پاشنه آشیلی که می تواند نقطه قوت باشد / نجات رود صادراتی مکزیک از بلای خشکسالی

مکزیک یکی از بزرگ ترین اقتصادهای صادراتی جهان است. کشوری که از نفت تا سبزیجاتش را به مقاصد مختلف بین المللی ارسال و بخشی از بار تامین بودجه داخلی را از طریق همین صادرات تامین می کند. با این همه، نخستین کشوری که طی دهه های گذشته به عنوان مقصد اصلی صادرات مکزیک در نظر گرفته می شد ایالات متحده بود.

اما حواشی اخیر و بروز جنجال ها پیرامون تصمیم ریاست جمهوری آمریکا برای کاهش روابط با مکزیک، روند صادرات دولت را دستخوش بحران خواهد کرد. اگرچه ایالات متحده تنها مقصد صادراتی مکزیک نیست ولی صدرنشین لیست صادارتی مکزیک است. اما آیا می توان بر مبنای این موضوع به این پیش فرض معتقد بود که همزمان با کاهش یا توقف حجم صادرات به ایالات متحده، وضعیت اقتصادی مکزیک به آشوب کشیده می شود؟ پاسخ این سوال تا حد زیادی به تصمیم گیری هایی باز می گردد که طی ماه های اخیر در دستور کار دولت مکزیک قرار می گیرد.

از سوی دیگر، تاکنون چشم امید بسیاری از صادر کنندگان مکزیکی به دیداری دوخته شده بود که قرار بود در تاریخ 31ژانویه بین سران دو کشور ایالات متحده و مکزیک برگزار شود؛ دیداری که با توجه به اتفاقات اخیر لغو شده و امیدی به برگزاری آن حس نمی شود.

براساس آمارهای پایگاه چشم انداز جهانی اقتصاد، بیش از 84 درصد از صادرات پرسود مکزیک در سایه قرار داد تجارت آزاد شمالی (نفتا) انجام می شود؛ قراردادی که اکنون در آستانه لغو شدن قرار دارد. اما تکلیف آینده تجارت مکزیک چیست و این کشور چه گزینه هایی برای جبران شرایط اضطراری و احتمالی خواهد داشت؟

***

احتمال توسعه روابط تجاری با چین

چین به عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ و رو به رشد جهان شناخته می شود؛ اقتصادی که برای تامین انرژی مورد نیاز چرخ های تولید خود به واردات نفتی وابستگی دارد. تا سال 2010 چین و مکزیک مبادلات نفتی قابل توجهی نداشتند. اما اکنون چین به یکی از مهم ترین مقاصد صادرات نفتی مکزیک تبدیل شده؛ مقامی که انتظار می رود پس از تنش های اخیر بین مکزیک و ایالات متحده روندی صعودی را طی کند.

این احتمال وقتی قوت بیشتری می گیرد که به زیرساخت های مناسب تجارت نفتی بین مکزیک و چین توجه کنیم. اما جاستین فاکس، تحلیلگر ارشد اقتصادی نشریه بلومبرگ در قبال این احتمال نظریه ای متفاوت دارد. وی معتقد است اگرچه چین و مکزیک شرکای تجاری صمیمی و قدیمی هستند اما تفاوت های آشکاری در حوزه سیاست های اقتصادی و رویکردهای دیپلماتیک دارند که همین موضع ثبات روابط دو کشور را تا حدودی در سایه تردید قرار می دهد.

از سوی دیگر، روابط تجاری ایالات متحده و مکزیک با یکدیگر، روندی قابل پیش بینی تر داشت. این روند لااقل طی دوران ریاست جمهوری هشت ساله باراک اوباما به شیوه ای منطقی طی می شد و حجم معاملات دو کشور در نموداری مشخص تر ترسیم می شد. 

سوابق روابط تجاری بین مکزیک و ایالات متحده نیز قدمتی به مراتب بیشتر دارد. اگرچه این روابط در دهه های 80 و 90 اندکی نوسان و افت و خیز را پشت سر گذاشت اما کیفیت نسبی خود را حفظ کرد. با این حال اکنون به نظر می رسد ترامپ تمامی معادلات پیشین را برهم زده و مسیر تجارت دو کشور را مسدود کرده است. در نتیجه راهی به جز استفاده از میانبرهایی مثل افزایش حجم صادرات به سایر کشورها پیش روی مکزیک نیست.

