مقایسه‌آماری‌شاخص‌های‌کلان‌اقتصادی‌ایران‌با ۲۴ کشور‌همسایه

مقایسه آماری شاخص‌های کلان اقتصادی ایران با ۲۴ کشور همسایه برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز نشان می‌دهد فاصله زیادی تا رسیدن به جایگاه اول در منطقه وجود دارد و باید استراتژی اقتصادی کشور تغییر کند. نشریه برنامه وابسته به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تحلیلی از عملکرد شاخص‌های کلان اقتصادی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر حوزه سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور ارائه کرده است. در این گزارش آمده است:

معمولا برای اندازه اقتصاد، از تولید ناخالص داخلی بر‌حسب برابری قدرت خرید(ppp) و تولید ناخالص داخلی به دلار (قیمت ثابت) استفاده می‌شود. تولید ناخالص داخلی برحسب برابری قدرت خرید(PPP) به قیمت ثابت 2011 به عنوان یکی از شاخص‌های مهم، برای اندازه اقتصاد، نشان می‌دهد که ایران در سال 2013 در مکان سوم قرار گرفته است. بالا بودن رشد اقتصادی باعث می‌شود تا کشورها سریع‌تر مسیر توسعه را پیموده و شکاف تولید با کشورهایی که مسیر توسعه را پیموده‌اند، کمتر شود. بالا بودن رشد اقتصادی ترکیه و عربستان طی دوره 2013ـ2005 باعث شد تا شکاف تولید ایران نسبت به کشورهای رقیب یادشده بیشتر شود.

محاسبه شکاف تولید ناخالص داخلی برحسب برابری قدرت خرید (PPP) به قیمت ثابت 2011 نشان می‌دهد تفاوت تولید ایران با ترکیه در سال 2005 میلادی (1384 شمسی) رقم 108 میلیارد دلار بوده که شکاف مذکور تشدید شده و به میزان 228 میلیارد دلار در سال 2013 (1391 شمسی) رسیده است. براساس این شاخص نیز تداوم شرایط فعلی اقتصادی در سال‌های آینده، کشور ما را در رسیدن به هدف رتبه اول منطقه به لحاظ حجم تولید، مشکل‌تر خواهد کرد.

نرخ بیکاری

با توجه به جوان بودن ساختار جمعیتی کشور، ایجاد شغل یکی از چالش‌های جدی پیش روی مسئولان کشور در دو دهه اخیر بوده است. این مهم در سند چشم‌انداز نیز مورد توجه بوده به‌نحوی‌که ایجاد اشتغال کامل در اقتصاد یکی از محورهای مهم مورد توجه سند چشم‌انداز بوده است. در سال 2012 ایران با دارا بودن نرخ بیکاری 12.1 درصد، در میان 24 کشور منطقه در رده ششم قرار دارد.

شاخص‌های بهره‌وری

در سال 1384 (2005)، هر شاغل ایرانی 15893 دلار به قیمت‌های ثابت 1990 تولید کرده که این شاخص به رشد متوسط سالانه 2.1 درصد در سال به 1882 دلار به ازای هر شاغل در 1391 (2012) افزایش یافته است. به‌طور‌کلی بهره‌وری نیروی کار ایران از کشورهای رقیب ترکیه و عربستان پایین‌تر بوده است. ایران به لحاظ این شاخص بهره‌وری انرژی جایگاه خوبی در میان کشورهای منطقه ندارد و از رتبه 15 در سال 2005 (1384 شمسی) به رتبه 16 در سال 2011 (از 22 کشور دارای آمار و اطلاعات) تنزل یافته است.

شاخص رقابت‌پذیری

شاخص رقابت‌پذیری جهانی برای اقتصاد ایران از سال 2010 توسط مجمع جهانی اقتصاد با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران محاسبه و منتشر شده است. بنابراین از سال 2010 ایران در رتبه‌بندی این مجمع قرار گرفته است. در سال 2013 کشورهای قطر، عربستان، امارات، عمان، بحرین، اردن، ترکیه و جمهوری آذربایجان در رده‌های بالاتر از ایران قرار دارند.

بودجه دولت

در سال 2013، ایران با داشتن سهم 9.8 درصد در میان 21 کشور منطقه در رتبه 18 قرار دارد. شاخص دیگر معرف اندازه دولت، سهم مجموع هزینه‌های مصرفی و سرمایه‌گذاری دولتی از کل تولید ناخالص داخلی است که آمار و اطلاعات آن در مجموعه آماری صندوق بین‌المللی پول وجود دارد. در سال 2013 ایران با داشتن سهم 15.3 درصد در میان 23 کشور (که آمار آنها وجود دارد) در رتبه 21 قرار دارد. اتکای بودجه دولت‌ها به درآمدهای باثبات ازجمله مالیات همواره از آرزوهای سیاستگذاران اقتصادی بوده است. بر این اساس، نسبت درآمد مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در متون اقتصادی به عنوان یکی از شاخص‌های مهم توسعه قلمداد می‌شود.

