2 دریچه برای سرمایه‌گذاری صادراتی

تجارت در دنیای امروز یک خیابان یک‌طرفه نیست، در واقع صرفا نمی‌توان به توسعه ورود کالا به داخل کشورها تکیه کرد بلکه باید در جهت ایجاد تعادل نسبی در تراز تجاری و تامین بخشی از نیازهای اساسی کشور نیز گام‌های اساسی برداشته شود. متاسفانه ایران هر چقدر در واردات محصولات کشاورزی خبره و پرکار است به همان نسبت در صادرات برخلاف تمام پتانسیل‌هایی که در این خصوص در کشور وجود دارد ضعیف است. از ظرفیت‌های اقتصادی ایران به‌خوبی استفاده نمی‌شود و بیشتر مواقع اقتصاد کشور در حالت سکون است و در برخی موارد عقبگرد نیز داشته است.

در واقع به‌رغم تلاش‌ها و ایده‌ها برای رهایی از درآمدهای نفتی، همچنان اصلی‌ترین منبع درآمد کشور ما نفت است.«فرصت امروز» سراغ یکی از کارشناسان بخش کشاورزی کشور رفته تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری در خصوص صادرات محصولات کشاورزی ایران به کشورهای دیگر را بررسی کند، تا ببینیم اساسا می‌شود به صادرات محصولات کشاورزی به‌عنوان یک منبع کسب درآمد برای ایران نگریست یا خیر؟

چه کم از ترکیه داریم؟

رضا عفت‌دوست، مهندس کشاورزی صحبت‌های خود را با مثالی از ترکیه آغاز می‌کند و می‌گوید: درآمد دولت ترکیه از مالیات بر حامل‌های انرژی است و هم‌اکنون این کشور صادرات خوبی دارد. امروزه درآمد سرانه کشور ترکیه بالاتر از درآمد سرانه ایران است، این در حالی است که در گذشته وضعیت اقتصادی ترکیه وخیم بود و تورم در این کشور به‌طور متوسط به بالای 100 درصد می‌رسید ولی بعد از گذشت 10 سال و تلاش‌ها و اصلاحات لازم، اقتصاد ترکیه به رشد خوبی رسید و هم‌اکنون تورم در این کشور شش درصد است.

همچنین کشور افغانستان ظرف 9 سال اخیر، باوجود کشمکش‌های داخلی و حضور نیروهای خارجی در این کشور توانسته به پیشرفت‌های اقتصادی چشمگیری نائل شود به‌طوری‌که میانگین نرخ رشد اقتصادی سالانه آن در این دوره 11/2درصد بوده و نرخ تولید ناخالص داخلی در این کشور در سال گذشته حدود 11 درصد بوده که رقم قابل‌توجهی است.

قیمت‌های تمام شده بالاست!

عفت‌دوست معتقد است: یکی از مهم‌ترین عوامل نارسایی ما در مقوله صادرات، بالا بودن قیمت تمام‌شده کالاست. همچنین عدم بهره‌مندی از روش‌های پیشرفته در مراحل مختلف تولید، نبود صنایع بسته‌بندی و تبدیلی و کم‌توجهی به مسائل بازاریابی به منظور حضور گسترده در بازارها ازجمله نقاط ضعف حوزه صادرات محصولات کشاورزی کشور به‌شمار می‌آید، به علاوه یکی دیگر از معضلات این حوزه در سه بخش تولید، صادرات و واردات عدم ثبات قوانین است، بدین معنا که با تغییر قوانین هیچ‌گونه برنامه‌ریزی صحیحی برای حوزه‌های مختلف صورت نمی‌گیرد. در حالی که اگر موارد گفته شده مرتفع شود صادرات محصولات کشاورزی از ایران می‌تواند یکی از مطمئن‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها برای کشور به شمار آید. وی می‌افزاید: برای افزایش تولید، باید صادرات به‌صورت متوالی انجام گیرد، اما متاسفانه با تفویض وظایف به بخش‌های مختلف و با سلب مسئولیت‌ها کار پیش نمی‌رود.

از طرفی باید در نظر داشت که برای عملیاتی شدن مقوله صادرات، باید حمایت‌های لازم برای شناسایی بازارهای هدف و تعادل عرضه و تقاضای داخلی صورت بگیرد. از طرفی به دلیل تحریم‌ها، کشتی‌های خارجی از حمل بار برای شرکت‌های ایرانی خودداری می‌کنند و متاسفانه کشتیرانی داخلی هم هزینه‌ها را به بیش از دو برابر افزایش داده‌ که خود باعث تشدید افزایش قیمت‌ها خواهد شد. با همه این مشکلاتی که بر سر راه صادرات محصولات وجود دارد بهترین راه تمرکز روی چند کشور همجوار است. در واقع می‌توان از راه افزایش صادرات به کشورهای همسایه از صرف هزینه‌های حمل‌و‌نقل رهایی یافت.

