«فرصت امروز» به فوتبال از نزدیک نگاه می کند / مستطیل سبز از زاویه ای جدید

همه کارشناسان و نخبگان حوزه ورزش، اتفاق نظر دارند که فوتبال در ایران با بودجه دولتی و حمایت نهادهای عمومی و نظامی هر روز بیش از روز قبل به پرتگاه انحلال نزدیک می شود. از میان 40میلیون جمعیت جوان بین 19 تا 30 سال ایران همه کم و بیش اهل فوتبال هستند و اتفاقات این حوزه را دنبال می کنند. اگر هم علاقه ای به فوتبال و بازی های لیگ های مختلف نداشته باشند، حواشی این رشته را دنبال می کنند.

آیا سرمایه گذاری نقطه ضعف فوتبال در کشور ما است یا ضعف مدیریت، نبود ساز و کار یا خلاء قانونی در هزینه کرد تیم ها مسئله ای است که فعالان اقتصادی را به آینده سرمایه گذاری در این حوزه دلسرد کرده است؟ از میان صدها چهره اقتصادی و متمول که طی دهه های اخیر به فوتبال ایران پای گذاشته اند، چهره های معدودی باقی مانده اند.

چرایی این موضوع را نمی توان در نبود جذابیت سرمایه گذاری در این رشته یافت. فوتبال برای سرمایه گذار همچون نردبانی است که یک شبه فرد را به اوج شهرت می رساند، آن طور که در سال های گذشته باشگاه های فوتبال تبدیل به محلی برای مانور این طیف افراد شده بود. حال چه اتفاقی افتاده که کمتر سرمایه داری حاضر به حضور در این بازار شده است؟

براساس قوانین کلی فدراسیون ها، کنفدراسیون ها، انجمن ها، سازمان ها، وزارتخانه های ورزشی، راه های کسب درآمد یک باشگاه ورزشی باید در چارچوب ورزش و مسائل فرهنگی پیگیری شود. این روش های تجاری به غیر از اینکه نباید قوانین کشورها و مناطق را زیر پا گذارند، نباید از محدوده فرهنگ و ورزش نیز خارج شوند. البته باشگاه هایی که به شرکت سهامی تبدیل شوند و به بازار بورس کشورشان یا بازارهای بین المللی راه یابند، می توانند در چارچوب فعالیت خود تجارت های دیگری نیز انجام دهند.

یکی از متداول ترین راه های کسب درآمد و پوشش هزینه های باشگاه جذب حامی مالی یا اسپانسر است که موقعیت های تبلیغاتی باشگاه را به تاجران و سرمایه داران ارائه می دهد تا در عوض منابع مالی مورد نیاز تأمین شود. فروش بلیت، مجوز یا حق پخش رسانه ای، راه اندازی مدارس فوتبال و آکادمی مشارکت در طرح های اقتصادی، راه اندازی تلویزیون و فروشگاه عرضه محصولات باشگاه مدل هایی از کسب درآمد برای موسسات فرهنگی، ورزشی است.

بسیاری از راه های کسب درآمد باشگاه ها تا امروز در ایران خیلی جدی گرفته نشده است و به خاطر نبود قوانین انحصار و مالکیت کالاهای فرهنگی، باشگاه ها توان درآمدزایی در این حوزه را نداشته اند.

«فرصت  امروز» در این گزارش قصد دارد علاوه بر بررسی ساز و کار موجود در درآمدزایی باشگاه ها، پاسکاری شدن ورود به این حوزه میان گروه های خاص، انحصاری شدن حامیان مالی و سرانجام رهایی باشگاه ها از مشکلات ریز و درشت را بررسی کند. بنابراین همراه باشید و نظرات کارشناسان را بررسی کنید.

