چطور برنده نوبل نشویم

جایزه نوبل معتبر ترین جایزه علمی در سطح جهانی است که هر ساله برندگان آن در ماه اکتبر در رشته های مختلف فیزیک، شیمی، ادبیات، پزشکی و صلح اعلام می شوند. امسال، جایزه صلح نوبل به مانوئل سانتوس، رئیس جمهوری کلمبیا اهدا شد. او به خاطر صلح با شورشیان فارک و تلاش برای پایان بخشیدن به 50 سال جنگ داخلی لیاقت دریافت این جایزه را داشت. این جنگ، باعث آوارگی 6میلیون نفر شد و جان حداقل 220 هزار کلمبیایی را گرفت. جایزه نوبل شیمی هم به سه دانشمند اروپایی برای تحقیقات آن ها درباره ساختارهای نانو و ساخت کوچکترین ماشین های جهان اختصاص پیدا کرد.

شرط دریافت و عدم دریافت جایزه

این بار اما موضوع برندگان جایزه نوبل نیست. موضوع این نیست که برندگان این جایزه تاکنون چه کرده اند که لایق دریافت چنین جایزه بزرگی بوده اند. موضوع این است که در چه صورتی شانس افراد برای گرفتن جایزه نوبل کمتر می شود.

مجله فیگارو به بررسی پنج نکته پرداخته که در دریافت یا عدم دریافت این جایزه مؤثر هستند.

با فرا رسیدن ماه اکتبر، روز 13 اکتبر شاهد رونمایی از جایزه نوبل 2016 بودیم. برندگان این جایزه تنها تا 10 دسامبر فرصت دارند برای سفر به استکهلم آماده شوند و دیپلم افتخار (اثری هنری که توسط هنرمندان نروژی و سوئدی طراحی شده)، مدال (ترکیب نقره و طلای 18 عیار با روکش طلای 24 عیار) و جایزه نقدی 8 میلیون کرون سوئدی را دریافت کنند.

اگر دوست ندارید در چنین جشنی شرکت کنید و جای یکی از برندگان باشید مطلب زیر را دنبال کنید.

1- زن باشید

زندگی همیشه با جنس مرد با ملاطفت بیشتری برخورد کرده. از آغاز اهدای جایزه نوبل در سال 1901، تاکنون تنها 18 زن توانسته اند جوایز علمی پژوهشی نوبل را دریافت کنند که ماری کوری آغازگر این راه بوده، درحالی که این رقم برای مردان 565 نفر بوده است. به عبارتی تنها 2.9درصد برندگان جوایز علمی پژوهشی نوبل، خانم ها هستند. در جایزه مربوط به دانش اقتصاد نیز شاهد چنین موضوعی هستیم و در میان 76 برنده، تنها یک خانم، این جایزه را دریافت کرده. در شاخه های صلح و ادبیات اما اوضاع کمی بهتر است و 30 درصد جوایز این شاخه ها را زنان به خود اختصاص داده اند.

2- در رشته های پزشکی، ریاضی یا بوم شناسی تخصص داشته باشید

به نظر می رسد آلفرد نوبل رابطه خوبی با ریاضی دانان نداشته و معتقد بوده که ریاضیات نمی تواند کاربرد مهم و ارزشمندی برای انسان ها داشته باشد و به همین علت است که به جز موفقیت های تصادفی (مانند به دست آوردن نوبل توسط جان نش به خاطر تئوری بازی ها) چندان فعالیت چشمگیری در این زمینه نمی توان مشاهده کرد. دلایل فراوانی وجود دارد که چرا نوبل برای ریاضیات جایزه ای در نظر نگرفت. در وصیت نامه نوبل از ارائه جوایز به آن دسته از «اکتشافات و اختراعاتی» صحبت به میان آمده که برای نوع بشر در عمل بیشترین فایده را داشته اند، و به احتمال زیاد جنبه عملی این کارها بیش از جنبه تئوریک آن مورد نظر بوده است. در نتیجه ریاضیات، علمی نبود که به حال بشریت فایده ای عملی داشته باشد؛ چیزی که اساس تشکیل بنیاد نوبل را تشکیل می داد.

در جایزه نوبل پزشکی که در واقع نوبل «پزشکی و فیزیولوژی» نام دارد، تنها کمتر از یک سوم از 210برنده در زمینه پزشکی کار کرده اند و از بین 48 برنده نوبل پزشکی تنها یک نوبل برای رشته پوست شناسی، یک نوبل برای تغذیه و دو نوبل برای یافته های مربوط به گوارش انسان بوده اند.

