یکی از 10 فناوری برتر متاثر‌کننده جهان

تامین جمعی سرمایه  (crowdfunding) یکی از شیوه‌های تأمین مالی است که در چند سال اخیر توجه بسیاری از کارشناسان برجسته اقتصادی داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. در این بین به دلیل نو بودن این شیوه تأمین مالی همچنان راهکار‌های قانونی مناسب برای اجرای این شیوه در کشور وجود ندارد.از سوی دیگر در حال حاضر نهاد مشخصی که متولی صدور مجوز‌های لازم برای این مدل تأمین مالی باشد هم در کشور نداریم.

تأمین جمعی سرمایه شیوه جدیدی برای تأمین تمام یا بخشی از سرمایه موردنیاز جهت آغاز یا انجام یک فعالیت مشخص است که از سال ۲۰۰۶ مورداستفاده رسمی قرار گرفته است. در این روش که سرمایه‌گذاری اجتماعی نیز نامیده می‌شود، حمایت‌های [نقدی و غیر‌نقدی] افراد مختلفی از یک جامعه، برای یک هدف مشخص، از طریق زیرساخت‌های اینترنتی جذب می‌شود.

توسعه این شیوه تأمین سرمایه، باعث شد که دانشگاه MIT در گزارش سال ۲۰۱۲ خود، تأمین جمعی سرمایه را یکی از 10 فناوری برتر متاثر‌کننده جهان معرفی کند. سازمان بین‌المللی كار نیز معتقد است که تأمین جمعی سرمایه می‌تواند با واقعیت بخشی به فعالیت‌های اجتماعی و كارآفرینانه از طریق حمایت‌های جمعی، سرعت‌بخش توسعه اقتصاد محلی، ایجاد شغل و كاهش فقر در جوامع باشد.

در یک سامانه تأمین جمعی سرمایه، این امکان در اختیار صاحبان طرح، [ایده یا کسب‌وکار] گذاشته می‌شود تا نسبت به معرفی طرح‌های خود در بستر اینترنت اقدام کنند. طرح‌های ارائه‌شده در سامانه موردبررسی اولیه قرارگرفته و در صورت داشتن شرایط حداقلی، برای نمایش تأیید می‌شوند. کاربران سامانه می‌توانند این طرح‌ها را براساس دسته‌بندی‌ها و فیلترهای مختلف مشاهده کرده و در صورت تمایل به حمایت، بخشی از سرمایه موردنیاز طرح را تأمین کنند.

بسته به مدل فعالیت سامانه، در قبال این حمایت ممکن است پاداشی به حامی ارائه‌شده، بخشی از سهام طرح به وی واگذارشده یا اینکه تعهد می‌شود سرمایه وی با شرایط معینی، طی زمان مشخصی برگشت داده ‌شود. پس از موفقیت یک طرح در تأمین سرمایه، صفحه‌ای به آن طرح تخصیص داده می‌شود که از طریق آن، اطلاعات کامل طرح در دسترس کاربران سامانه خواهد بود.

مثلا اینکه یک طرح با چه شرایطی تأمین سرمایه شده است، سرمایه موردنیاز آن چقدر بوده است، چه سرمایه‌گذارانی روی آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، وضعیت فعلی اجرای پروژه به چه صورتی است، چه گزارش‌هایی از اجرای پروژه در اختیار مخاطبان قرار داده‌شده است و …

مدل‌های رایج تأمین سرمایه جمعی

چهار مدل کلی تأمین جمعی سرمایه عبارتند از: اهدای سرمایه، دادن سرمایه در قبال دریافت پاداش، دادن سرمایه به‌صورت وام و دادن سرمایه در قبال دریافت سهام.(نمودار 1)

1. مدل مبتنی بر اهدا

مدل مبتنی بر اهدا بیشتر برای پروژه‌های خیریه، اجتماعی، بشردوستانه و غیرانتفاعی کاربرد داشته و حامیان این نوع از پروژه‌ها اغلب برای رسیدن به رضایت درونی اقدام به تأمین سرمایه این فعالیت‌ها می‌کنند. در حال حاضر مهربانه یکی از پلتفرم‌هایی است که در این خصوص در کشور فعال است.

2. مدل مبتنی بر پاداش

در مدل مبتنی بر پاداش، حامی در قبال حمایتش پاداشی را دریافت می‌کند. این پاداش ممکن است مادی یا معنوی بوده و ارزش آن با حمایت انجام‌شده برابر باشد یا نباشد. در بسیاری از مواقع این پاداش می‌تواند محصول یا خدمتی باشد که انجام طرح منجر به تولید آن خواهد شد. این حالت حکم پیش‌فروش خروجی طرح را داشته و معمولا برای حمایت و تشویق صاحب طرح برای اجرای آن انجام می‌شود.

