سرمایه‌ بخش خصوصی در مسیر رشد همگن معدن

سرمایه‌گذاری در حوزه‌های فرآوری موادمعدنی یکی از خلاء‌های موجود در سرمایه‌گذاری‌های صنعتی کشور عنوان می‌شود. تکمیل زنجیره ارزش مواد معدنی به‌عنوان یکی از چالش‌های پیش‌روی این بخش نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و نگاه کارشناسی دقیق است که از سویی رشد متوازن بخش‌های همگن صنعتی را به همراه دارد و از سوی دیگر مانع از خام‌فروشی مواد معدنی می‌شود. این عامل می‌تواند در شرایط مطلوب ظهور و بروز استفاده حداکثری از منابع معدنی کشور را به همراه داشته باشد.

پیش‌تر در گزارشی به بررسی مشکلات سرمایه‌گذاری در حوزه معدن پرداختیم، در این مطلب بنا داریم تا به بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در فرآوری مواد معدنی فلزی بپردازیم. آنچه پیش‌رو دارید مصاحبه اختصاصی «فرصت امروز» با ابولفضل صالح‌آبادی یکی از کارشناسان و فعالان این حوزه است.

تکمیل زنجیره ارزش مهم‌ترین چالش سرمایه‌گذاری در مواد معدنی

تصویر کلی سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش معدن کشور نشانگر رشد نامتوازن در سطوح مختلف تولیدات معدنی است. تصویری کاریکاتوری که باعث شده خلأ‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در این بخش وجود داشته باشد و کارشناسان از آن به‌عنوان فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش معدن یاد می‌کنند. ازاین‌رو تکمیل زنجیره ارزش نه‌تنها در بخش مواد معدنی بلکه در تمامی بخش‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از موضوعات مهم مطرح است. ابوالفضل صالح‌آبادی، مدیرعامل شرکت کانی فرآوران ایرانیان یکی از کارشناسان بخش معدن که در حوزه کانی‌های فلزی فعالیت دارد، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» می‌گوید: اگر بخواهیم شمایی کلی از زنجیره ارزش مواد معدنی را ترسیم کنیم به‌طورکلی این زنجیره ارزش مواد معدنی شامل چهار حلقه اصلی می‌شود؛ حلقه اول فرآیند اکتشاف معدنی و در حلقه دوم استخراج مواد معدنی مدنظر قرار می‌گیرد، در حلقه سوم بحث فرآوری مواد‌معدنی مطرح است و در نهایت حلقه پایانی این زنجیره ارزش به مباحث مربوط به بازرگانی و فروش اختصاص می‌یابد. در کشور ما با توجه به غنایی که در ذخایر معدنی وجود دارد در حال حاضر حدود 54 ماده معدنی مزیت‌های نسبی داریم که فعالان حوزه معدن به سرمایه‌گذاری در آن می‌پردازند.

وی می‌افزاید: این فعالیت‌ها در دوبخش کلی خلاصه می‌شود؛ در بخش اول در قالب فعالیت‌ها و شرکت‌های دولتی اکتشافاتی سازمان‌دهی شده براساس دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها و بدون در نظر گرفتن حلقه‌های دیگر این زنجیره ارزش انجام می‌شود. در بحث استخراج هم سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته به همین ترتیب است. در بخش فرآوری هم سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شده و واحد‌های فرآوری و تغلیظ هم ساخته شده که بعضا مشکلاتی هم دارند. در بخش دوم فعالیت‌های مرتبط با بخش‌خصوصی است که بحث اصلی ما هم در این حوزه جریان دارد؛ معادنی که با سازوکارهای موجود در دست افراد حقیقی یا حقوقی قرار دارند عمدتا با حجم سرمایه‌گذاری‌های پایین، مشاوره‌های کارشناسی ضعیف و تکنولوژی‌های دست‌چندم وارد حوزه اکتشافات معدنی شده‌اند که همین امر باعث شد تا در بخش فرآوری هم مشکلاتی به وجود آید.

صالح‌آبادی عنوان می‌کند: عدم توجه به تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد ارزش افزوده حداکثری در بخش معدن باعث شده تا خام‌فروشی در این صنعت گسترش یابد و به جای تکمیل فرآیند بهره‌برداری از مواد معدنی و استفاده حداکثری از قابلیت‌های ایجاد ارزش افزوده‌ای که در این بخش وجود دارد مواد معدنی ما به جای محصول نهایی عموما به شکل خام صادر می‌شود و پس از تبدیل شدن به کالای نهایی دوباره به کشور وارد می‌شود.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در فرآوری کانی‌های فلزی