برای تقویت و پایداری تولید و صادرات محصولات کشاورزی و ماندگاری محصول ایران در بازارهای هدف، از جمله عراق و افغانستان نیازمند افزایش صادرات و تمرکز روی نیاز بازار این کشورها هستیم. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که با رعایت استانداردها و نکات بهداشتی در مسیر حفظ بازار و ایجاد اعتماد گام برداشته شود نه آنکه عراق سیب‌زمینی تولیدی ما را به علت مشکلاتی که دارد پس بفرستد.

از همسایه‌ها شروع کنیم

عفت‌دوست درخصوص شروع سرمایه‌گذاری روی صادرات محصولات کشاورزی معتقد است: این‌گونه به نظر می‌رسد که باید توسعه وسیع صادرات را از کشورهای همسایه شروع کرد و به‌صورت مستمر ادامه داد تا شاید این کشورها بتوانند دریچه‌هایی برای گام‌های بلند در راستای افزایش نرخ صادرات به روی کشور باز کنند. افغانستان یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران به‌ویژه برای استان‌های همجوار به شمار می‌آید، به سبب حُسن همجواری و وجود اشتراکات قوی فرهنگی و مذهبی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، از دیرباز روابط تجاری گسترده‌ای با این کشور داشته‌ایم اما مسئله اساسی امروز افزایش این روابط و استمرار صادرات محصولات کشور است. در سال گذشته بالغ بر 46/3 میلیون تن کالا به ارزش سه میلیون و 874 هزار دلار از ایران به افغانستان صادر شده است که در مقایسه با صادرات سال 1390 از نظر وزنی، 11 درصد و از لحاظ ارزشی حدود 28 درصد افزایش نشان می‌دهد. افغانستان چهارمین بازار مهم صادراتی جمهوری اسلامی ایران پس از عراق، چین و امارات عربی متحده محسوب می‌شود.

اما مقدار کمی از این صادرات متعلق به بخش کشاورزی و محصولات غذایی به شمار می‌رود، البته در حال حاضر مشکلاتی در امر توسعه تجارت متقابل بین ایران و افغانستان وجود دارد که از جمله می‌توان به مشکلات اخذ روادید، انتقال بهای کالاهای مورد دادوستد، وقفه در حمل‌و‌نقل برخی کالاها به سبب مشکلات گمرکی، اولویت قائل شدن برای تامین نیازهای داخلی و عدم شناخت اهمیت بازار افغانستان اشاره کرد. استان خراسان شمالی ضمن تلاش‌ برای معرفی کالاهای صادراتی متنوع استان به شهروندان افغان، از طریق اعزام و پذیرش هیات‌های تجاری و برپایی نمایشگاه‌های اختصاصی، آمادگی کامل خود را برای کمک به بنگاه‌های اقتصادی و تجاری افغانستان جهت معرفی کالاهای خود در این استان، اعلام کرده ولی شاید همه این تلاش‌ها با حمایت‌های دولت و البته شناسایی اقلام مورد نیاز بازار افغانستان به سرعتِ صادرات محصولات کشاورزی و غذایی به این کشور بیفزاید. در واقع استمرار در بازارهای هدف نیازمند تدوین برنامه راهبردی توسط مسئولان این بخش است.

عراق را دست‌کم نگیریم

هرچند اخیرا تلاش‌هایی برای برگزاری نمایشگاه موادغذایی و محصولات کشاورزی ایران در افغانستان انجام شده است ولی از آنجایی که در تجارت بین‌المللی دقایق تاثیر گذارند و فوت وقت جایز نیست، باید تمهیدات گسترده‌تری را درنظر گرفت. این کارشناس در ادامه می‌افزاید: عراق نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران، بیشترین حجم صادرات مواد‌غذایی از ایران را به خود اختصاص می‌دهد. از ابتدای سال 92 تا پایان مهر‌ماه ۱۵ هزار تن انواع محصولات کشاورزی از مرز بین‌المللی مهران ‏به کشور عراق صادر شده است، که ارزش اقتصادی این میزان کالای صادر شده به کشور عراق حدود ۵۲ میلیارد ریال ‏برآورد می‌شود.

