نان غنی‌شده؛ خوب یا بد؟

بعد از یددار کردن نمک و افزودن آهن و اسیدفولیک به آرد، حال مسئولان به فکر اضافه کردن ویتامین D به آرد نانوایی‌ها افتاده‌اند. به عبارتی، این سومین بار است که مسئولان سلامت مردم قصد دارند با افزودن یک مکمل به یکی از موادغذایی، راهی برای پیشگیری از کاهش راندمان سلامت جامعه بیابند. به راستی چرا این اتفاق می‌افتد؟ آیا عادت‌های تغذیه‌ای جامعه ایرانی به قدری خارج از اصول است که دولت مجبور شده برای خوراندن برخی از موادمغذی به مردم، آن را به یکی از اصلی‌ترین غذای مردم یعنی نان یا نمک اضافه کند؟ به گفته اغلب کارشناسان، تغییر در سبک زندگی و عدم مصرف بعضی از خوراک‌های ضروری از طرف مردم، مهم‌ترین دلایل بروز چنین مشکلاتی هستند. تا جایی که اکنون در اکثر شهرهای پرجمعیت، به‌خصوص تهران شاید بیش از 70درصد مردم از مشکلات کمبود ویتامین رنج می‌برند. 

نور خورشید، کلسیم و ویتامین D، مثلثی را تشکیل می‌دهند که جذب و فعالیت دو مورد آخری باید در این چرخه صورت گیرد. به عبارتی تا نور خورشید به اندازه کافی و به‌طور مستقیم به بدن نرسد، جذب این مواد با مانع همراه خواهد بود. شوربختانه، سبک زندگی امروزی مسیری را طی می‌کند که به دور شدن مردم از نور طبیعی دامن می‌زند. به گفته اهل فن، قرار گرفتن حداقل 15دقیقه‌ای پوست بدن در معرض نور خورشید می‌تواند چرخه موردنظر را تسهیل کند اما بنا به دلایلی این امکان برای تمام مردم به‌خصوص زنان وجود ندارد. آلودگی هوا و استفاده از کرم‌های ضد آفتاب جذب آن را محدود‌تر می‌کند. بنابراین قشر هدف طرح افزودن ویتامین D به آرد، بیشتر زنان و کودکان هستند. منابع این ویتامین نور آفتاب، جگر، تخم مرغ، کره، شیر و ماهی‌های چرب است و در عین حال دریافت کافی منابع لبنی کم چرب اثر شایانی در جلوگیری از کمبود این ویتامین دارد.

پیامک‌های دروغین

چند وقت پیش، پیامی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن از قصد مسئولان برای اضافه کردن ویتامین D به آرد انتقاد کرده و به بهانه اطلاع‌رسانی، این اقدام را مغایر با سلامت مردم قلمداد کرده بود. اگر بخواهیم از نقطه نظر علمی به موضوع نگاه کنیم، افزودن این مکمل‌ها به مواد‌غذایی، نه‌تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند بلکه برای سلامت آینده جامعه نیز مفید است.

در طرح جامع غنی‌سازی آرد با آهن و اسیدفولیک این ویتامین در مراحل پایانی فرآیند آرد‌سازی به آن اضافه می‌شود. باوجود صرف مقادیر متنابهی سرمایه و انرژی باز هم بخش اعظم این پرمیکس در جریان فرآیند افزودن جوش شیرین توسط نانوا به هدر می‌رود. حال که صحبت از افزودن ویتامین D به آرد مطرح شده شاید بهتر باشد دفتر بهبود تغذیه که متولی این طرح است با جمع‌آوری نظرات موافق و مخالف صاحب‌نظران و تعیین ماده غذایی مناسب جهت غنی‌سازی به اجرای دقیق‌تر آن کمک کند. پوکی استخوان و انواع بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین دی و کلسیم در کلانشهرها بیدادمی کند. وزارت بهداشت قرار است برای یک سال اول، هزینه لازم را تقبل کند اما برای سال‌های بعد، این مقدار به پول نان افزوده می‌شود و از آن به بعد خود مردم باید پول آن را بپردازند.

چرا نان؟

البته اجرای این طرح به آن سادگی‌ها که فکر می‌کنید نخواهد بود. برخی کارشناسان معتقـدنـد مسئــولان وزارت بهداشت می‌توانستند به جای نان، از شیر و لبنیات استفاده کنند. زیرا ویتامین D، یکی از انواع ویتامین‌های محلول در چربی است و محیط شیر بهتر از نان توانایی نگهداری آن را دارد. البته روغن هم جزو گزینه‌هایی بود که برای گزینش ماده غذایی روی میز قرار داشت.

اما به گفته یکی از کارشناسان بهــداشت عمــومی، وزارت بهداشت برای گزینش ماده غذایی، باید سه مورد اصلی را در نظر می‌گرفت. آراسپ دباغ مقدم به «فرصت امروز» می‌گوید: «اول از همه قیمت تمام شده محصول موردنظر بعد از اضافه شدن مکمل است. به عبارتی هم‌اکنون که شیر به‌صورت عادی و با قیمت معقول در تمام خرده‌فروشی‌ها توزیع می‌شود، مصرف آن نسبت به آمارهای جهانی به‌شدت پایین است. حال فرض کنید بعد از غنی شدن و افزایش قیمت، واکنش مردم چه خواهد بود؟»

دباغ مقدم ادامه می‌دهد: «دومین مورد، میزان مصرف ماده غذایی از طرف مردم است. یعنی هرچه یک ماده غذایی از مصرف بیشتری در جامعه برخوردار باشد، اقبال بیشتری برای انتخاب از نظر کارشناسان دارد. سومین نکته‌ای که کارشناسان باید مدنظر داشته باشند، بحث نظارت‌ها و کنترل بعد از اجراست و اینکه امکان تشخیص، ردیابی و اندازه‌گیری فراهم باشد.» به گفته این کارشناس، شاید به همین خاطر است که مسئولان، نان را بر دو ماده غذایی دیگر ترجیح دادند. زیرا قوت غالب مردم را تشکیل می‌دهد و تقریبا هیچ وقت از سر سفره‌ها حذف نخواهد شد.

باز هم فرهنگ‌سازی...

به هر ترتیب، اضافه کردن مکمل‌ها به موادغذایی که شاید عمری 20ساله در کشور دارد، اکنون در آستانه امتحان سومین مرحله است؛ آن هم با ویتامین دی. این در حالی است که غنی‌سازی لبنیات در سایر کشورها با ویتامین‌های «E و D» سابقه‌ای طولانی دارد. ناگفته نماند که بیشتر ویتامین‌های گندم در جوانه و سبوس آن ذخیره می‌شود اما متاسفانه در فرآیند آردسازی جوانه و بخش اعظم سبوس را از آن جدا می‌کنند. سبوس و جوانه‌ای که غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. البته دلیل فعالان صنعت برای این عمل، این است که با جداسازی جوانه گندم، ماندگاری آرد افزایش می‌یابد و از سوی دیگر مقادیر بالای سبوس نیز فرآیند تخمیر را با مشکل مواجه می‌کند اما به نظر می‌رسد مقصر اصلی حذف سبوس، خود مردم باشند. زیرا اغلب مصرف‌کنندگان، طالب نان‌های سفید هستند و لازم است در این زمینه فرهنگ‌سازی قوی صورت گیرد. قصد داریم در گزارش‌های بعدی درباره مکمل‌های غذایی؛ نظرات موافق و مخالف کارشناسان و همچنین فرهنگ مصرف مردم بیشتر با شما صحبت کنیم.