گزارشی از وضعیت سرمایه‌گذاری در بخش فیلمسازی

مجید کوهکن، فیلمساز جوانی است که این حرفه را سال‌ها پیش با انجمن سینمای جوان آغاز کرد. او در دوره طلایی این انجمن کارگردانی و فیلمسازی را فرا‌گرفت و بعد از آن فیلم‌های «هفتان»، «حرفه؛ نویسنده!»، «حالی ‌است مرا» و... را ساخت. با او که این روزها در پروژه‌های تلویزیونی و تئاتری گوناگونی مشارکت دارد گفت‌وگویی در زمینه کسب‌و‌کار و تحلیل سرمایه‌گذاری در صنعت فیلمسازی ایران انجام داده‌ایم که می‌خوانید:

از شاعری تا فیلمسازی
کوهکن درخصوص سابقه کار خود به «فرصت امروز» می‌گوید: پیش از اینکه به‌عنوان یک فیلمساز فعالیت کنم به‌عنوان یک شاعر شناخته می‌شدم. ذوقی که بی‌شک موهبت بود مرا به سرودن اشعار تغزلی کشاند تا در جشنواره‌ها و برنامه‌های ادبی هنری شرکت کنم و موفقیت‌هایی نیز نصیبم شود. اما زمانی که خواستم این حرفه را در سطح حرفه‌ای دنبال کنم یعنی بتوانم از طریق آن ارتزاق کنم متوجه شدم که این هنر به‌صورت یک شغل شناخته نمی‌شود و مخاطبان امروز با توجه به گستردگی رسانه‌ها و پیشرفت‌های تکنولوژیک نسبت به شعر روز، اقبال کمتری نشان می‌دهند و اگر هزینه‌ای نیز حاضر باشند در این حوزه بپردازند سعی می‌کنند برای شیوه‌های مألوف و ادبیات گذشته خرج کنند.
بنابراین مدیوم خودم را تغییر دادم، زیرا معتقدم روی دیگر سکه هنر، مخاطب است و اگر کسی حاضر نباشد آثار و محصول فکری ما را بخرد و برای آن هزینه پرداخت کند این جریان یا به شکست می‌انجامد یا به بیراهه می‌رود. پس وارد حوزه فیلمسازی شدم‌ و از مستند‌سازی شروع کردم تا شروعی منطقی و تجربه‌ای ملموس داشته باشم.

فیلمسازی یا پولسازی؟
کوهکن در پاسخ به این سوال که آیا می‌شود به‌عنوان یک کسب‌و‌کار و سرمایه‌گذاری به این هنر نگاه کرد، می‌گوید: هر فعالیت‌ که به واکنش مخاطب بینجامد و خریدار داشته باشد می‌تواند یک کسب‌و‌کار تلقی شود. عموم فعالیت‌های نمایشی و تصویری در همه‌جای دنیا نوعی شغل محسوب می‌شوند و هر بخش آن، صنف ویژه خود را دارد. از طرفی در تولید یک فیلم (از هر نوع) اصناف و عوامل مختلفی دخیل‌اند. پروسه تولید اگر پویا باشد بدون‌شک باعث کارآفرینی خواهد شد. عکاسان، فیلمبرداران، نویسندگان، بازیگران و... چنانچه حرفه‌ای باشند جزو اصنافی هستند که برای ساخت یک فیلم ممکن است از آنان استفاده شود. این فیلمساز در ادامه می‌افزاید: اما پر‌هزینه بودن تولید فیلم باعث شده تا اگر سرمایه اولیه برای ساخت آن وجود نداشته باشد اقدامی برای عملیاتی شدن کار شکل نگیرد. تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران تا از سوددهی یا برگشت سرمایه خود مطمئن نباشند در این حوزه سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. اگر فیلمی توانست با فروش خود به سوددهی برسد باعث کارآفرینی خواهد شد و این حرفه نیز رونق خواهد گرفت وگرنه اگر قرار باشد با حمایت‌های دولتی یا پشتیبانی‌های شرکتی (اسپانسرینگ) فیلم تولید شود و مردم رغبتی به آن نشان ندهند کسب‌و‌کار، جز برای عوامل تولید معنا ندارد، آن هم به شکلی ضعیف و بیمارگونه.
کوهکن در‌خصوص سرمایه لازم برای ورود به دنیای فیلمسازی مستند می‌گوید: سرمایه‌ای که یک مستندساز نیاز دارد تا در‌خصوص رویداد، مناسبت، یا هر موضوعی فیلم بسازد با توجه به نیروی کار، ابزارهای تکنولوژیک، مکان (لوکیشن) و... بستگی به سطحی از فعالیت است که انتخاب می‌کند. سطح حرفه‌ای بودجه قابل‌توجه و مهارتی حرفه‌ای طلب می‌کند. می‌شود با گوشی موبایل یک مستند ساخت آنگونه که نمونه‌های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنیم که توسط افراد معمولی و با سرمایه‌های ناچیز ساخته‌ شده است، اما مستندسازی به‌عنوان یک حرفه نیاز به شناخت عمیق و آگاهانه نسبت به موضوع مستند، شیوه‌ها و تکنیک‌های ساخت، عوامل حرفه‌ای و سرمایه مناسب دارد که در آغاز بتواند هزینه‌های جاری از قبیل دستمزد عوامل، خرید یا اجاره ابزارها‌ و... را تامین کند.
مستندسازی یک حرفه است
این فیلمساز درخصوص وضعیت کسب درآمد برای فعالان این حوزه تشریح می‌کند: مستند‌سازی در همه‌جای دنیا مگر در مواردی خاص، یک امر مستقل محسوب نمی‌شود، بلکه فعالیت یا هنری است که بیشتر به پدیده‌های دیگر وابسته است. مانند اکثر مستند‌هایی که در معرفی افراد، اماکن، مشاغل و... ساخته می‌شود و معمولا هم سفارشی است یا برای پخش از شبکه‌های تلویزیونی ساخته می‌شود. تنها بخش کوچکی از مستندها وجود دارند که جنبه تجربی و هنری پیدا می‌کنند. پس این حرفه نمی‌تواند از طریق گیشه یا حتی شبکه خانگی درآمد داشته باشد. ولی این به آن ‌معنا نیست که مستند‌سازی باعث رونق اقتصادی نمی‌شود. فیلم مستند در شناساندن، تبلیغ و فروش کالاها، خدمات و فعالیت‌ها اقتصادی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. 
از آنجا که برای عرضه تولیدات داخلی مجرایی جز‌ شبکه‌های تلویزیونی وجود ندارد وضعیت درآمد در این حوزه چندان مطلوب نیست. پس به دلیل شرایط تولید و بازار عرضه، کسانی که وارد این عرصه می‌شوند چندان نگاه اقتصادی ندارند و بیشتر از روی علاقه و تجربه به مستند‌سازی می‌پردازند. تنها بخش اندکی از افراد شناخته شده‌اند که از این طریق روزگار می‌گذرانند.