جزییات توافق هسته‌ای از زبان ظریف و صالحی

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه صبح سه‌شنبه با حضور در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی درباره برجام و نتایج مذاکرات هسته‌ای با نمایندگان مردم سخن گفت. او که از روی یک متن نوشته شده سخن می‌گفت در بخشی از سخنرانی‌اش گفت:

‌ اهداف کلیدی جمهوری اسلامی ایران که برای رسیدن به آنها پافشاری کردیم و اکنون در برجام «ستانده‌های جمهوری اسلامی» به شمار می‌رود عبارت بود از: حفظ عزت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران، تثبیت برنامه هسته‌ای به‌ویژه غنی‌سازی و رآکتور آب سنگین و شناسایی بین‌المللی آنها، رفع تحریم‌ها، پایان دادن به شش قطعنامه تهدیدآمیز که تحت فصل هفتم منشور ملل متحد نه‌تنها تحریم بر مردم ایران تحمیل می‌کردند، بلکه برنامه هسته‌ای ایران را ممنوع کرده و جلوگیری از تقویت توان دفاعی و موشکی کشور را به یک وظیفه بین‌المللی با استفاده از همه ابزارها تبدیل کرده بودند. برای طرف مقابل، خواسته کلیدی در مذاکرات این بود که از عدم دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای، از طریق محدودیت‌ها و نظارت‌ها اطمینان حاصل کند.

‌ برنامه غنی‌سازی ایران بدون یک روز توقف یا تعلیق ادامه خواهد یافت. جمهوری اسلامی ایران براساس یک طرح مدون و دقیق علمی و فنی، در هشت سال نخست برنامه جامع اقدام مشترک با پذیرش برخی محدودیت‌ها، نه‌تنها برنامه هسته‌ای خود را از دیدگاه بین‌المللی تثبیت می‌کند، بلکه تمام پایه‌های علمی و کاربردی لازم را با یک برنامه تحقیق وتوسعه پیشرفته برای حرکت به سمت غنی‌سازی صنعتی و تجاری با بهره‌برداری از بهترین و پیشرفته‌ترین سانتریفیوژهای خود و در اقتصادی‌ترین شکل و با بالاترین بهره‌وری برقرار خواهد ساخت و نه‌تنها از توان دانشمندان غیور خود بلکه از پیشرفته‌ترین دستاوردهای علمی جهانی نیز بهره‌مند خواهد شد و درنهایت در یک طراحی علمی و کارشناسی 15‌ساله به ظرفیتی خواهد رسید که برای حداقل پنج نیروگاه هسته‌ای کافی است. اینها امتیازاتی است که برای بسیاری از کشورها تنها یک آرزوی دست‌نیافتنی به‌شمار می‌روند.

‌‌ اجازه بفرمایید من بیشتر به بحث تحریم‌ها و موضوعاتی که این روزها موجب ابهام شده است بپردازم: تحریم‌های اقتصادی و مالی در حوزه‌های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل‌ونقل که به بهانه برنامه هسته‌ای ایران توسط اتحادیه اروپایی و آمریکا وضع شده است، در ابتدای اجرای توافق به طور یکجا لغو و متوقف می‌شوند، تحریم تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای به‌طور کامل لغو خواهد شد، برای نخستین‌بار پس از سه‌دهه تحریم غیرعادلانه ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها فراهم خواهد شد، ده‌ها میلیارد دلار از درآمدهای ایران که طی چندسال گذشته به دلیل تحریم‌های ظالمانه در خارج کشور مسدود شده است آزاد خواهد شد، محدودیت فروش نفت ایران منتفی می‌شود، بازارهای جهانی روی فرش و محصولات غذایی ایران باز خواهد شد، نقل و انتقالات و خدمات مالی، فعالیت‌های بانکی و بیمه، خدمات پیام‌رسانی مالی (سوئیفت)، خدمات فاینانس، خدمات مالی مربوط به تجارت با ایران، وام‌های بلاعوض، وام‌های ترجیحی، فلزات گرانبها، الماس، اسکناس، نرم‌افزار، صنایع نفت، گازو پتروشیمی، صنایع کشتیرانی و کشتی‌سازی، صنعت حمل ونقل از تحریم خارج می‌شوند و صادرات و واردات، تامین تجهیزات و سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها آزاد می‌شود، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش و شرکت‌های تابعه، ایران‌ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانک‌ها و موسسات کشورمان (در مجموع حدود 800 شخص حقیقی و حقوقی) از شمول تحریم‌ها خارج می‌شوند، دسترسی بیشتر ایران به حوزه‌های تجاری، فناوری، مالی و انرژی تسهیل خواهد شد و آمریکا ممنوعیت فعالیت شعبات خارجی شرکت‌های آمریکایی در ایران را لغو خواهد کرد. به علاوه آمریکا و اتحادیه اروپا متعهد می‌شوند از اعمال تحریم‌های جدید مرتبط با هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران اجتناب کنند و از اعمال تحریم‌های گذشته تحت عناوین جدید نیز خودداری کنند.

