بررسی اهمیت حوزه سلامت در مدیریت بحران / درس های فاجعه توفان هاروی

خسارت های توفان هاروی به لطف توجه گسترده رسانه ها تبدیل به مرکز توجه افکار عمومی مردم جهان شده است. در این گیرودار که بیشتر توجه ها به ابعاد اقتصادی ماجراست، اخبار رسمی از مشکلات بهداشتی در هیوستون و مناطق اطراف حکایت دارد. چنین مشکلاتی در زمینه بهداشت و درمان تنها مخصوص فاجعه هاروی نیست. به طور معمول در اغلب فاجعه های طبیعی چنین کمبودهایی در حوزه سلامت و درمان گزارش می شود. تکرار مداوم این کمبودها بهانه مناسبی برای هاروارد بیزینس ریویو فراهم کرده تا به بررسی درس هایی که می توان از توفان هاروی گرفت، بپردازد.

بر همین اساس نیل گاندی و رانو دیلیون که از نویسندگان مطرح حوزه مطبوعات هستند و تجربه حضور در بخش پشتیبانی بلایای طبیعی را نیز دارند، دست به قلم شده اند. از یک سو نیل تا چند روز پیش جزو نیروهای داوطلب ارائه خدمات بهداشتی به آوارگان توفان هاروی بود و از سوی دیگر رانو نیز تجربه سابقه حضور در کادر کمک های بشردوستانه بحران ابولا در آفریقا را دارد.

اگرچه بحران هاروی هنوز دست از سر ساکنان این منطقه برنداشته و نیروهای دولتی و مردمی در حال رسیدگی و سازماندهی امور هستند، با این حال تا همین جای کار نیز می توان درس های مهمی در راستای تصمیم گیری های آتی دولتمردان و سازمان های خصوصی در زمینه مدیریت مراکز درمانی، تأسیس و تعطیلی آنها گرفت. در ادامه از زوایای مختلف به مسئله بهداشت در بحران ها و فاجعه های طبیعی پرداخته خواهد شد.

اهمیت استقرار خلاقانه منابع در دسترس

در طراحی همه سیستم های بهداشتی برنامه ای ویژه به منظور واکنش سریع و مناسب نسبت به بحران ها مدنظر قرار می گیرد. اگرچه ویژگی پیش بینی ناپذیری حوادث طبیعی در بسیاری از موارد اقدامات بخش فوریت های بهداشتی را تحت تأثیر قرار می دهد، با این حال هر حادثه باید به منزله درسی برای بهبود نقاط ظعف در آینده قلمداد شود. در مورد توفان هاروی باید توجه داشت که این حادثه برخلاف نمونه های مشابه تنها یک مرتبه ای نبود. به عبارت بهتر، برخلاف حوادثی که در یک لحظه رخ داده و سپس تمام می شوند، توفان هاروی چند روزی مهمان ساکنان منطقه بود. همین امر موجب سردرگمی نیروهای امدادی در کمک رسانی بهینه شد.

نکته مهم در این میان ناتوانی بسیاری از نیروهای محلی در استفاده از منابع امدادی موجود بود. ماجرا از این قرار است که باتوجه به خسارت های وارده اما استفاده از وسایلی مانند آمبولانس های معمولی وجود نداشت. به این ترتیب فرآیند کمک رسانی محدود به مناطق نزدیک به بیمارستان ها شد. در اینجا فقدان امداد رسان های هوایی به خوبی حس می شود. در واقع اگرچه تعداد بالگردها مناسب بود، اما وضعیت آب وهوایی اجازه پرواز را به مدل های تهیه شده برای امداد نمی داد.

شاید پس از این باید منابع مقاوم تری را برای بخش های امدادی و اقدامات فوریتی در نظر گرفت. به طور مثال، در توفان هاروی اگر تنها نیمی از بالگردهای موجود در دسترس بودند ولی امکان سازگاری با شرایط جوی موجود را داشتند، حداقل از یک سوم خسارت های جانی جلوگیری به عمل می آمد.

نحوه توزیع مراکز درمانی و اورژانس ها نیز در منطقه توفان چندان مناسب نبود. در واقع با نگاهی به نقشه منطقه متوجه خواهیم شد که در فاصله مراکز درمانی تا برخی از مناطق به قدری زیاد است که در صورت وقوع یک مسئله اورژانسی احتمال افزایش تلفات بالاست. اگرچه در بی تاون در ایالت تگزاس این مشکل با استفاده از کامیون های بین شهری و کمک رسانی به مناطق دورتر حل وفصل شد، اما به منظور آمادگی بیشتر در موارد بعدی توزیع بهینه مراکز و امکانات ضروری به نظر می رسد.

