن جنگنده روسیه توسط تركیه، شدیدترین برخورد نظامی میان یك عضو ناتو با روسیه طی سال‌های اخیر بوده‌ است.

به همین خاطر به محض انتشار این خبر باز زمزمه جنگ جهانی سوم درگرفت. در شبكه‌های اجتماعی مانند توییتر، هشتگ جنگ جهانی سوم شایع شد. ناوها جا به جا شدند و جنگنده‌ها به آسمان رفتند. قیمت نفت بالا رفت و بازارهای سهام به تكاپو افتادند. همه منتظر وقوع یك جنگ بودند اما چنین نشد. خیلی زود معلوم شد كه حتی این واقعه هم نمی‌تواند یك جنگ تمام‌عیار میان قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای به‌صورت مستقیم و در میدان، رقم بزند.

واكنش روسیه به این اقدام دور از انتظار تركیه، وضع تحریم‌های اقتصادی، لغو برخی همكاری‌های نظامی و چند عتاب تند از سوی سران روسیه و پاسخ آن از سوی سران تركیه بود. این همان اتفاقی است كه سال گذشته در اوكراین روی داد. قدرت‌های اول نظامی جهان در اوكراین تا پای جنگ پیش رفتند اما از جنگ خبری نشد. در دنیای جدید، جنگ میان كشورها در معنای كلاسیكش یعنی لشكركشی و رویارویی مستقیم در میدان، تغییر كرده ‌است.

جنگ‌های دنیای جدید یا به‌صورت غیرمستقیم و از طریق خاك كشور سوم صورت می‌گیرد یا به شكل جنگ اقتصادی یا همان تحریم است. غرب به جای لشكركشی علیه روسیه در بحران اوكراین، تحریم‌های سختی علیه مسكو وضع كرد. حالا روسیه با همین ابزار، به اقدام تركیه در سرنگون كردن بمب‌افكنش پاسخ می‌دهد. رئیس‌جمهور روسیه دستور توقف بعضی پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترك با تركیه را داد و واردات مواد‌غذایی از این كشور محدود شد.

بعد از آلمانی‌ها، روس‌ها دومین تامین‌‌كننده بزرگ گردشگر برای تركیه هستند، صنعتی كه سالانه 4 میلیارد دلار برای تركیه درآمد دارد. در شرایط كنونی كه تركیه به درآمد ارزی برای جبران كسری حساب جاری خود نیاز دارد، حذف این مقدار گردشگر برایش دردسر خواهد بود. مسكو در سال 2014 ورود مواد‌غذایی از كشورهای اروپایی را هم محدود كرده‌ بود. آن اقدام هم بخشی از رویارویی میان روسیه با غرب بر سر اوكراین و پاسخی به اعمال تحریم‌های سخت غرب علیه روسیه بود. روسیه، تركیه را جایگزین بخشی از واردات مواد‌غذایی از غرب كرده‌ بود.

حالا اما تركیه هم از این فهرست حذف می‌شود. جنگ در دنیای جدید اگرچه به اندازه جنگ‌های كلاسیك تلفات و ویرانی به همراه ندارد، اما می‌تواند نظمی كه از آغاز عصر جهانی‌شدن ایجاد شده‌بود را برهم بزند.جهانی‌شدن تجارت از جمله اركان این نظم جدید بود. تجارت جهانی را شاید بتوان قربانی اصلی جنگ‌های دنیای جدید نامید. در این عصر جدید و با تغییر شكل جنگ‌ها، توافق‌های محلی و منطقه‌ای در عرصه تجارت، جای توافق‌های بزرگ جهانی را می‌گیرد.

کارشناس مسائل بین‌الملل