‌ شاخصه یک توافق خوب از نظر همه ما رعایت خطوط قرمز و چارچوب‌های اصولی ترسیم شده از سوی مقام معظم رهبری است. تیم مذاکره مفتخر است که در طول دو سال گذشته همواره رعایت این خطوط و چارچوب‌ها را سرلوحه کار خود داشته است. از ابتدای مذاکرات و در طول دو سال گذشته بسیاری از خطوط قرمز ترسیمی به‌تدریج محقق شد: همچون پذیرش غنی‌سازی در ایران، حفظ ماهیت آب سنگین اراک، عدم تعطیلی هیچ یک از تاسیسات، عدم نظارت بر سیستم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران، عدم ورود به موضوعات غیرهسته‌ای، لغو فوری تحریم‌های اقتصادی و مالی، لغو فوری قطعنامه‌های شورای امنیت و... در طول چند ماه گذشته که با نزدیک شدن به پایان مذاکرات مباحث دقیق‌تر و حساس‌تر می‌شد، خطوط قرمز نظام نیز دقیق‌تر و مشخص‌تر شده و هر جا لازم بوده است توسط عالی‌ترین مقام در نظام با صراحت بیان شده است. این موارد اخیر را به شرح زیر می‌توان برشمرد: تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با موضوع هسته‌ای به‌طور کامل در روزی که به‌عنوان «روز توافق» شناخته می‌شود (حدود دو ماه‌ونیم دیگر) لغو و در روز اجرایی شدن عملا برداشته می‌شود. تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی به شکلی که اشاره کردم از ابتدا به محدودیت تبدیل شده و بعد از مدت معینی برداشته خواهد شد. نقض این تحریم‌ها نقض قطعنامه است و نقض توافق محسوب نخواهد شد. تحریم‌های اشاعه‌ای مربوط به کالاهای دومنظوره لغو ولی در عمل از طریق یک کانال خرید در قالب کمیسیون مشترک انجام می‌شود. در زمینه همزمانی لغو تحریم‌های اقتصادی و مالی با امضای توافق و متناظر بودن اقدامات ایران و طرف مقابل، ابتدا شورای امنیت کلیه قطعنامه‌های گذشته خود را لغو می‌کند که دیروز این کار انجام شد. این اقدام که به اصرار ما و به‌رغم مخالفت کنگره آمریکا صورت گرفت به معنی لغو همه قطعنامه‌ها حتی قبل از اینکه مراحل قانونی تصمیم‌گیری در ایران حسب نظر مقام معظم رهبری شروع شود، است که امتیاز مهمی برای ماست و نه سلب حقی از مراجع ذی‌صلاح کشور. پیش از شروع اقدامات ایران در حوزه هسته‌ای، طرف‌های آمریکایی و اروپایی تحریم‌های خود را قانونا لغو یا متوقف خواهند کرد. اثربخشی این لغو از زمانی است که اقدامات ایران انجام شود.

‌‌ قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد در رابطه با موضوع هسته‌ای ایران صادر شد؛ قطعنامه‌ای که برجام را مورد تایید قرار داده و بدین‌وسیله برنامه غنی‌سازی ایران را مورد شناسایی قرار می‌دهد. این قطعنامه‌ای منحصر‌به‌فرد در تاریخ شورای امنیت به‌شمار می‌رود که دارای ویژگی‌های زیر است: این نخستین‌بار در تاریخ شورای امنیت است که کشوری با مذاکره و بدون جنگ یا تسلیم و بدون اجرای الزامات شش قطعنامه فصل هفتمی منشور، از زیربار تحریم‌ها و در نهایت از زیر بار نظارت شورا آزاد می‌شود، برخلاف شش قطعنامه قبلی، این قطعنامه ذیل ماده 25 و نه فصل هفت منشور صادر شد. البته به دلیل اعمال تحریم‌ها در قطعنامه‌های قبلی ذیل ماده 41، لغو آنها و مقررات مربوط به لغو به ضرورت ذیل ماده 41 منشور آمده است، ولی قطعنامه ذیل فصل هفت نیست. این بدان معنی است که شورای امنیت دیگر برنامه هسته‌ای ایران را تهدید علیه صلح و امنیت بین‌الملل به شمار نمی‌آورد و همان‌طور که در بند 7 مقدماتی قطعنامه هم آمده است، این نمایانگر یک تغییر بنیادین در رویکرد شورای امنیت نسبت به ایران است. مجددا برای نخستین‌بار در تاریخ شورای امنیت، با کشور هدف در نگارش قطعنامه مذاکره شده است. چنین اقدامی در تاریخ شورا سابقه نداشته است.