در سال 1968 که شاخه اقتصاد به لیست جوایز افزوده شد، کمیته نوبل تصمیم گرفت که دیگر هیچ شاخه ای به لیست جوایز اضافه نشود و به همین دلیل شاخه هایی مانند هواشناسی یا محیط زیست در این میان جایگاهی ندارند.

3- آفریقایی باشید

در میان برندگان نوبل جایگاه اول متعلق به اروپا، پس از آن آمریکای شمالی و در رده سوم آسیا قرار دارد. اگر در آفریقا به دنیا آمده اید کمترین شانس را در این رقابت خواهید داشت. در واقع در این قاره به ازای هر 46.76میلیون نفر تنها یک جایزه نوبل قرار دارد و مردم آفریقا حتی از این نظر هم جزو محروم ترین ها به شمار می آیند.

4- چند نفری کار کنید

یکی دیگر از نقاط مورد اختلاف، قوانین سختگیرانه ای است که با ارائه همزمان جایزه به بیش از سه نفر مخالفت می کند. در مواردی که جایزه برای ارج نهادن به موفقیت کار تیمی که بیشتر از سه نفر است در نظر گرفته می شود، ناگزیر یک یا چند نفر از دریافت جایزه محروم می شوند. برخی از دانشمندان به دلیل ساختار جایزه نوبل فراموش شدند. در سال 1981 جایزه نوبل شیمی به دو نفر تعلق گرفت، رونالد هافمن و کنیچی فوکویی. جایزه نوبل شیمی به دلیل پژوهش های این دو نفر در حوزه تقارن اوربیتالی به آنها تعلق گرفت. اما دانشمندان دیگری نیز پژوهش های مهمی در این زمینه انجام دادند و بسیاری متعجب بودند که چرا این جایزه به سه نفر تعلق نگرفت. پروفسور کارل دیتریش براچر متخصص علوم سیاسی در این مورد می گوید که رابرت برنز وودوارد که با هافمن کار می کرد در سال 1979 فوت کرد و عدم حضور دانشمند سوم در نوبل 1981 نوعی سکوت برای ادای احترام به او بود.

این قاعده اگر چه از منظر تقسیم جایزه نقدی منطقی به نظر می رسد اما غوغای زیادی را بر پا کرده است. امروزه دانش به معنی پژوهش های یک نفره در آزمایشگاه خصوصی نیست. در هر کشف علمی افراد زیادی درگیر هستند بنابراین به اعتقاد براچر مشکل اینجاست که هر سال کمیته نوبل با دو انتخاب روبه رو است: عدم تقدیر از یک کشف علمی یا تقدیر از برخی افرادی که در کشف نقش ایفا کرده اند و حذف کردن عده ای دیگر.

براچر در این زمینه به دو دانشمند اشاره می کند که جایزه نوبل به آنها تعلق نگرفت. نخستین دانشمند گیبر سامارجای است که با گرهارد ارتل کار می کرد و اعتبار علمی او در زمینه شیمی در سطح مشابه با ارتل بود. در سال 2007 ارتل برنده جایزه نوبل شد و سامارجای از دریافت جایزه بازماند. این اتفاق اغتشاشات زیادی را در جامعه شیمی به وجود آورد. دانشمند دوم گیلبرت ان لوییز، شیمیدانی بود که در نیمه نخست قرن بیستم کار می کرد. او ایده استفاده از تعریف بر پایه اسید را در شیمی مطرح کرد که همه دانش آموزان با آن آشنا هستند. در سال 1946 او پس از بارها کاندیدا شدن برای جایزه نوبل و عدم دریافت آن با یکی از رقبایی که برنده نوبل بود قرار ملاقات گذاشت و پس از آن در آزمایشگاه خود درگذشت.

5- قبل از کسب جایزه بمیرید!

انتخاب افراد درگذشته به عنوان برنده جایزه مجاز نیست. گاهی با استناد به این واقعیت که برخی افراد که لایق دریافت جایزه نوبل بوده اند به خاطر اینکه پیش از مرگ شان نامزد دریافت این جایزه نشده اند، انتقاداتی صورت گرفته است. در دو مورد جایزه نوبل به افراد متوفی ای که در هنگام نامزد شدن زنده بوده اند اهدا شده است. این دو مورد عبارتند از دگ هامرشولد دبیر کل سازمان ملل (۱۹۶۱، جایزه صلح) و اریک اکسل کارفلت (۱۹۳۱، ادبیات)؛ به هر دو نفر در همان سالی که درگذشته اند، جایزه اهدا شد. از سال ۱۹۷۴ به بعد، به افراد درگذشته جایزه اهدا نشده است. ویلیام ویکری (۱۹۹۶، اقتصاد) پیش از آنکه جایزه را دریافت کند درگذشت و این مسئله پس از آن بود که برنده شدن وی اعلام شده بود.