‏علت افزایش صادرات محصولات ایران به عراق از ‏مرز بین‌المللی مهران، استقبال مردم کشور عراق از محصولات ایرانی و تلاش تجار ایرانی ‏برای دستیابی به بازار کشور عراق عنوان شده است. از دیگر عوامل افزایش صادرات محصولات کشورمان از مرز بین‌المللی مهران به ‏کشور عراق وجود امنیت حاکم در این خروجی تجاری است. خروجی بین‌المللی و تجاری مهران یکی از ‏امن‌ترین خروجی‌های کشور به‌شمار می‌رود. علاوه بر محصولاتی که می‌توانیم صادر کنیم با تکیه بر دانش فنی و مهندسی داخل کشور می‌توان بخشی از درآمد ارزی را متوجه انتقال و صادرات دانش مهندسی کرد و به نحوی که متخصصان و کارشناسان زبده و علمی کشور می‌توانند با ارائه خدمات مشاوره‌ای نظارتی و فنی مسیر دیگری برای ارزآوری کشور بگشایند.

نقطه شروع آشنایی

عفت‌دوست در‌خصوص چگونگی برقراری ارتباط محکم با سایر کشورها می‌گوید: یكی از راه‌های بازاریابی و معرفی محصولات داخلی و آشنایی با خریداران، برپایی نمایشگاه‌ها یا حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی است تا تولیدكنندگان بتوانند محصولات خود را در معرض دید بگذارند که در همین راستا بهمن‌ماه سال گذشته نمایشگاه توانمندی‌های خوزستان در شهر بصره برگزار شد. اگرچه نتیجه این نمایشگاه مفید واقع شد اما حرکت‌های نمادین این‌چنینی نیاز به تکرار و تمدید دارد تا معرفی هرچه بیشتر و بهتر محصولات را در پی داشته باشد که جز با پشتیبانی و حمایت دولت امکان‌پذیر نخواهد بود.

به‌عنوان مثال، کشور چین یکی از رقبای اصلی ایران در زمینه صادرات ماهی و محصولات دریایی به عراق شمرده می‌شود البته به دلیل دوری مسافت ناگزیر است محصول خود را به‌صورت منجمد به کشور عراق صادر کند که این امر موجب افزایش هزینه‌های صادراتی آن کشور می‌شود، از این رو از آنجا که ذائقه مردم عراق گرایش بسیاری به مصرف ماهی به‌صورت تازه دارد و با توجه به نزدیکی مسافت ایران به عراق باید تمرکز بیشتری در خصوص صادرات محصولات دریایی به عراق توسط مسئولان ما انجام شود.

جهاد کشاورزی 
سرمایه‌گذار اصلی است

عفت‌دوست در آخر می‌گوید: در بسیاری از کشورهای پیشرفته بخشی از اراضی کشاورزی با مدیریت وزارت کشاورزی و مشارکت صادرکنندگان به کشت اقلام و انواع صادراتی اختصاص می‌یابد و همچنین صندوق بیمه محصولات کشاورزی تسهیلات ویژه‌ای را برای آنها پیش‌بینی می‌کند. به علاوه برندسازی و بالا بودن کیفیت محصولات از ملزومات اساسی محصولات صادراتی است که متاسفانه درخصوص این‌گونه پشتیبانی‌ها وزارت جهادکشاورزی، بسیار ضعیف عمل کرده و انتظار دارد در بین کالاهای رنگارنگ و چشمگیر خارجی کالاهای بدون چاشنی و بی‌نام خود را به سراسر دنیا صادر کند.

در این راستا مشوق‌های صادراتی برای کشاورزان و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها از جمله سردخانه، انبار، صنایع بسته‌بندی و فرآوری و... می‌تواند انگیزه کشاورزان را احیا کند، همچنین تلاش دولت در جهت کاهش هزینه تولید، ایجاد قیمت‌های رقابتی و تسهیل مقررات گمرکی می‌تواند کمک شایانی به مقوله صادرات کشور کند. امید است با تدوین سند راهبرد کلان ملی برای کشاورزی و توجه خاص به آن به‌عنوان یک بخش ارزآور و استراتژیک همراه با بررسی و تحلیل کارشناسانه بازارهای عراق و افغانستان به منظور شناخت کامل و صحیح نیازها بر مبنای مشترکات فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی با هدایت متخصصان با تجربه، چشم‌انداز روشنی را برای کشاورزی کشورمان شاهد باشیم.

از سوی دیگر با تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر تکیه بر توان داخل و صادرات غیرنفتی، تکلیف تعیین شده به‌طوری‌که تصمیم‌سازان باید با ارتقای بهره‌وری در منابع تولید و افزایش درآمد تولیدکنندگان از هر تهدیدی، فرصتی بسازند و چه‌بسا همسایه‌های شرقی و غربی ما بهترین و ناب‌ترین فرصت‌های بازار را در اختیار مان قرار می‌دهند.