بررسی تطبیقی نظام کدگذاری فعالیت های اقتصادی در ایران و سوئد؛ از ISIC تا SNI

اقتصاد هر کشور برای رشد و شفافیت به یک نظام دقیق و قابل اعتماد جهت شناسایی و طبقه بندی فعالیت های اقتصادی نیاز دارد. بدون چنین چارچوبی، سیاست گذاری اقتصادی، مالیات گیری عادلانه و تحلیل های آماری دچار ابهام می شود. کشورهای پیشرفته، از جمله سوئد، این نظم را از طریق نظام SNI (Standard för svensk näringsgrensindelning) برقرار کرده اند که مانند شناسنامه رسمی برای هر کسب وکار عمل می کند (SCB, 2023).

در ایران نیز ساختار مشابهی بر پایه طبقه بندی بین المللی ISIC وجود دارد، اما به دلیل تعدد نهادهای تصمیم گیر و نبود یک متولی واحد، این ساختار نتوانسته نقش خود را در تحقق عدالت مالیاتی و سیاست گذاری مبتنی بر داده ایفا کند. این مقاله با نگاهی تطبیقی میان ایران و سوئد، نشان می دهد که چگونه استقرار یک نظام منسجم شبیه SNI می تواند در ایران به شفافیت اقتصادی، افزایش درآمد مالیاتی، و کاهش احساس تبعیض میان مودیان کمک کند.

تحلیل تطبیقی:

۱. ساختار نهادی و متولیان

در سوئد، نظام SNI توسط اداره آمار سوئد (Statistiska Centralbyrån – SCB) و اداره مالیات (Skatteverket) به صورت هماهنگ اداره می شود. هر شرکت هنگام ثبت در سامانه دولتی باید کد SNI خود را اعلام کند و این اطلاعات به صورت خودکار میان نهادهای دولتی به اشتراک گذاشته می شود (Skatteverket, 2022).

 در ایران، چند نهاد شامل سازمان امور مالیاتی، مرکز آمار، وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتاق اصناف هر کدام نسخه ای از کدهای ISIC را در اختیار دارند. این چندگانگی باعث شده داده ها پراکنده، متناقض و غیرقابل تحلیل جامع باشند.

 بر اساس اصول حاکمیت داده، پیشنهاد می شود «مرکز آمار ایران» با همکاری سازمان امور مالیاتی کشور متولی اصلی یکپارچه سازی و به روزرسانی نظام کدهای فعالیت اقتصادی باشد؛ چرا که این دو نهاد هم زمان مسئول تولید داده های اقتصادی و دریافت اطلاعات مالیاتی اند (مرکز آمار ایران، ۱۴۰۱).

۲. شفافیت، دسترسی و عدالت مالیاتی

در سوئد، داده های SNI عمومی و آنلاین هستند و هر شهروند می تواند به راحتی نوع فعالیت خود را جست وجو کند. این شفافیت باعث کاهش خطا در ثبت فعالیت ها، و اعتماد بیشتر بین دولت و فعالان اقتصادی می شود.

 در ایران اما کدهای ISIC و مالیاتی در سامانه هایی قرار دارند که دسترسی عمومی به آن ها دشوار است. در نتیجه، بسیاری از صاحبان کسب وکار نمی دانند در کدام طبقه فعالیت می کنند یا چه پیامد مالیاتی دارد.

 نبود شفافیت، یکی از دلایل اصلی احساس تبعیض در میان مودیان مالیاتی است — زیرا گروه هایی که به اطلاعات دقیق تر یا روابط اداری بهتر دسترسی دارند، از پرداخت واقعی مالیات فرار می کنند، در حالی که سایرین مالیات بیشتری می پردازند (خضری، ۱۴۰۲).

 یک نظام یکپارچه و شفاف مانند SNI می تواند به قانونمندتر شدن نظام مالیاتی کمک کند؛ زیرا تمام مودیان در یک چارچوب داده ای قابل نظارت قرار می گیرند.

۳. اثر نظام منسجم کدهای فعالیت بر درآمد مالیاتی

تجربه سوئد نشان می دهد که انسجام داده های اقتصادی نه تنها عدالت را تقویت می کند بلکه درآمد مالیاتی را نیز افزایش می دهد بدون آن که فشار مضاعفی بر گروه خاصی وارد شود (OECD, 2023).

 زمانی که تمام فعالیت های اقتصادی با کدهای مشخص در پایگاه داده ثبت شوند، دولت می تواند پایه های مالیاتی را گسترش دهد، شکاف های مالیاتی را شناسایی کند و نرخ مؤثر مالیات را به صورت عادلانه تری تنظیم نماید.

 در ایران نیز در صورت یکپارچه سازی سامانه ISIC و مالیاتی، دولت می تواند به جای افزایش نرخ مالیات، با شناسایی دقیق تر فعالیت های اقتصادی، درآمد پایدار و منصفانه تری کسب کند.

۴. فرهنگ داده و آموزش کارآفرینان

در سوئد، مفهوم SNI از آموزش های کارآفرینی در مدارس و دانشگاه ها آغاز می شود و بخشی از سواد اقتصادی شهروندان محسوب می گردد. اما در ایران، بیشتر صاحبان کسب وکار تنها در زمان ثبت شرکت یا توسط حسابدار خود از وجود چنین کدی مطلع می شوند.

ادغام آموزش نظام کدهای فعالیت اقتصادی در دوره های کارآفرینی، می تواند نخستین گام در نهادینه سازی فرهنگ داده محور در ایران باشد (World Bank, 2021).

نتیجه گیری

بررسی تطبیقی نظام SNI در سوئد و ISIC در ایران نشان می دهد که مشکل اصلی ایران در ساختار حکمرانی داده ها و تعدد نهادهای تصمیم گیر است. اگر مرکز آمار ایران و سازمان امور مالیاتی به عنوان دو بازوی اصلی داده و درآمد با همکاری یکدیگر نظامی مشابه SNI را پیاده سازی کنند، سه دستاورد کلیدی حاصل می شود:

1.    افزایش شفافیت و کاهش فساد اداری

2.    کاهش احساس تبعیض میان مودیان و تقویت اعتماد عمومی به نظام مالیاتی

3.    افزایش پایدار درآمد مالیاتی بدون افزایش نرخ ها

بنابراین، ساختار منسجم کدهای فعالیت اقتصادی نه تنها ابزار آماری یا اداری، بلکه پایه ای برای عدالت مالیاتی و کارآمدی دولت الکترونیک در ایران است.

منابع و مآخذ:

●    خضری، م. (۱۴۰۲) چالش های نظام مالیاتی ایران و راهکارهای افزایش شفافیت. فصلنامه اقتصاد مالیاتی، شماره ۲۱.

●    مرکز آمار ایران. (۱۴۰۱) راهنمای طبقه بندی بین المللی فعالیت های اقتصادی ISIC نسخه ۴. تهران: انتشارات مرکز آمار.

●    OECD. (2023) Tax Administration 2023: Comparative Information on OECD and Other Advanced Economies. Paris: OECD Publishing.

●    SCB (2023) Standard för svensk näringsgrensindelning (SNI 2007). Stockholm: Statistiska Centralbyrån.

●    World Bank (2021) Data for Better Lives: World Development Report 2021. Washington DC: World Bank.