در جست و جوی نقشه گنج های سرزمین کهن

«ایران بزرگ ترین بازار جدیدی است که در دهه های اخیر به اقتصاد جهانی بازگشته است.» این را اوایل سال جاری میلادی مقامات تجاری بریتانیا گفتند و پیش بینی کردند که می شود در این کشور بیش از یک تریلیون دلار سرمایه گذاری در یک بازه زمانی 10 ساله انجام داد.

در ماه آوریل هم رئیس یک شرکت فرانسوی کالاهای لوکس ایران را «منطقه فاتح جدید» نامید. تحریم  باعث شده بود که خارجی ها راهی به اقتصاد ایران پیدا نکنند و دست شان از اقتصاد 400 میلیارد دلاری این کشور کوتاه بماند.

تجارت میان ایران و آمریکا همچنان با دیوار تحریم روبه رو است، اما انتظار این است که پس از رفع تحریم ها در ماه ژانویه سال جاری میلادی، شرکت های مختلف در سایر کشورهای جهان برای سرمایه گذاری به ایران سرازیر شوند. 

در نگاه اول، به نظر این طور می آید که هجوم سرمایه های خارجی به سمت ایران شروع شده است. کمی بعد از اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد ایران به تمامی تعهداتش عمل کرده، شرکت های اروپایی در بوق و کرنا اعلام کردند که می خواهند با ایران قراردادهای میلیارد دلاری ببندند. ایرباس، پژو سیتروئن و رنو-نیسان از نام های بزرگی بودند که به ایران آمدند.

هیأت های گوناگون تجاری پس از به توافق رسیدن ایران و 1+5 به ایران سرازیر شدند و هر یک به دنبال یافتن اتاقی در هتلی در شهر دودگرفته تهران بودند.

برندهای ایتالیایی چون ورساچه و روبرتو کاوالی ایتالیا در بخش مد و لباس و سفورای فرانسه در بخش آرایشی و بهداشتی از جمله برندهایی بودند که شعبه های خود را در ایران راه اندازی کردند یا درصدد راه اندازی هستند.

اما شروع سرمایه گذاری خارجی در ایران سخت تر از آن چیزی است که خارجی ها تصور می کنند. نخستین مشکل بزرگ برندها، شرکت ها و کلا خارجی ها کمبود منابع مالی است. 13 آوریل امسال بود که یک مقام وزارت خزانه داری آمریکا مسدود بودن دارایی های ایران در خارج از کشور را پس از رفع تحریم ها رد کرد، اما به نظر نمی رسد که این دارایی ها به جریان اقتصاد ایران به طورکامل تزریق شده باشد.

ارزش این دارایی ها 100میلیارد دلار برآورد می شود و انتظار می رود اگر همه این دارایی به اقتصاد ایران وارد شود، سرمایه گذاری در این کشور دوران شکوفایی را به چشم خود ببیند. مهم تر از آن اما اینکه آمریکا همچنان مانع دسترسی شرکت های فعال در ایران به سیستم مالی بین المللی می شود.

این باعث می شود بانک های خارجی از کار کردن در ایران بترسند چون از گرفتار شدن در قوانین آمریکا هراس دارند. از سال 2009 تحریم ها علیه ایران بیشتر شد و دفتر کنترل دارایی های خارجی آمریکا (OFAC) به معامله کنندگان با ایران جریمه 14 میلیارد دلاری تحمیل کرد.

بدون حضور بانک ها، قرارداد با شرکت ها و برندهای بزرگ چیزی دور از دسترس و رویایی به نظر می آید. پس چشم به راهی ایران کماکان ادامه دارد.

به نظر اینطور می آید که وزارت خزانه داری آمریکا توانایی لازم برای تعریف معیارهای مناسب برای دسترسی ایران به سیستم مالی آمریکا را ندارد. «پس همان بهتر که به وضعیت ایران تحریم شده برگردیم، چون در این صورت دست کم بانک ها می دانند چه کاری را می توانند انجام دهند و چه کاری را نه.» این را یک تاجر گندم می گوید.

به گفته این تاجر گندم الان نه وکلا و نه بانکدارن هیچ یک نمی دانند چه تصمیمی باید بگیرند و هیچ کاری پیش نمی رود.

چرخ اقتصاد ایران روغنکاری می خواهد

یک تولیدکننده قطعات حفاری سکوهای نفتی در بریتانیا به این وضعیت معترض است. او که در شش سال گذشته از حضور در بازار ایران محروم بوده، دراین باره می گوید: «ما نمی توانیم به ایران کالا بفروشیم چون بانک های مان از پذیرش پرداخت ها سر باز می زنند.» به تازگی تعداد معدودی از بانک های اروپایی مثل بانک KBC بلژیک و DZ آلمان همکاری با ایران را شروع کرده اند. شاید تنها به این دلیل که حضور پررنگی در آمریکا ندارند. البته این بانک ها حق معامله با دلار را هم ندارند و باید با ارزهای دیگر با ایران کار کنند.

در ایران بازرگانان و تجار چندان وضع امیدواری ندارند چون موانع زیادی سر راه خود می بینند. آمریکا به ظاهر به قول رهبر ایران تنها روی کاغذ تحریم ها را برداشته و خبری از عملیاتی شدن آن نیست.

ایران در رده بندی سهولت کسب وکار در جهان از دیدگاه بانک جهانی رتبه 118 را دارد. به نظر اینطور می آید که یکی از دلایل این رتبه مانع تراشی هایی است که ایران را از حضور پررنگ در اقتصاد جهان بازمی دارد.

از طرفی، در ایران هم زیرساخت ها برای جهانی شدن فراهم نیست. زیرساخت ها درگیر برخی فسادهای گسترده و سازمان یافته است و همین باعث می شود دلال ها دل شان نخواهد ایران به اقتصاد جهانی ورود پرشکوهی داشته باشد.

حالا که نتایج انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا مشخص شده، ترس های دیگری هم به مشکلات قبلی اضافه شده است. اینکه دونالد ترامپ بالاخره توافق را پاره می کند یا نه، سوال مهمی است که گذر زمان پاسخش را مشخص خواهد کرد.

این اتفاق البته بعید است چون توافق هسته ای ایران فقط با آمریکا نیست، ابعاد بین المللی دارد و آمریکا تنها یکی از شش کشور توافق کننده با ایران است و از طرف دیگر دونالد ترامپ از برخی موضع های تند انتخاباتی خودش نیز پس از رئیس جمهور شدن فاصله گرفته است. قطعا آقای ترامپ می داند که نقض توافق برای خود آمریکا هزینه های سنگینی خواهد داشت.

با تمام این تفاسیر باید منتظر ماند و دید ایران تا چه زمانی سرزمین وعده های بی سامان خواهد ماند.