تجار آمریكایی، ‌بازندگان توافق هسته‌ای ایران

جامعه جهانی انتظار دارد كه تا چند هفته تمامی تحریم‌هایی كه ایران را دهه‌ها در اقتصاد منزوی كرده بود، برداشته شود. اما خیلی خوش‌بین نباشید؛ شركت‌های آمریكایی نمی‌توانند درهای بازار ایران را كاملا باز بدانند. ایالات متحده آمریكا تحریم‌های هسته‌ای را به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای با ایران برمی‌دارد، اما بسیاری از تحریم‌های بازرگانی همچنان معتبر هستند و همین باعث می‌شود كه حضور فیزیكی در ایران و همین‌طور شراكت با ایرانی‌ها برای بسیاری از شركت‌های آمریكایی عملا غیرممكن شود.

در مقابل، اروپا تقریبا همه نوع دادوستدی را با ایران آزاد می‌كند و نتیجه احتمالی این خواهد بود: شركت‌های اروپایی برنده خواهند شد و شركت‌های آمریکایی بازنده. مجید رفیع‌زاده، استاد متخصص در امور خاورمیانه در دانشگاه هاروارد می‌گوید: «فعلا قرار نیست قانونی تصویب شود كه به شركت‌های آمریكایی اجازه بدهد در ایران فعالیت كنند. این شرایط، شركت‌های آمریكایی را به بزرگ‌ترین بازنده توافق هسته‌ای با ایران تبدیل خواهد كرد.»آتش‌بازی‌های اخیر بین ایران و عربستان سعودی احتمالا آمریكا را برای تصویب یا قطع تحریم‌های اضافی حتی محتاط‌تر خواهد كرد.

تحریم‌های اروپایی، تحریم‌های آمریكایی

توافق‌نامه‌ ایران با 1+5 (آمریكا، انگلیس، ‌آلمان، فرانسه، روسیه و چین) روی فرض ساده‌ای استوار است: ایران توافق می‌كند كه درهای تاسیسات هسته‌ای خود را به روی بازرسان باز كند و اجازه بدهد آنها بازرسی شوند و در مقابل تحریم‌های بین‌المللی لغو می‌شوند. یعنی ایران می‌خواهد از «تایم آوت» اقتصادی‌ای كه از سال 1979 در آن بوده بیرون بیاید. حالا دنیا منتظر «روز اجرایی شدن توافق» است، یعنی روزی که تحریم‌ها عملا برداشته می‌شوند.

بعد از این روز، ایران قادر خواهد بود كه دوباره نفت خود را در بازار بین‌المللی بفروشد و بانك‌هایش خواهند توانست به سیستم جهانی متصل شوند. آمریكا هم اجازه خواهد داد تا هواپیماهای مسافربری تجاری به ایران فروخته شود و در مقابل واردات كالاهایی مانند فرش و مواد‌غذایی را آزاد خواهد كرد. اما اتحادیه اروپایی بسیار سخاوتمندتر خواهد بود. این اتحادیه برنامه‌ریزی كرده كه كار را برای شركت‌های اروپایی بسیار آسان كند و به آنها اجازه بدهد هر چیزی را به ایران بفروشند، از ماشین و خط آهن گرفته تا بیمه.

رفیع‌زاده می‌گوید: «در حالی كه كشورهای زیادی (بعد از روز اجرایی شدن رفع تحریم‌ها) به ایران هجوم خواهند آورد تا قراردادهای تجاری با ایران امضا كنند، دولت (باراك) ‌اوباما باید تصمیم بگیرد كه یا شركت‌های آمریكایی را محروم كند یا برای آنها مجوز (تجارت با ایران) ‌صادر كند.»شركت‌های آمریكایی برای اینكه با ایران تجارت كنند، باید از خزانه‌داری آمریكا مجوز ویژه درخواست كنند. اما همان‌طور كه این خزانه‌داری به صورتی آشكار اعلام كرده است: «تحریم‌های آمریكا به‌صورت كلی همچنان باقی خواهند ماند، حتی بعد از روز اجرایی شدن توافق، چون آمریكا نگرانی‌هایی خارج از برنامه هسته‌ای ایران دارد.»

