سنجش رفاه، انقلاب می خواهد

زندگی در قرن 21 با دندان پزشکی مدرن، آنتی بیوتیک ها، مسافرت های هوایی، گوشی های هوشمند و شبکه های اجتماعی به نظر بسیار جذاب تر از زندگی در دل قرون وسطی است.

بحث این زندگی و آن زندگی البته چیزی فراتر از یک مقایسه معمولی است. چون چنین مقایسه هایی تنها براساس استانداردهای روزمره زندگی نیست. یک معیار مهم وجود دارد که رفاه اجتماعی بی برو برگرد با استفاده از آن تعیین می شود: تولید ناخالص ملی  (GDP). این عدد یک توصیف کوتاه و مختصر درباره رفاه مادی است، هرچند به همان اندازه که درست به نظر می  رسد، متر نامناسبی برای سنجش رفاه است و همیشه در حال بدتر شدن است.

با این اوضاع «تولید ناخالص ملی» همواره با بدترشدنش سطح نگرانی در جهان را تشدید می کند، چراکه فاکتورهای مدنظر برای سنجش GDP از درآمدهای راکد گرفته تا رشد بهره وری کلاً ناامیدکننده است.

سرعت سنج معیوب

طرفداران تولید ناخالص ملی می گویند که آمار طراحی نشده اند تا آنچه را اکنون از آنها خواسته می‎شود جبران کنند. از دهه 30 و 40 میلادی به بعد، تولید ناخالص ملی به مرجع اصلی تعیین سیاست ها درباره وضع مالیات، رفع معضل بیکاری و مدیریت تورم تبدیل شد. اما حالا وضعیت کاملاً با آن دوران دور تفاوت دارد و تولید ناخالص ملی دیگر به اقتصاددان ها و سیاستمداران راست نمی گوید.

تولید ناخالص ملی نیجریه در سال 2014 میلادی بعد از اینکه اندازه گیرندگان روش های خود را به روز کردند تا 89درصد بالا رفت. نیجریه اما در آخرین نظرسنجی مؤسسه معتبر لگاتوم از نظر شاخص رفاه در فهرست 20 کشور آخر قرار داشت؛ کشورهایی که به آنها فقیرترین، خطرناک ترین و ناسالم ترین کشورها می گویند.

بنابراین تولید ناخالص ملی داده معیوبی است که سیاستگذاران براساس آن تصمیم می گیرند.

اگر تولید ناخالص ملی براساس فاکتورهای مربوط خود یعنی معیار ارزش افزوده اقتصاد، پایین باشد، استفاده از آن به عنوان شاخص اصلی رفاه حتی نامفهوم تر هم می شود. در دهه های 30 و 40 میلادی با بهتر شدن تولید ناخالص ملی وضعیت بهداشت، سلامت و آب و هوا هم بهتر می شد، بنابراین این معیار برای اندازه گیری رفاه مردم مناسب بود.

تولید ناخالص ملی سیر صعودی سریعی داشت و استانداردهای زندگی مردم نیز بالاتر می رفت. اما حالا تولید ناخالص ملی همچنان رشد می کند  (هرچند نه به سرعت قبل)، حال آنکه استانداردهای زندگی به نظر در مسیر پسرفت حرکت می کنند. بخشی از این معضل عمیق تر شدن شکاف ها و نابرابری ها است.

برای مثال، درآمد یک خانوار قشر متوسط در آمریکا، متناسب با تورم در 25 سال گذشته تغییراتی جزیی داشته است.

علاوه  براینها آنچه امروز مردم دنیا به عنوان رفاه می شناسند با معیار اصلی این ارزش اقتصادی  (تولید ناخالص ملی) تفاوت دارد. آنچه تولید و مصرف می شود، به غیر  از استثناهایی چون کامپیوتر، به عنوان کیفیت پایدار تعریف می شود. چنین الگویی در عصر تولید انبوه کالاهای استاندارد کاملاً کارا و مناسب است. وقتی سهم زیادی از اقتصاد خدمات باشد، تولید ناخالص ملی معیار کمتر قابل اعتمادی می شود.

