خط آهن ایران- تركمنستان- قزاقستان و مصالح منطقه

خط آهن ایران-تركمنستان- قزاقستان سوم دسامبر سال جاری، با حضور رؤسای جمهور سه كشور و طی تشریفات خاص در حالی افتتاح شد كه منافع اقتصادی و سیاسی بسیاری را برای منطقه و بالاخص این سه كشور در پی خواهد داشت. ساخت خط آهن مذكور به‌عنوان راه ارتباطی بین‌المللی میان شمال و جنوب از حمایت مالی بانك توسعه اسلامی (IBD) و بانك توسعه آسیا (ABD) برخوردار بود.

مسافتی كه تحت پوشش آن قرار گرفته ٩٢٥كیلومتر است كه از این مقدار ٨٥كیلومتر در خاك ایران، ١٤٠ كیلومتر در قزاقستان و بخش عمده‌ای از آن با مسافت ٧٠٠كیلومتر در خاك تركمنستان قرار دارد. براساس محاسبات اولیه انتظار آن می‌رود كه سالانه حمل‌و‌نقل سه تا پنج میلیون تن محموله باری از طریق این راه‌آهن صورت پذیرد و در درازمدت این میزان به ١٠تا ١٢میلیون تن افزایش یابد. در برآوردی مختصر منافع حاصل از این خط آهن را می‌توان برای سه كشور ایران، قزاقستان و تركمنستان به‌صورت زیر تحلیل كرد: 

آسیای مركزی و منطقه دریای خزر از مناطق مهم و هدف اقتصادی و سیاسی برای ایران محسوب می‌شوند، بنابراین ایران در پی راه‌های تحكیم قدرت خود در این محدوده است...

حمایت ایران از این پروژه با هدف گسترش روابط و همكاری با كشورهای همسایه از رئوس كار تهران است. حضور و همكاری ایران حتی اگر بیشتر جنبه نمادین هم داشته باشد، بسیار حائز اهمیت است و این پیام را به دنبال دارد كه تهران همواره یك پای ثابت در پروژه‌های گسترش ارتباطی در منطقه آسیای میانه است. علاوه بر آن باید بر نقش كلیدی ایران به‌عنوان شاهراهی برای دستیابی قزاقستان و تركمنستان به خلیج‌فارس، دریای عمان، چین و مدیترانه تاكید كرد. 

 قزاقستان با مساحتی معادل دو میلیون و ٧٢٥ كیلومتر مربع و برخورداری از موقعیت آسیایی-اروپایی بودن، نهمین كشور وسیع جهان است.

 اما در عین حال این كشور در محاصره خشكی است و راه آبی بسیار محدودی دارد. با چنین وضعیتی طبیعی است كه گسترش راه‌های ترانزیت از اولویت‌های این كشور باشد؛ همان‌طور كه نورسلطان نظربایف در پیام انتخاباتی خود به قزاق‌ها بر توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و حمل‌و‌نقل كشورش تاكید كرد. بنابراین می‌توان اهمیت این خط آهن را در راستای پیشبرد سیاست‌های اقتصادی قزاقستان دریافت. برای مثال این كشور یكی از تامین‌كننده‌های اصلی گندم و خصوصا گندم مورد استفاده ایران است و پرواضح است كه خط آهن مذكور در حمل‌و‌نقل این محصول نقش كاربردی خواهد داشت. 

تركمنستان نیز در این میان مقاصد اقتصادی خود را دنبال می‌كند. برای مثال آنها امیدوارند حمل‌ونقل كالا از طریق مرزهای كشورشان برای‌شان سودآور باشد. كارشناسان بر این باورند كه راه‌اندازی این راه‌آهن منجر به تحكیم موقعیت تركمنستان میان كشورهای منطقه می‌شود و از این پس پل ارتباطی میان آنها خواهد بود. 

لازم به ذكر است كه امکان دارد در آینده روسیه نیز به این راه ارتباطی بپیوندد و با استفاده از آن صادرات و محصولات خود را با هزینه‌ای كمتر از آنچه در حال حاضر می‌پردازد انجام دهد. راه‌آهن مذكور می‌تواند به‌عنوان پلی میان كشورهای عضو سازمان همكاری‌های اقتصادی (ECO) و سازمان همكاری‌های شانگهای مورد استفاده قرار گیرد. وجود ارتباط و دسترسی میان كشورهای منطقه ضامن امنیت و ثبات آنهاست و در جهت حمل انرژی و نفت بسیار كاربردی است. 

ایران مزیت‌های متعددی در حوزه ترانزیت دارد که این مزیت‌ها شامل منابع انسانی، انرژی، معدنی، موقعیت ممتاز جغرافیایی و همسایگی با 15 کشور و قرار گرفتن در قلب خاورمیانه و مرزهای وسیع با آسیای میانه، قفقاز، عراق و شبه قاره هند است. از دیگر مزیت‌های موجود در این زمینه می‌توان به داشتن حدود سه هزار کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب با دسترسی به آب‌های آزاد به‌ویژه خلیج فارس و داشتن بنادر فعال، متعدد و بزرگ در جنوب و شمال و ثبات حاکم بر کشور و عبور کریدورهای بین‌المللی از ایران اشاره کرد.

 با توجه به اتصال خطوط ریلی ایران به ترکیه در غرب و امتداد خطوط ریلی کشور تا بندرعباس و اتصال به پاکستان در جنوب شرق و اتصال به عراق در جنوب غرب و از طرفی اتصال خطوط ریلی قزاقستان به روسیه در شمال، اتصال خطوط ریلی ترکمنستان به ازبکستان در شمال شرق، این مسئله قابل پیش‌بینی است که خط ریلی جدید تاثیر قابل توجهی در ترانزیت و رشد حجم تجارت در کشورهای منطقه خواهد داشت. مجموعه مزیت‌ها موجب شده تا قزاقستان برای افزایش صادرات به فکر راه‌اندازی پایانه‌ای جداگانه برای محموله باری گندم در ایستگاه راه‌آهن گرگان بیفتد. درحال حاضر، محموله گندم قزاقستان از راه آبی بندر امیرآباد واقع در بهشهر، استان مازندران، وارد كشور می‌شود.