3. مدل مبتنی بر وام

مدل مبتنی بر وام در واقع حکم یک وام فردبه‌فرد  (بدون واسطه) را خواهد داشت که البته به دلیل تعدد وام‌دهندگان در اصل یک وام جمع‌ به فرد خواهد بود. این شیوه در مقایسه با مدل‌های دیگر با چالش‌ها و موانع بیشتری روبه‌رو است.

4. مدل مبتنی بر سهام
در مدل مبتنی بر سهام معمولا بودجه موردنیاز راه‌اندازی یک کسب‌وکار تأمین ‌شده و سرمایه‌گذار نقش مشارکت‌کننده طرح را خواهد داشت. این مدل با قوانین و مقررات فعلی کشور قابلیت اجرا ندارد. 

- سهم بازار مدل‌های مختلف تأمین جمعی سرمایه

نقش رابطه‌گری مالی به جای واسطه‌گری مالی

مؤسسات مالی و تأمین سرمایه مرسوم  (نظیر بانک، بورس و سرمایه‌گذاران جسورانه) واسط بین درخواست‌کنندگان و تأمـــین  کننـــدگان منابع مالی هستند، اما در تأمین جمعی سرمایه، کارگزاران این شیوه تأمین مالی، تنها رابط بین درخواست‌کنندگان (تعریف‌کنندگان پروژه‌ها) و تأمین ‌کنندگان  (کاربران سامانه) خواهند بود.

از این حیث هزینه تأمین مالی در این شیوه بسیار پایین‌تر از شیوه‌های دیگر تأمین مالی خواهد بود، از طرف دیگر سرمایه‌گذار در یک ارتباط مستقیم با طرح یا پروژه‌ای که قصد سرمایه‌گذاری در آن را دارد قرار می‌گیرد.درک تفاوت نقش‌های  «واسط» و  «رابط» در تمایز این شیوه تأمین مالی با سایر شیوه‌های موجود نقشی اساسی و کلیدی بازی می‌کند.

سیاست همه یا هیچ

یکی از مشکلاتی که ممکن است در تأمین سرمایه جمعی پیش بیاید تأمین ناقص پروژه است، اینکه تمام سرمایه مورد نیاز طرح تأمین نشود بزرگ‌ترین خطر برای از بین بردن شاخص اعتماد در سیستم‌های تأمین سرمایه جمعی است از این رو  «همه یا هیچ» یکی از سیاست‌های کلیدی در تأمین جمعی سرمایه است. طبق این سیاست، درصورتی‌که طرحی بتواند سرمایه موردنیاز خود را در طی بازه زمانی مشخصی تأمین کند، موفق تلقی شده، در غیر‌این صورت از حلقه تأمین سرمایه خارج‌شده و سرمایه حامیان به آنها برگشت داده می‌شود.

این سیاست بهینه است یعنی متقاضیان را به سمتی سوق می‌دهد که حداقل سرمایه‌ای را اعلام کنند که با دریافت آن  طرح‌شان عملی می‌شود. ایجاد انگیزه می‌کند یعنی اگر صاحبان طرح یا حامیان فعلی ببینند که طرح مناسبی به دلیل عدم‌حمایت کامل دارد از دور خارج می‌شود، با توجیه دیگر حامیان و جذب حمایت آنها سعی می‌کنند از این امر جلوگیری کنند. جواب داده است یعنی تجربه‌های پیشین جهانی کارایی این سیاست را نشان داده است.

روند روبه رشد در مقایسه با سایر شیوه‌های تأمین مالی

مقایسه روند رشد تأمین جمعی سرمایه در مقایسه با سرمایه‌گذاری جسورانه و فرشتگان کسب‌وکار نیز اهمیت روزافزون تأمین جمعی سرمایه را نشان می‌دهد. در حال حاضر حجم جهانی سرمایه تأمین ‌شده با این شیوه بیشتر از حجم سرمایه تأمین ‌شده توسط فرشتگان کسب‌وکار است و تخمین زده می‌شود که در سال ۲۰۱۶ حجم سرمایه تأمین ‌شده با این شیوه با حجم سرمایه تأمین ‌شده توسط سرمایه‌گذاران جسورانه برابر شود.(نمودار2)