شرکت ها بر سر کیفیت خروجی خود و اینکه محصول شان چقدر با سلیقه های شخصی هماهنگ است، رقابت می کنند.

اگر رستوران ها غذای کمتر اما گران تری به مشتری بدهند، تورم را افزایش و تولید ناخالص ملی را کاهش می دهند، حتی اگر این کار به معنی استفاده از مواد تازه یا میزهای کمتر باشد؛ چیزی که مشتری ها معمولاً از یک رستوران می خواهند. خدماتی که شرکت هایی چون فیس بوک و گوگل به کاربران شان می دهند رایگان است، بنابراین در تولید ناخالص ملی جایی ندارند.

وقتی کالاهای پولی چون نقشه و موسیقی سر از دنیای دیجیتال درآورده و برای استفاده رایگان شدند، تولید ناخالص ملی هم کاهش شدیدی را تجربه کرد. سهولت خرید و بانکداری آنلاین یک مزیت برای مشتریان است. اما این سهولت به معنی کاهش سرمایه گذاری روی بخش ساخت وساز و در نتیجه کاهش تولید ناخالص ملی است.

شمارش را تمام کنید، وقت درجه بندی است

سنجش بهتر رفاه نیاز به سه تغییر دارد. راحت ترین تغییر بهبود وضع تولید ناخالص ملی به عنوان معیار تولید است. چشم پوشی از تولید ناخالص ملی شاید پاسخ درستی برای نیاز امروز نباشد. آمارگیرها به جای حذف کامل این معیار باید در چگونگی جمع آوری و ارائه این اطلاعات تغییراتی دهند.

برای اینکه تولید ناخالص ملی در تعیین رفاه مردمان امروز کاراتر باشد، آمارگیرها باید بیشتر روی سوابق مالیاتی ، جست وجوهای اینترنتی و سایر منابع آماری عصر حاضر مثل تراکنش های کارت های اعتباری تکیه کنند و از تحقیقات معمول برای کسب وکارها یا مشتری ها دست بکشند. در این مسیر، شرکت های خصوصی از داده های کمی مربوط به قیمت ها در وب سایت های تجارت الکترونیک برای دستیابی به داده های مرتبط با تورم استفاده می کنند.

همچنین، کشورهای ثروتمندی که ثروت شان بر محور بخش خدمات استوار است، باید پیشاهنگ استفاده از معیاری جدیدتر و گسترده تر شوند؛ معیاری که هدفش دستیابی به تولید بهتر و استانداردهای مناسب عصر حاضر برای زندگی امروز است. این معیارها باید بومی شده و هر کشور برای خود و براساس شرایط خویش درباره شان تصمیم بگیرد.

این معیار جدید که در اصطلاح به آن GDP-plus می گویند باید با یک تغییر مفهومی اساسی همراه باشد. گنجاندن کارهای بدون مزد در خانه مثل نگهداری از بستگان در خانه یکی از این تغییرات مفهومی است.

در GDP-plus همچنین تغییرات در کیفیت خدمات هم باید ایجاد شود. برای مثال به  رسمیت شناختن طول عمر در برآوردهای مربوط به خروجی مراقبت های بهداشتی، در معیار تازه توجه به مزایای محصولات با برندهای جدید و افزایش حق انتخاب نیز ضروری است.

ایده آل ترین اما این است که بتوان در معیار جدید میان الگوهای هزینه ای اقشار بالا دست، میانی و پایین دست جامعه تمایز قائل شد. مثلاً، فقیرترها بیشتر تمایل به هزینه کردن در کالاها و مایحتاج روزانه دارند و کمتر به تأمین هزینه شهریه یک دانشگاه خوب فکر می کنند.

هرچند تغییرات خوبی در معیارهای امروزی برای سنجش تولید ناخالص ملی ایجاد شده، اما ایجاد شاخص جدید برای سنجش میزان رفاه واقعی کشورها نیازمند انقلابی در آژانس های ملی آماری است. این یعنی به جای چشم پوشی از یک معیار، رویکردها تغییر کند.