بازبینی نقش و جایگاه رایزنان بازرگانی در توسعه تجارت

یکی از ساختارهای فعلی که در دو دستگاه مختلف یعنی وزارت امور خارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت تعریف شده است رایزنان بازرگانی هستند، که برای تسهیل امر تجارت و رفع مسائل و مشکلات تجار در کشورهایی که روابط تجاری و داد و ستد با آنها وجود دارد فعالیت می کنند. این رایزنان بعضاً برای گسترش نظام تجاری بین ایران و کشورهای هدف مطالب اطلاع رسانی و آگاهی بخشی را در حوزه تجارت خارجه ارائه می نمایند. اما سوال اینجاست که آیا فعالیت این رایزنان در تسهیل تجارت موثر است؟ یا در زاویه دیگری این افراد در تسهیل تجارت با کشور های هدف تا چه میزان موفق بوده اند ؟

پر واضح است که این افراد با حساسیت و دقت نظر انتخاب می شوند و دارای تجربه و تخصص می باشند اما بازده فعالیت این افراد به حدی نیست که نقش تاثیرگذاری در بازرگانی خارجی ایران ایفاء نماید و بیشتر در قامت یک تسهیل گر امور رخ می نماید. و با گسترش نظام تجارت الکترونیک یکی از مهمترین نیازها در تجارت خارجی ایران شناخت بازارهای هدف ، بازارهای جدید و تغییرات مربوط به آنها می باشد. تغییراتی که در نظام قوانین و مقررات، سطح عرضه و تقاضا ، اطلاعات ذینفعان بازیگران بازار و سطح استانداردها و ... می بایست در اختیار تولید کنندگان قرار گیرد تا برنامه ریزی نظام تولید کشور متناسب با خواست و نیاز مشتریان بین المللی سازماندهی گردد.

رایزنان بازرگانی می بایست یک نظام برنامه ای برای ارائه فعالیت ها به صورت روزمره داشته باشند و ارتباط این رایزنان با بخش های مختلف اقتصاد ایران برقرار گردد. در حال حاضر هیچ ارتباط موثری بین بخش های مختلف وزارت صنعت، معدن و تجارت و رایزنان بازرگانی به جزء حوزه تجارت خارجی دیده نمی شود، در حالیکه الگوبرداری فعالیت های کشورهای پیشرو در امور تولید ، معادن، حقوق مصرف کنندگان، حقوق تجارت ، تنظیم بازار و ... می تواند برای همه دستگاه های مربوط موثر باشد، همچنین نقش و جایگاه بورس کالا، گمرک ، سطح استانداردها و ... در فعالیت های سایر دستگاه ها تاثیرگذار است ، هر چند که دستگاه های متولی بسیاری از این اطلاعات را از طریق شبکه گسترده اطلاعات می توانند دریافت کنند اما امور اجرایی معمولا دغدغه اصلی دستگاه ها بوده و امکانات محدودی برای امور پژوهشی و تحقیقاتی اختصاص می یابد.

همچنین عدم آشنایی با بازار و هدفگذاری درست در اخذ مطالب ممکن است نتایج را گمراه کننده سازد در حالیکه رایزن بازرگانی با ارتباطاتی که در کشور هدف ایجاد می کند به منابعی دسترسی پیدا می کند که کاربردی و هدفمند است. کاری که امروز بسیاری در کشورهای هدف اقتصادی انجام می دهند نمونه بارز آن دفتری است که از طرف اتاق بازرگانی چین در ایران ایجاد شده و موضوع اقتصادی ایران را رصد و تجار چینی را برای هدفگذاری درست تجارت با ایران راهنمایی می کند البته نمونه های دیگری نیز وجود دارد.

یکی از موضوعاتی که ممکن است در این زمینه توجه را به خود جلب نماید نقش خصوصی یا دولتی بودن این عوامل است. در کنار رایزنان بازرگانی می بایست بخش های مختلف اقتصادی شامل سیاستگذاران نظام پولی و تجاری و همچنین نمایندگان مصرف کنندگان ایران از بخش غیر دولتی همراهی مناسبی داشته باشند و با توجه به نقش تجاری کشور مورد نظر و امکان تبادل تجاری بازرگانی خارجی ایران با زاویه نگاه جدید و متفاوتی مواجه گردد که تجار ایرانی را ترغیب کند که تولیدات صادرات محور را در برنامه  قرار دهد از طرفی سرمایه گذاری های جدید (حاصل سرمایه گذاری داخلی یا منابع خارجی) باید با مزیت های اقتصادی حاصل از بازار رقابت بین المللی تعریف گردد.

به عبارت دیگر انجام بعضی از تکنیک های بازار که برای تولید کنندگان هزینه بر بوده یا خارج از تخصص و توانمندی علمی و تجربی آنهاست از طریق تسهیل  اطلاعات فراهم شود. تکنیک های همچون بازارگردی، بازار شناسی، بازاریابی، بازار سنجی، بازار سازی، بازار داری و ...

البته ممکن است این سوال بوجود آید که آیا همه این اطلاعات و این خواستگاهها از طریق فرد یا عده ای معدود قابل دسترسی است؟ در پاسخ به این سوال باید اظهار داشت که : " رایزنان بازرگانی می بایست پل ارتباطی و محرک دستگاههای اجرایی مرتبط باشند" . لذا کدها و منابع درست احصاء شود و نظام پردازش و استفاده و توسعه پژوهش توسط خود دستگاه دنبال گردد. اما در نهایت نظام تجاری می بایست از طریق تعامل سازنده در ارتباط رایزنان بازرگانی ، دستگاه های متولی و نهادهای غیردولتی موتور محرک تجارت خارجی ایران را بوجود آورد. طبیعتاً این موتور در یکی از پیش نیازهای اصلی خود می بایست بدوا" ابتدا در ارتقاء محصول تولیدی و نظام درست ارائه خدمت حرکت نماید. با این توصیف تراز تجاری ایران با حفظ کالاها و خدمات صادراتی فعلی بدون احتساب نفت، گاز و پتروشیمی یا سایر اقلام مرتبط و فقط با داد و ستد کالا و خدمات قابل رقابت جهانی یک تراز مثبت و موثر باشد.

بی شک این جریان می تواند تولید کننده داخلی را در سطحی قرار دهد که تولید رقابت پذیر بوجود آمده و مصرف کننده داخلی را نیز اغناء نموده و اشتغال؛ و تولید و مصرف بازار داخلی در سایه به اهداف مرتبت بر آن محقق شود.

کارشناس اقتصادی