بازنگری پیش از تعطیلی مراکز بهداشتی

اگر جامعه ای با میانگین نرخ سلامتی بالا می خواهیم، پرداخت هزینه مراکز بهداشتی و درمانی عمومی از منابع دولتی امری اجتناب ناپذیر است. این نکته نه تنها مورد قبول بسیای از اقتصاددان ها، جامعه شناس ها و صاحب نظرهای حوزه سلامت است، بلکه باوری پذیرفته شده در میان عموم مردم نیز به حساب می آید. در بحران هایی نظیر هاروی مراکز ارائه خدمات درمانی کوچک مانند درمانگاه های بین راهی، پرستارخانه ها، مراکز توانبخشی و داروخانه ها از اهمیت بالایی برخوردارند.

واقعیت تلخی که در این حوزه وجود دارد، تعطیلی رو به رشد مراکز درمانی کوچک است که از سال 2010 افزایش چشمگیری به خود دیده است. براساس گزارش های رسمی، در اثر وقوع توفان هاروی از سال 2000 حدود 40 درصد از مراکز درمانی کوچک تعطیل شده است. در زمان وقوع بحران بسیاری از افراد نمی دانستند که برای معالجه یا دریافت خدمات بهداشتی به کجا مراجعه کنند. بر همین اساس بیماران مبتلا به دیابت و افراد در معرض خطر سکته قلبی وضعیت دشواری را در روزهای نخست شروع بحران سپری کردند. آمارهای دولتی بیشترین خسارت جانی را مربوط به بیماران دیابتی برآورد کرده اند.

با توجه به نمونه توفان هاروی اگر در سایر مناطق نیز همین روند تعطیلی مراکز درمانی کوچک جریان داشته باشد، در صورت وقوع حادثه ای دیگر آمارهای تاسف بارتری را در زمینه خسارت های جانی شاهد خواهیم بود. بنابراین شاید بهتر باشد در تصمیم گیری های دولتی اهمیت بیشتری به مراکز بهداشتی و درمانی کوچک داده شود. در این صورت دیگر شاهد کمبود اتاق های بیمارستان ها در مواقع بحرانی نخواهیم بود.

کارمندان بیمارستان نیاز به استراحت دارند

به طور معمول در مواقع بحرانی یک سازمان علاقه مند به استفاده از تمام ظرفیت خود به منظور غلبه بر شرایط است. این فرآیندی است که اگرچه در نگاه نخست درست به نظر می رسد، با این حال در تحلیل عمیق تر تأثیری منفی روی کیفیت عملکرد کارکنان خواهد داشت.

فرض کنید با شیوع یک بیماری واگیردار تمام نیروی انسانی بیمارستان محلی به مدت چند روز پیوسته شیفت داشته باشند. طبیعی است که پس از تنها چند روز روحیه و عملکرد کارکنان افت محسوسی خواهد داشت. در عوض اگر یک جدول مناسب طراحی و فرصت کافی برای استراحت به کارکنان داده شود، نتیجه بهتری خواهیم داشت. البته این نکته به معنای پیگیری جدول شیف های معمولی نیست. به هر حال زمان های بحرانی، نیازمند کار بیشتر و استراحت کمتر است. با این حال بسیاری از افراد میزان استراحت کمتر در بحران را با عدم استراحت یکسان می گیرند.

این نکته ای است که می توان همین حالا نیز در بحران هاروی مورد توجه قرار داد. به احتمال زیاد یکی دو ماه آینده بیمارستان ها و مراکز درمانی منطقه روزهای شلوغی را پشت سر خواهند گذاشت. بر همین اساس طراحی یک جدول زمانبندی استراحت کارکنان برای اطمینان از ارائه خدمات استاندارد به مراجعه کنندگان ضروری به نظر می رسد.

نقش آمارهای درست

همه بحران ها شایعاتی در مورد ابعاد و خسارت های به بار آمده را در بر دارند. باید به این شایعات توجه کرد، البته این به معنای قبول درستی آنها نیست. در واقع اغلب این شایعات که به سرعت همه گیر می شوند، بیشتر از آنکه واقعیت هایی دقیق باشند، آن چیزهایی هستند که مردم دوست  دارند اتفاق افتاده باشد. بر همین اساس و به منظور جلوگیری از کاهش اعتماد به نفس و آرامش مردم باید فکری به حال این شایعات کرد. یکی از بهترین اقدامات در این زمینه، تلاش برای انتشار هرچه وسیع تر آمارهای رسمی و کارشناسی است. به این ترتیب احتمال شایعه پراکنی در مورد بحران به حداقل خواهد رسید. توجه داشته باشید که آمارها باید از سوی مراکزی منتشر شوند که توانایی جلب اعتماد مخاطب را داشته باشند. وزارت کشور، بهداشت و خبرگزاری های معتبر نمونه های مناسبی در این زمینه هستند.

نکته مهم دیگر در زمینه آمارهای رسمی تلاش برای ارائه اطلاعات درست به مخاطب است. نگاهی به آمارهای ارائه شده از میزان تلفات در کشورهای مختلف حاکی از این واقعیت است که در بسیاری از موارد تلاش شده تا آمار تلفات کمتر از آنچه واقعا بوده، گزارش شود. توجه داشته باشید که حقیقت دیر یا زود برملا می شود و ارائه آمارهای نادرست تنها اعتبار رسانه ها و مقامات دولتی را به بازی خواهد گرفت.