***

سیستم فعلی ناامید کننده است

سعید آذری، مدیرعامل سابق باشگاه ذوب آهن اصفهان به  «فرصت امروز» می گوید: اگر نگاهی به صنعت ورزش در سراسر جهان داشته باشیم به این مهم می رسیم که صنعت ورزش به کلیه فعالیت های تجاری که در ارتباط با ورزش است و باعث ایجاد فضای اقتصادی برای ورزش ها می شود اطلاق شده که متأسفانه فوتبال در ایران با شیوه  کنونی نه تنها برای صاحبان باشگاه  ها پولساز نیست بلکه صرفاً یک مرکز هزینه بزرگ به حساب می آید؛ باشگاه هایی که تلاش می کنند با صرف هزینه های هنگفت فقط موجبات سرگرمی مردم را در کشور فراهم کنند تا این ورزش زنده بماند.

در ایران جایگاه ندارد

بررسی ها نشان می دهد مهم ترین پارامترهایی که موجب درآمدزایی در فوتبال می شوند در ایران سودی عاید باشگاه ها نمی کنند، چرا که یا اساساً این مجراها وجود ندارند یا طرف حساب منابع درآمدزایی، خود باشگاه نیست، مثلاً حق پخش بازی ها که در واقع نخستین و مهم ترین گزینه برای کسب درآمد باشگاه هاست که گفته می شود تا 85درصد هزینه های باشگاه های معتبر دنیا از طریق همین حق پخش حاصل می شود در ایران جایگاهی ندارد، در واقع به دلیل اینکه باشگاه ها دارای تلویزیون خصوصی یا حتی کانال نیستند، بازی ها به صورت رایگان در دسترس مخاطبان قرار می گیرد و سودی از این مجرا نصیب باشگاه نمی شود.

همچنین سایر منابع درآمد مثل آگهی های تلویزیونی، حق کپی رایت، لوگوی باشگاه ها، استفاده از نام برند تجاری باشگاه، هزینه های حاصل از بلیت فروشی، هزینه های حاصل از سایت های اختصاصی باشگاه ها، کافه ها و رستوران های ورزشی که متعلق به باشگاه ها هستند، هیچ کدام سودی نصیب باشگاه نمی کنند و همه این دریچه ها مستقیماً با فدراسیون در ارتباطند.

راهکار یا راه خروج

مسئله خصوصی سازی مدت هاست اهمیت پیدا کرده است. اگر خرید و فروش باشگاه های فوتبالی با همین سیستم کنونی پیش رود نمی تواند توجه سرمایه گذاران را به خود جلب کند و حتی اگر هم کسی حاضر به خرید باشگاهی با این هزینه های میلیاردی شود فقط به خاطر علاقه اش به آن تیم است وگرنه سرمایه گذاری روی خریدوفروش باشگاه با وضعیت کنونی نمی تواند درآمدزا باشد مگر اینکه سیستم های مدیریتی اصلاح و محدود بودن دست و بال باشگاه ها در تصمیم گیری ها مرتفع شود.

نخستین راه چاره این است که باشگاه ها تلویزیون یا کانال خصوصی داشته باشند تا بتوانند بازی ها را به مشترکان بفروشند و از این راه درآمدی کسب کنند. راه دوم پرداختن و توجه ویژه به مسئله کپی رایت است، به صورتی که فقط باشگاه اجازه دادن لوگو و آرم خود را به صنایع پوشاک یا سایر صنایع داشته باشد. همچنین بلیت فروشی باید به باشگاه ها تحویل داده شود و هیات های استانی و سازمان لیگ هم دیگر در درآمد های حاصله از بلیت فروشی دخالت نداشته باشند.

در نهایت تبلیغات محیطی و آگهی های دور زمین هم باید به صورت کامل به باشگاه ها واگذار شود. این مسئله مخصوصا برای باشگاه هایی که استادیوم اختصاصی دارند در اولویت بیشتری قرار دارد.