پتانسیل بالای ایران

ایران پتانسیل اقتصادی بالایی دارد كه البته فقط نفت نیست. ایران یك بازار جدید است. هرچند به اندازه بازار چین بزرگ نیست، اما از بازار كوبا كه تجار آمریكایی امیدوارند امسال در آن حضور داشته باشند، بسیار بزرگ‌تر است. ایران80‌میلیون نفر جمعیت دارد كه 60‌درصد آن زیر 30 سال هستند. جمعیت ایران بسیار تحصیلكرده و باسواد است. ایرانی‌های طبقه متوسط می‌گویند كه می‌خواهند با غرب، به‌خصوص آمریكا رابطه داشته باشند.

مشكل این است كه قرار نیست شركت‌های آمریكایی مستقیم با ایران تجارت كنند و به این خاطر نمی‌توانند در ایران دفتر یا فروشگاه داشته باشند. روابط تجاری بین دو طرف عملا وجود ندارد. به جز مواردی مانند برخی غذاها، داروها و ابزارهای پزشكی. مجوز محدود برخی نرم‌افزارها هم البته صادر شده است.

اپل با ایران چه كار خواهد كرد؟

اما شرایط واقعا پیچیده است. مثلا یك شركت مثل اپل را در نظر بگیرید. این شركت شاید بتواند از خزانه‌داری درخواست مجوز كند تا محصولاتی مانند آی‌پد را به ایران بفرستد اما نمی‌تواند خدمات مربوط به آن را ارائه بدهد چون نمی‌تواند در ایران دفتر افتتاح كند. اپل حتی شاید اگر محصولاتش در دستان اشتباهی بیفتد، جریمه شود.

با این حال، یكی از زیرمجموعه‌های اروپایی اپل می‌تواند در ایران فعالیت كند. فقط نمی‌تواند با دفتر مركزی اپل در كالیفرنیا در این باره صحبت كند. بسیاری از شركت‌های تجاری اروپایی به خوبی از شرایط مطلوب خود خبر دارند. از همان ساعت‌های اولیه‌ای كه توافق‌نامه بین ایران و 1+5 امضا شد، آلمان، آن‌طور‌كه گاردین گزارش داده، یك هواپیما چارتر كرد تا بسیاری از رهبران تجاری خود را به تهران بفرستد.

شركت‌های آمریكایی در حال تلاش هستند تا بدانند چه كار می‌توانند بكنند. فرهاد علوی از گروه حقوقی آكریویس به شركت‌های زیادی كه از خزانه‌داری درخواست مجوز می‌كنند تا برای فعالیت در ایران مجوز بگیرند، مشاوره حقوقی می‌دهد. از زمانی كه توافقنامه امضا شده است، شركت‌های زیادی به او مراجعه كرده‌اند و دنبال راهكار گشته‌اند. او می‌گوید: «این مسئله (دوری شركت‌ها از بازار ایران به خاطر موانع قانونی) به یك سردرد بزرگ تبدیل خواهد شد.»

نقش مهم سیاست‌های جدید

شركت‌های تجاری به خوبی می‌دانند كه انتخابات سال 2016 می‌تواند بازی را تغییر بدهد. پاتریك كلاوسون، رئیس بخش تحقیقات در انستیتو سیاست‌های خاور نزدیك در واشنگتن می‌گوید: «اگر من یك شركت بودم، نگران تغییرات قانون در ژانویه 2017 بودم. رئیس جمهوری بعدی قطعا می‌خواهد نشان بدهد كه سیاست‌های متفاوتی نسبت به رئیس‌جمهور فعلی دارد.»

كنگره هم روی تحریم‌های اضافی روی اقتصاد ایران كار می‌كند. سیدحسن موسویان، محقق دانشگاه پرینستون و سفیر سابق ایران در آلمان می‌گوید: «در نهایت، این آمریكاست كه باید تصمیم بگیرد كه آیا می‌خواهد از سود روابط تجاری با ایران بهره ببرد یا نه.»