‌ درنهایت قطعنامه 2231 دارای نقشه کامل راه از ابتدا تا انتها است و همه گام‌ها تا زمان حتی لغو خود و خاتمه بررسی موضوع در شورای امنیت را پیش‌بینی کرده است. به عبارت دیگر این آخرین قطعنامه شورای امنیت درخصوص موضوع هسته‌ای ایران خواهد بود. به همین دلیل برخی مفاد آن پیچیده یا حتی برای برخی نگرانی ایجاد کرده است.  بیاییم در شرایطی که دنیا، ایران مقتدر و رهبر عظیم‌الشأن ما را پیروز این نبرد تاریخی می‌داند و دوستان ما در منطقه و مقاومت اسلامی همگی مشعوف‌اند و بدخواهان‌مان ماتم گرفته‌اند، ما نیز یک‌دل و یک‌زبان گفتمان غلبه اراده مردم بر فشار و تحمیل را تقویت کنیم و فارغ از همه گرایش‌های سیاسی با تمام توان از عزت و خودباوری این مردم بزرگ پاسداری کنیم.

***

صالحی در صحن مجلس:

در وین گام‌های بلندتری از لوزان برداشتیم

علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی نیز در مجلس سخن گفت و توضیح داد که:

‌ در لوزان در محورهای فنی به توافقاتی رسیدیم. غربی‌ها در بین لوزان و وین دبه‌ها درآوردند. سعی کردند پیکره‌ای که در لوزان تراشیده شده بود بیشتر از آن بتراشند تا بتوانند به آن چیزهایی که از دست دادند دوباره برسند. اما موفق نشدند، آیا آمریکا با آن همه امکانات و مشاوره فنی یک دفعه مورد غفلت قرار می‌گیرد؟ بله این‌گونه شده است. به‌خصوص با توکل به خدا که داشتیم. برکت نمایان شد و شد اینکه شد. بنده در جلسه علنی باید با‌احتیاط صحبت کنم و عرض می‌کنم در وین گام‌های بلند‌تری از لوزان برداشتیم.

‌‌ گفتند که اجازه ندارید در رآکتور آب سنگین اراک ادامه کار بدهید. ما هم گفتیم که اصلا ما قصد تولید سلاح نداشته‌ایم و محدودیتی در این زمینه، اصلا برای ما محدودیت به‌شمار نمی‌رود. برای بازتولید اراک محدودیت بود. اگر قرار نیست به سمت بمب برویم، 10کیلوگرم یک کیلوگرم بشود چه محدودیتی است. ما به دنبال غنی‌سازی بالای 20‌درصد نیستیم. این محدودیت است اما وقتی پلوتونیوم نداریم چه محدودیتی است؟

‌‌ او در پاسخ به سوال بعدی رییس مجلس مبنی بر اینکه «آیا در فردو برای 15 سال غنی‌سازی محدود نخواهد داشت؟ گفت: فردو در ماه 15 کیلو غنی‌سازی می‌کند. مثلا فردو در سال 200 کیلو و نطنز می‌شود 2 تن. نیاز ما سالانه 30 تن است. ما نمی‌توانیم 3000 تا ماشین نصب کنیم. درحالی‌که در نطنز ما می‌توانیم 50 هزار ماشین نصب کنیم. بنابراین عددی نیست که بشود محل تولید باشد. فردو از اول برای تحقیق و توسعه بود. ما در آنجا تاسیسات مهم و گران‌ قیمت را گذاشته‌ایم. به دلایلی فردو را از برنامه‌ریزی اولیه به سمت مرحله تولید بردند. در بهترین شرایط 50 هزار ماشین در نطنز و 1500 ماشین در فردو است. 

‌یکی از دستاوردهای بزرگ که آرزوی من بود این بود که ما چگونه در داخل برای مصرف سوخت تولید کنیم. سوخت رآکتور تهران با یک نیروگاه هسته‌ای فرق می‌کند. برای سوخت نیروگاه باید انواع آزمایش‌ها را انجام دهید. اگر سوختی را در نیروگاه وارد کنید که نشتی در آن ایجاد شود کسی نمی‌تواند پاسخگوی آن باشد. یک هوشمندی که در مذاکرات صورت گرفت این بود که غربی‌ها پذیرفتند با ایران همکاری کنند که سوخت ایران تحت اشراف بین‌المللی و با کمک دیگران انجام شود. این قدم بزرگی است که برداشته شد. من می‌خواهم عرض کنم بنده به ایرانی بودنم افتخار می‌کنم چراکه تنها کشوری هستیم که می‌توانیم دو کالای استراتژیک خود را به بازار ارائه کنیم. اورانیوم غنی شده و آب سنگین. اگر ما رآکتور اراک را طبق روال گذشته انجام می‌دادیم،کارخانه آب سنگین سالانه 15 تن تولید می‌کرد. ما مازاد تولید را چه باید کنیم. ما تحمیل کردیم بر آنها که آب سنگین‌مان را بفروشیم. دستاوردها را نگاه کنید. نطنز و اراک را داریم. تولید سوخت می‌توانیم بکنیم. از هاتسل‌های می‌توانیم استفاده کنیم. از شرایط بین‌المللی برای تحقیق و توسعه استفاده کنیم. در ساخت سانتریفیوژهای جدید دست ما باز است اما به شرطی که اورانیوم به آن تزریق نکنیم. مراکز دانشگاهی می‌توانند به آن بپردازند.