***

خوشبین نیستیم

حمید علی دوستی یکی از چهره های خوشنام فوتبال ایران است که نیازی به معرفی ندارد. سال ها در رده اول فوتبال ایران بازی کرده و بعدا در رده مربیگری و تیم های پایه مشغول به کار شده است. این مربی که تابه حال استعدادهای مختلفی را به فوتبال ایران معرفی کرده است، بی توجهی به ساز و کار و به وجود آوردن نظم در سیستم مدیریت را آفتی برای ادامه کار باشگاه ها می داند. در ادامه نظرات این کارشناس فوتبال را درباره موضوع  «فرصت امروز» می خوانید.

قحط الرجال

سال ها پیش وقتی برچسب حرفه ای به فوتبال زدیم فکر امروزمان را نکرده بودیم. بسیاری از فعالان این حوزه در سطوح مدیریتی شناخت بسیار کمی از ورزش دارند و شاید تجربه های مدیریتی در حوزه های خاص داشته باشند اما هیچ تخصصی از کار کردن در این حوزه ندارند.

سال هاست اهالی فوتبال دم از خصوصی سازی در فوتبال می زنند و مدام از محدودیت های کنفدراسیون فوتبال آسیا برای این ورزش محبوب در ایران به خاطر دولتی ماندن می شنویم اما مسئله این است که پروژه خصوصی سازی در فوتبال ایران همواره یک پروژه شکست خورده بوده است. فوتبال در دنیا یک صنعت پولساز است، اما با توجه به اینکه در ایران امکانات و ابزارهای درآمدزایی در فوتبال از مالکان باشگاه های خصوصی سلب شده است، نمی توان انتظار به وجود آمدن شرایط متفاوتی داشت.

بزرگ ترین مشکل در این حوزه نبود متخصص است؛ کسی که به طور کامل به مدیریت ورزش اشراف و دانش و علم کافی برای گرداندن یک تیم را داشته باشد.

آکادمی و هزینه

حمید علی دوستی که سابقه سرمربیگری تیم ملی نوجوانان ایران را در کارنامه دارد، می گوید: راه اندازی آکادمی فوتبال برای تیم های پایه از راه اندازی یک تیم حرفه ای سخت تر است. باید به عنوان یک مربی آکادمی به روانشناسی، نحوه کار با سنین پایه، انگیزه بخشی و بسیاری مسائل دیگر احاطه داشت که قطعا انجام این امور بدون احاطه به دانش و علم فوتبال میسر نیست.

اگر کسی واقعا علاقه مند به سرمایه گذاری در این حوزه باشد، به سرمایه ای بسیار پایین تر از تیم های حرفه ای نیازمند است.  در واقع شاید بتوان گفت با احتساب هزینه های اجاره مکان تمرین و کادر فنی با 500میلیون تومان بتوان یک تیم را اداره کرد. بیش از توجه به هزینه ها باید به این موضوع توجه داشت که تیم های پایه بدون شک در کوتاه مدت به نتیجه نمی رسند و برای بازگشت سرمایه  حتی باید تا 10 سال هم انتظار کشید. این ممارست قطعاً بازگشت مالی بسیار زیادی خواهد داشت.

فضای فعلی به خاطر برخی رفتارها در گذشته درگیر بی اعتمادی و بی انگیزگی بی سابقه ای است. سرمایه گذار به خاطر ضررده بودن فوتبال ایران حاضر به سرمایه گذاری نیست. هیچ زمان مشخصی برای ماندن یک مدیر تعریف نشده و مدیران نمی توانند ایده ها و افکار خود را در یک سیستم پیاده کنند.

پس از ارائه تعریف مشخصی درباره حرفه ای گری باید امنیت سرمایه گذاری ایجاد کنیم. این اعمال بدون حمایت قانونی نهادهای مسئول و همچنین همکاری اعضای رده  بالای فوتبال امکانپذیر نیست. باید گفت هم اکنون این اراده در بین فوتبالی ها وجود ندارد و نمی توان به آینده چندان خوشبین بود.