این کارشناس صنایع فلزی در رابطه با فرصت‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در فرآوری مواد معدنی می‌گوید: در فاز اول می‌توان در تکمیل زنجیره ارزش موادی که بخشی از فرآیند تغلیظ و فرآوری روی آنها انجام شده سرمایه‌گذاری کرد. به نظرم در صنایع آهن، مس، منگنز، سرب، روی و کرومیت فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری و سود‌آوری وجود دارد. در فاز بعدی باید مواردی که حلقه فرآوری در آن شکل نگرفته سرمایه‌گذاری کرد. ازاین‌رو باید در تکمیل زنجیره ارزش به رشد همگن همه بخش‌ها توجه شود مثلا در سنگ آهن که این رشد غیر‌متوازن کاملا مشهود است می‌توان با سرمایه‌گذاری‌های مناسب این خلأ‌ها را پوشش داد. ما در حلقه‌های میانی صنعت فولاد ضعیف عمل کردیم لذا برای سرمایه‌گذاری دربخش کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی آهن فرصت مناسبی وجود دارد. در صنعت مس هم جای کار زیاد وجود دارد در واقع این بخش یکی از موضوعات بکر برای سرمایه‌گذاری در بخش معدنی است. در اولویت بعدی هم سرمایه‌گذاران می‌توانند به صنایع آلومینیوم، سرب و روی توجه داشته باشند.

میزان سرمایه‌گذاری و الزامات سود‌آوری

صالح‌آبادی در رابطه با حجم سرمایه‌گذاری لازم برای ورود به عرصه فرآوری مواد معدنی می‌گوید: با توجه به گستردگی حوزه و انواع مواد معدنی که وجود دارد حجم سرمایه‌گذاری عمدتا معطوف به این موضوع است که سرمایه‌گذار در وهله اول چه نوع ماده معدنی را برای فرآوری انتخاب کند و در فاز بعدی کیفیت و سطح تولیدی است که تعیین‌کننده میزان سرمایه لازم است. ازاین‌رو با توجه به فرصت‌های موجود سرمایه‌گذاران از 2 تا 3 میلیارد تا 1000 میلیارد تومان سرمایه می‌تواند در بخش فرآوری مواد معدنی فعالیت داشته باشند. به‌عنوان مثال در برخی از مواد معدنی مانند مواد معدنی مورد نیاز در صنایع کاشی، سرامیک، سیلیس و... می‌توان با سطوح سرمایه‌گذاری پایین‌تری وارد شد. در فرآوری عناصر نادر خاکی مانند طلا و... باید سطوح بالای سرمایه‌گذاری را تجربه کنیم که تا 1000 میلیارد تومان هم می‌رسد.

فرآیند کسب مجوز‌ها عموما بیش از یک سال به طول می‌انجامد که شامل یکسری مجوز‌های فنی است و از وزارت صنعت، معدن و تجارت اخذ می‌شود. مجوز‌های زیست‌محیطی و استعلامات لازم از سازمان‌های مرتبط مانند میراث‌فرهنگی و... هم باید گرفته شود. در صورت داشتن طرح توجیهی فنی و اقتصادی خوب هم شرایط برای اعطای تسهیلات فراهم می‌شود.

این کارشناس صنایع فلزی می‌افزاید: در حال حاضر سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های معدنی اگر با پشتوانه کارشناسی مناسب و سرمایه کافی انجام شود می‌تواند سود‌آوری مناسبی داشته باشد اما تعیین یک عدد مشخص برای نرخ سود مورد انتظار با توجه به گستردگی حوزه‌های فعالیت در این بخش منطقی نیست.

چالش‌های پیش‌روی سرمایه‌گذاران معدنی

صالح‌آبادی درخصوص مــشـکـلات پـیـش‌روی سرمایه‌گذاران بخش معدن می‌گوید: نخستین مسئله چالش‌ها و مشکلات قانونی است که وجود دارد. از طرف دیگر مشکلات فرهنگی، بهره‌وری پایین، استفاده از تکنولوژی‌های دست‌چندم، کمبود نقدینگی و ضعف دانش کارشناسی را هم باید به این مسئله افزود.

وی توضیح می‌دهد: نبود محیط سرمایه‌گذاری امن در بخش معدن باعث شده تا بخش معدنی کشور در حوزه فرآوری فقیر بماند و این امر باعث می‌شود تا حجم سرمایه‌‌های ورودی به این بخش پایین باشد و این موضوع استفاده از تکنولوژی‌های دست چندم را وارد چرخه سرمایه‌گذاری در حوزه معدن می‌کند. از سوی دیگر فاصله علمی دانشگاه و صنعت باعث شده تا فقر اطلاعاتی به لحاظ استفاده از تکنولوژی روز در فاز اجرایی و عملیاتی به وجود آید. البته شرایط تحریمی هم در زمینه ورود تکنولوژی روز دنیا بی‌تاثیر نبوده است.

توصیه‌های پایانی

صالح‌آبادی در پایان در توصیه به تازه‌وارد‌ها و سرمایه‌گذاران با تاکید بر نقش استفاده از تکنولوژی‌های روز در سود‌آوری و ادامه حیات در این صنعت می‌افزاید: پشتوانه کارشناسی و مالی مناسب می‌تواند سرمایه‌گذاری را در حاشیه امنی قرار دهد و ریسک کار را تا حد ممکن پایین آورد.

به لحاظ بازاری عمدتا مشکلی برای فروش وجود ندارد. ازاین‌رو هم بازار‌های داخلی و هم بازار‌های صادراتی ظرفیت‌های مناسبی را پیش‌روی سرمایه‌گذاران قرار داده که این بخش را به‌عنوان یک صنعت سودآور برای سرمایه‌گذاری مطرح می‌کند.