گردشگری پایدار چگونه ابزار توسعه را فراهم می‌ کند؟

مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سال 2017 را به‌عنوان سال جهانی گردشگری پایدار: ابزار توسعه (International Year of Sustainable Tourism for Development) نام‌گذاری کرده است. سازمان جهانی گردشگری نیز تصویب این قطعنامه در تاریخ 4 دسامبر 2015  را به رسمیت شناختن اهمیت و نقش گردشگری بین‌المللی در تعمیق شناخت ملت‌ها از یکدیگر، آشنایی بیشتر با میراث غنی تمدن‌های گوناگون، رعایت ارزش‌های ذاتی فرهنگ‌های مختلف و در نتیجه مشارکت آن در تقویت صلح جهانی دانست. اما گردشگری پایدار چیست؟ و چگونه ابزار توسعه را فراهم می‌کند؟

برای آشنایی با مفهوم گردشگری پایدار ابتدا باید با خاستگاه آنکه «توسعه پایدار» است، آَشنا شد، چرا که گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار است. «گزارش براندتلند» توسعه پایدار را این‌گونه تعریف می‌کند: «توسعه‌ پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای فعلی را برطرف کند بدون اینکه توانایی نسل آینده را در برآورده ساختن نیازهای خود به خطر اندازد.» در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه‌ طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته و استفاده از سرمایه‌ طبیعی در حد بهره‌ آن (نه اصل آنکه موجب نابودی سرمایه‌طبیعی است) را مجاز می‌شمارد.

به غیر‌از تعریف فوق، تاکنون صاحبنظران زیادی با دیدگاه‌های گوناگون و نگرش‌های متفاوت به تعریف مفهوم «توسعه‌ پایدار» پرداخته‌اند. تقریبا وجه مشترك تمامی تعاریف، حفظ محیط‌زیست انسان به‌عنوان بستر توسعه‌ای است كه این امر در قبال ارتباط متقابل میان سه ركن اساسی توسعه‌ پایدار یعنی توسعه‌ اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌ محیطی جامه‌ عمل خواهد پوشید. هر گاه توازن در كنش و واكنش متقابل میان این اجزا بر‌هم خورد، پایداری خدشه‌دار خواهد شد.

اما ظهور مفهوم گردشگری پایدار به اواخر دهه‌ 80 میلادی و همزمان با نمایان شدن اثرات منفی گردشگری انبوه و لجام گسیخته در مقاصد گردشگری و محیط زیست آن مناطق باز‌می‌گردد که از آن بعد به دلیل اهمیت موضوع تبدیل به پارادایم غالب و جدید صنعت گردشگری شد. باتلر صاحب نظر برجسته مطالعات گردشگری، گردشگری پایدار را گردشگری تعریف كرده كه «بتواند در یك محیط، در زمان نامحدود ادامه یابد و از نظر انسانی و فیزیكی به محیط صدمه نزند و تا بدان حد فعال باشد كه به توسعه‌ سایر فعالیت‌ها و فرآیندهای اجتماعی لطمه‌ای وارد نكند.»

لذا گردشگری پایدار آن نوع از گردشگری است كه بتواند توسعه‌ پایدار را تسهیل كند. در سال 1995 که نخستین کنفرانس جهانی گردشگری پایدار در شهر مادرید برگزار شد نکات مهمی نیز در بسط این مفهوم مطرح شد، از جمله اینکه:

*‌ توسعه گردشگری باید براساس معیارهای پایداری باشد. بدین معنا که مسائل اکولوژیکی در بلند‌مدت، مسائل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه‌های اجتماعی و اخلاقی باید رعایت شود.

*‌ ماهیت پایداری گردشگری مستلزم محیط‌های طبیعی، فرهنگی و انسانی است.

*‌ گردشگری باید جنبه‌های فرهنگی، ارزشی و عناصر سنتی جوامع محلی را مدنظر داشته باشد. با طرح این نکات و توسعه ادبیات مربوط به گردشگری پایدار از سوی صاحبنظران این رشته در نهایت كنگره جهانی توسعه‌ پایدار (2002) در تعریف گردشگری پایدار، آن را نوعی از گردشگری دانست که زیر بناهای مربوط به آن هم در حال و هم در آینده:

*‌ در حدود ظرفیت‌ها و توانایی‌های طبیعی به خاطر احیا و بهره‌وری در آینده از منابع طبیعی کار کند.

*‌ همكاری مردم و جوامع، آداب و رسوم‌ها و شیوه‌های زندگی كه جذابیت گردشگری را بالا می‌برد، تصدیق کند.

*‌ مردم باید سهم عادلانه‌ای در منافع اقتصادی گردشگری داشته باشند و باید به وسیله‌ خواست‌های مردم محلی و جوامع مناطق میزبان هدایت شود. گردشگری پایدار که در پی حداقل کردن اثرات منفی گردشگری انبوه و بهینه‌سازی منافع برای مقصد است دارای سه جنبه 1. حفاظت از محیط‌زیست 2. حفظ منابع و میراث فرهنگی 3. حرمت و احترام به جوامع است. از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید، تا بتواند حرکت امید‌بخشی را در توسعه‌ همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند.

كاربرد اصول پایداری در توسعه‌ گردشگری نوین به این معناست كه هتل‌های ساحلی نباید باعث آلودگی سواحل و از بین بردن چشم‌اندازهای زیبای طبیعی شوند و دامنه‌ كوه‌ها نباید با ریختن زباله‌ها آلوده شود، همچنین منابع كمیاب طبیعی و حیات‌وحش نباید در معرض آسیب گردشگران قرار گیرد و گردشگران در بازدید از مقاصد گردشگری به فرهنگ جامعه محلی احترام گذارند و با خرید تولیدات جامعه محلی نیز به بهبود وضع معیشتی و اقتصادی اهالی بومی کمک کنند. دولت هم موظف است با وضع قوانین و مقررات، به‌طور جدی از منابع طبیعی و فرهنگی مقاصد گردشگری محافظت كند. با توجه به چنین چارچوبی است كه گردشگری ابزار توسعه مقاصد را فراهم و تضمین می‌کند.

کارشناس ارشد گردشگری