***

ساختار مدیریتی، آفت مدیریتی

پیمان کیانیان، مدیرعامل سابق راه آهن و مدیرعامل هلدینگ یزدان با ایده های متفاوت و برنامه هایی تازه پا به میدان رقابت با همتایان خود گذاشت. او که پیش از ورود به این عرصه تجربه بسیاری از سرمایه داران و صاحبان صنایع تجاری را یدک می کشید، نتوانست آن طور که باید در این عرصه موفق باشد.

البته در به موفقیت نرسیدن راه آهن که یکی از باشگاه های قدیمی فوتبال ایران محسوب می شد، مسائل متفاوتی همچون فساد مالی یکی از اعضای رده بالای این باشگاه و رها کردن نهاد دولتی حامی این باشگاه تأثیر داشت. نظرات کیانیان درباره موارد متفاوت باشگاه داری را در ادامه می خوانید.

ساختار مدیریتی

دلیل بسیاری از ناکامی ها در عرصه مدیریت فوتبال را باید در مشکلات زیرساختی و نبود ساختاری مشخص برای سرمایه گذاری و هزینه کرد در باشگاه ها دانست. فوتبال ایران سال ها پیش پسوند حرفه ای را به خود اضافه کرد اما این موضوع در حد یک پسوند باقی ماند.

هیچ اثری از حرفه ای شدن در لایه های اصلی و تشکیل دهنده سیستم در فوتبال ایران وجود ندارد! برای صادر کردن مجوز سرمایه گذاری و پروانه بهره برداری همچنان از قوانین تدوین شده 40 سال پیش استفاده می شود و طبیعتاً این قوانین پویایی لازم برای استفاده در زمان حال را ندارند.

معمولاً در اکثر مواقع هزینه های اداره یک باشگاه چند برابر درآمد آن است. وقتی مدیری از یک بدنه اقتصادی تصمیم بر اصلاح ساز و کارها و به وجود آوردن سیستمی برای درآمدزایی و مدیریت هزینه ها می گیرد، با موانع ریز و درشت بسیاری روبه رو می شود. انحصاری بودن بخش های مختلف فوتبال، ضعف قانونی و بالا بودن زمان برگشت سرمایه مسائلی است که نمی توان با آنها به راحتی کار کرد.

یک گروه اقتصادی باید در سال بیش از 20 میلیارد تومان در یک باشگاه هزینه کند و آنگاه نمی توان حتی به برگشت 10 درصد آن مطمئن بود. در این شرایط چطور می توان فعالان بازار و سرمایه داران را مجاب به سرمایه گذاری در این حوزه کرد؟

سرمایه گذار دولتی

با این فرمول ها چندان عجیب نیست که گروه های دولتی صاحب سرمایه های کلان در این حوزه سرمایه گذاری کنند. در واقع آنها به اختیار خود به این حوزه ضررده وارد نمی شوند بلکه به واسطه استفاده از رانت های خاص که در شرایط بحران به کمک آنها آمده مجبور به مشارکت می شوند. آنها خودشان نیز می دانند که این سرمایه بازگشتی نخواهد داشت و مشکلات آنها بیشتر خواهد شد.

در آن دوره سعی کردیم روی چند تن از بازیکنان جوان باشگاه برند سازی انجام دهیم و سودآوری تبلیغاتی برای باشگاه داشته باشیم. وقتی هنوز وارد پروسه نشده بودیم از سوی گروه های خاص با بازیکنان تماس گرفته شد و از آنها خواسته شد تا در برنامه های باشگاه شرکت نکنند. اگر هم از این دستورات پیروی نکنند، آینده ای در فوتبال کشور نخواهند داشت. در این شرایط چطور می توان برای بهتر شدن وضع فوتبال ایران نسخه پیچید؟