اما بر حسب عقیده تحلیلگران اقتصادی بلومبرگ، چین گزینه ای غیرقابل پیش بینی و البته پیچیده برای تجارت است. این کشور به عنوان بخشی از یک پلتفرم عظیم تجاری در منطقه شرق آسیا شناخته می شود؛ پلتفرمی که کشورهای مهمی شامل ژاپن، تایوان و کره جنوبی را در خود جای داده است.

تفاوت اصلی بین روند تجارت چین و مکزیک و مکزیک و ایالات متحده دقیقا از همین نقطه آغاز می شود. مکزیک برای تجارت با ایالات متحده به جز قوانین فدرال، کنگره و سیاست های دولت حاکم مانعی نداشت. اما توسعه روابط با کشوری آسیایی و مهم مثل چین، شامل پیچ و خم های بیشتری خواهد بود، چرا که این روابط به مثابه روابط شرق و غرب تلقی می شوند. اکنون باید دید مکزیک موفق می شود بازارهای خود را در آسیا و به ویژه چین توسعه دهد یا خیر.

***

از درآمدهای مالیاتی تا صادرات غیرنفتی

براساس آمارهای صندوق بین المللی پول، درآمدهای مالیاتی مکزیک در طول سال 2015 بالغ بر 27 درصد از درآمدهای این کشور را تامین کرده است؛ رقمی که در سال 2016 نیز افزایشی محسوس را پشت سر گذاشته است. نرخ مالیات بر درآمد 35درصدی، مالیات بر مواد غذایی 8 درصدی و سایر نرخ های مالیاتی یکی از راه های نجات اقتصاد مکزیک در طول دوران رکود نفتی بود.

درآمدهایی که به اعتقاد بسیاری کارشناسان اقتصادی ناظر بر نظام مالیاتی آمریکای لاتین، تدبیری موفق برای فرار از رکود ناخواسته تلقی می شود. درواقع برخی کارشناسان معتقدند اهمیت اقتصادی نفت برای مکزیک رو  به کاهش است و این کشور از روزهای وابستگی تام به نفت فاصله گرفته است. دولت مکزیک بیش از نیمی از زمان خود در دو دهه اخیر را صرف افزایش تعداد قراردادهای تجاری و خدماتی کرده است. این فعالیت ها گرچه گاه در سایه برخی نقص ها در نظام سرمایه گذاری و اقتصادی با مشکلاتی روبه رو می شدند، اما بی تاثیر هم نبودند.

درواقع فعالیت های تجاری و اقتصادی مکزیک در سال های آتی می تواند با توسعه صادرات غیرنفتی تداوم اطمینان بخشی داشته باشد. نکته امیدوار کننده در مورد مکزیک این است که این کشور در بین اقتصادهای بزرگ و شناخته شده آمریکای لاتین بالاترین نرخ رشد را به نام خود ثبت کرده است. اما اگر قرار است مکزیک در بخش صادرات غیر نفتی موفق باشد، باید بازارهای منطقه ای را به سمت بازارهای بین المللی گسترش دهد.

در این بخش هم ایالات متحده با سهمی بالاتر از 75درصد، بزرگ ترین وارد کننده کالاهای غیرنفتی مکزیک بود. اگرچه نمی توان مطمئن بود صادرات نفتی و غیر نفتی مکزیک طی ماه های اخیر تا چه حد نوسان را تجربه خواهد کرد یا تا چه میزان متحمل آسیب می شود، اما می توان صادرات غیرنفتی را به عنوان چتر نجات دوران «مکزیک بدون آمریکا» در نظر گرفت. یکی از مهمم ترین چالش هایی که پیش روی مکزیک قرار دارد، بازسازی نظام بانکی و آغاز فصلی جدید در این بخش است.

متاسفانه نظام مالی و بانکی مکزیک در طول سال های اخیر با مشکلات متعددی مثل کسری بودجه رو به رو شده است. درواقع در ماه مارس سال گذشته میلادی و همزمان با نوسانات تجارت بین الملل سیستم بانکداری مکزیک با کسری 577 میلیون دلاری رو به رو شد.

رقمی هنگفت که در صورت مشکلات در بخش تجارت این کشور می تواند افزایش پیدا کند. با همه اینها امیدهای پیش روی این اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین بی شمار است و اگرچه ایجاد اختلال در روابط تجاری با همسایه قدرتمندی مثل ایالات متحده سخت است، اما ساقط کننده نظام اقتصادی هم نیست.

ارتباط با نویسنده: paryabehnam66@gmail.com