در مجموع نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی ایران در دوره 2012ـ2005 به‌طور متوسط 6.2 درصد بوده است. این نسبت در سال 2005 حدود 5.5 درصد بود. این شاخص با نوسان‌هایی به حدود 5.9 درصد در سال 2010 و 6.2 درصد در سال 2012 رسیده است. به لحاظ این شاخص کشورهای رقیب اقتصاد ایران شامل ترکیه، پاکستان و مصر وضعیت بهتری نسبت به ایران داشته‌اند.

تورم

روند نرخ تورم در میان کشورهای منطقه برای دوره 2005 تا 2013 نشان می‌دهد که ایران از نظر تورم در منطقه جایگاه خوبی نداشته و همواره مواجه با تورم دو‌رقمی بوده است.

تجارت خارجی

رتبه ایران با توجه به آمار موجود برای کشورهای منطقه در مکان نوزدهم قرار دارد. در سال 2012 به دلیل محدودیت‌های به وجود آمده برای درآمدهای نفتی کشور نسبت واردات کالا و خدمات به تولید ناخالص داخلی نسبت به سال 2005 کاهش یافته و باعث شده تا از نظر رتبه نیز به رده‌های پایین‌تر منتقل شود. متوسط سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی FDI در تولید ناخالص داخلی GDP در دوره 2012ـ2005 در ایران 0.9 درصد بوده و در بین کشورهای مورد بررسی، ایران در رتبه‌های پایین قرار دارد.

تولید سرانه

مطابق آمارهای بانک جهانی، ایران در سال 2005 از لحاظ تولید سرانه با میزان 13188 دلار بر حسب شاخص برابری قدرت خرید (PPP) و قیمت ثابت 2011 رتبه نهم این منطقه را به خود اختصاص داده بود. با وجود افزایش شاخص یاد شده به 15461 دلار به ازای هر نفر در سال 2013، رتبه کشور ایران در میان 24 کشور منطقه، یک رتبه تنزل‌یافته و در جایگاه دهم قرار گرفته است.

تحلیلی از عملکرد اقتصاد نسبت به اهداف سند چشم‌انداز

پیش‌بینی رشد اقتصادی لازم برای دستیابی به جایگاه اول در گزینه‌های مختلف نشان داد که متوسط تولید ناخالص داخلی کشور ترکیه در سال 2025 حدود 1100 میلیارد دلار خواهد بود. در این صورت در افق چشم‌انداز فاصله اقتصاد ایران با ترکیه به رقم 700 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. بدین ترتیب اگر قرار باشد ایران در موقعیت برتر در منطقه جنوب غرب آسیا نسبت به سایر کشورها حتی ترکیه قرار گیرد، لازم است تولید ناخالص داخلی به دلار و قیمت‌های ثابت 2005، در سال‌های باقیمانده از اجرای سند چشم‌انداز (1404ـ1392)، حداقل با متوسط سالانه 12 درصد رشد کند. برای دستیابی به رشد اقتصادی 12 درصد نیاز است. به لحاظ منابع رشد اقتصادی، سهم بهره‌وری کل عوامل تولید در تامین رشد اقتصادی 35 درصد در افق سند چشم‌انداز در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب، از رشد اقتصادی 12 درصد، 4.2 درصد مربوط به رشد بهره‌وری کل عوامل از رشد (رشد کیفی تولید) و بقیه مربوط به رشد نهاده‌های نیروی کار و سرمایه است.

بدین ترتیب عملکرد اقتصاد ایران به وضوح نشان می‌دهد که ادامه روند گذشته در افق‌های میان‌مدت و بلندمدت، اقتصاد ایران را با چالش‌ها و آسیب‌پذیری‌های اقتصادی و اجتماعی و عدم توازن‌های سخت و شکننده‌ای روبه‌رو خواهد ساخت و برای مواجهه و مقابله با آن و تحقق هدف سند چشم‌انداز مبنی‌بر دست‌یافتن به جایگاه اول منطقه، ناگزیر باید ترکیب، دینامیسم و استراتژی رشد اقتصادی ایران تغییر کند تا آهنگ رشد به طور مستمر تسریع یابد، چرا‌که این مسئله نه‌تنها ناشی از عدم برنامه‌ریزی مناسب داخلی یا پایبندی به اجرای برنامه‌های مصوب بوده بلکه تا حدی ناشی از بهبود وضعیت اقتصادی کشورهای موردنظر در سند چشم‌انداز بوده است.