***

دولتی ها دست از حمایت بردارند

علی دوستی مهر، بازیکن سابق فوتبال که توانست برای نخستین بار تیم ملی نوجوانان ایران را در سال 2008 به مقام قهرمانی آسیا برساند و به طور غیرمنتظره ای از این تیم کنار گذاشته شد، تیم تحت هدایت او موفق شد دو بار جام جهانی را تجربه کند. این مربی باسابقه فوتبال از فروردین سال جاری آکادمی فوتبال ایرانمهر را با هدف کشف و پرورش استعدادهای فوتبال برای تقویت تیم های ملی تشکیل داده است. پاسخ وی به سوالات مطرح شده «فرصت امروز» را در زیر بخوانید.

حلقه مغفول

باشگاه های حرفه ای در سراسر دنیا برای بقا و توسعه خود نگاهی اساسی به پرورش و رشد استعدادهای بالقوه موجود در کشورهای شان دارند. این امر می تواند متضمن آینده باشگاه ها باشد. بسیاری از موسسات ورزشی حرفه ای در سراسر دنیا نقش تولید کننده را در فضای اقتصادی ایفا می کنند و بخش اصلی درآمدزایی خود را فارغ از مسائل عادی، روی ترانسفر گذاشته اند. باشگاهی همچون سائوپائولو برزیل سال هاست از این راه مشغول درآمدزایی است و توانسته بازیکنان بزرگی را به جهان معرفی کند. متأسفانه باشگاه های ما فکر می کنند سرمایه گذاری در فوتبال پایه باعث افزایش هزینه های جاری آنها می شود که این طور نیست.

بسیای از باشگاه های حرفه ای در دنیا برای کاهش هزینه های تیم اصلی روی استعدادهای نوپا که با هزینه کمی به باشگاه ها جذب می شوند، سرمایه گذاری و با فروش آنها درآمد کسب می کنند. متأسفانه این مسئله در ایران تنها جنبه تبلیغاتی پیدا کرده و هر مدیر تازه ای با صحبت کردن از رده های پایه تلاش می کند تا خود را متفاوت از دیگران نشان دهد.

بی اعتمادی

در دوره خاصی و با حضور افرادی که هیچ ارتباطی به مسئله فوتبال نداشتند، اتفاقات تأسف باری در مدارس فوتبال به وجود آمد که باعث از بین رفتن اعتماد خانواده ها به آکادمی ها شده است. وقتی متوجه بی توجهی مجموعه فدراسیون فوتبال و دیگر نهادهای مسئول به این حوزه شدیم، تصمیم گرفتیم با نزدیک شدن به استانداردهای بین المللی در آکادمی کیا و ایرانمهر، بستری مناسب و کانالی قابل اعتماد برای نسل های آینده فوتبال ایجاد کنیم.

از این طریق توانستیم اعتماد از دست رفته خانواده ها را بازیابی کنیم و به فعالیت خود ادامه دهیم. بدون شک خروج از گرداب فعلی که فوتبال ایران در آن قرار دارد تنها با برداشته شدن دست دولتی ها از این حوزه به وجود خواهد آمد. باشگاه های ایرانی باید خود با تعیین سازوکار و سیستم مشخص در سرمایه گذاری، افراد را به باشگاه ها جذب کنند و زمان کافی برای رسیدن به اهداف تعیین شده را در اختیار آنها قرار دهند.

ایران پر از استعداد است. وقتی به شهرهای مختلف ایران سفر می کنیم با درخواست های بسیاری مواجه می شویم و هر بار باید بازیکنان بسیاری را مورد ارزیابی قرار دهیم. در کشور ما فضایی وجود دارد که فعالان رده های پایه را تمسخر می کنند. ما به این مسائل اهمیتی نمی دهیم و کار خود را انجام می دهیم. می دانیم و آگاهیم که این رده چه نقش اساسی در آینده فوتبال ایفا می کند.

ارتباط با نویسنده: saber.afsharzade@gmail.com