فرار نخبگان از آمریکا: ترامپ چه بلایی سر دانشگاه ها آورده؟

مهاجرت و فرار مغزها کلماتی هستند که با تجربه کشورهای در حال توسعه گره خورده است. کمتر کسی انتظار شنیدن این کلمات در کنار نام کشورهایی مثل آمریکا را دارد. با این حال ما در دنیایی زندگی می کنیم که دیگر هیچ چیز عجیب یا باورنکردنی نیست. بر اساس گزارش گاردین، سیاست های علمی ترامپ موجی از مهاجرت نخبگان و پژوهشگران برجسته آمریکایی را به همراه داشته است. اگر در جنگ جهانی دوم اکثر دانشمندان آلمانی به آمریکا گریختند، حالا انگار همه چیز برعکس شده. این بار آمریکایی ها هستند که به فرانسه پناه می برند!

ترامپ در برابر آکادمی

خبر به اندازه کافی ساده و سرراست است:«پژوهشگران آمریکایی به دلیل سیاست های دولت ترامپ در زمینه کاهش بودجه و آزادی بیان دانشگاه ها به سراغ فضایی امن برای ادامه فعالیت شان رفته اند که جایی نیست جز فرانسه». ماجرا از جایی شدت گرفت که دولت ترامپ درباره موضوعاتی مثل تغییرات اقلیمی و حقوق زنان محدودیت هایی در دانشگاه ها اعمال کرد. به علاوه، بر اساس گزارش رویترز، حذف بودجه هاروارد به عنوان معتبرترین دانشگاه آمریکا نقش مهمی در بی اعتمادی جامعه علمی به فضای فعالیت در آمریکا داشت. ماجرایی که از 6 ماه قبل حسابی جنجال آفرین شده است. 

مطلب مرتبط: طرح مالی بزرگ و زیبای ترامپ: نجات اقتصاد یا بدهی بیشتر؟

درگیری میان دولت ترامپ و آکادمی مسئله ای نیست که برای عموم جامعه اهمیت چندانی داشته باشد، اما اثرات بلند مدت آن نه تنها از نظر خبری، بلکه جریان توسعه صنعتی دنیا بی نهایت مهم است. چرا که در همین ابتدای راه فرانسه و اتحادیه اروپا برای میزبانی از دانشمندان آمریکایی با یکدیگر وارد رقابت شده اند.

فرانسه: مقصدی برای دانشگاهیان مهاجر

دانشگاه اکس مارسی فرانسه (Aix Marseille) یکی از اولین مراکز علمی دنیاست که برنامه ای ویژه برای میزبانی از دانشمندان مهاجر دارد. این دانشگاه با طراحی یک برنامه ملی تحت عنوان «مکانی امن برای پژوهش» تاکنون بیش از 300 درخواست پذیرش از نهادهایی مثل ناسا، استنفورد و برکلی دریافت کرده است. 

اگرچه دولت فرانسه فعلا بودجه 100 میلیون یورویی برای جذب دانشمندان آمریکایی دارد، اما اتحادیه اروپا با 500 میلیون یورو و احتمالا بریتانیا با مبلغی مشابه خودشان را برای نبردی سخت آماده می کنند. 

نکته قابل ملاحظه در این میان طراحی مفهوم حقوقی «پناهندگی علمی» در اروپاست. این امر با هدف جذب هرچه ساده تر دانشمندان از سوی دولت دانشگاه اکس مارسی طراحی شده است. بر این اساس احتمالا دانشمندان بیشتری در طول سال های پیش روی از آمریکا به فرانسه و کشورهای اروپایی مهاجرت خواهند کرد. این امر زنگ خطری جدی برای دولت آمریکا و به ویژه جمهوری خواهان خواهد بود. 

مطلب مرتبط: انتقاد استیو بالمر از اقدام دولت ترامپ در وضع تعرفه علیه کشورها

تاثیرات بلند مدت مهاجرت از آمریکا

سوال اصلی در این میان تاثیر مهاجرت دانشگاهیان و دانشمندان از آمریکاست. در واقع این مسئله چقدر جدی است؟ شاید در یک کلام بتوان اهمیت این موضوع را فقط در افق بلند مدت تحلیل کرد. چرا که جریان توسعه صنعتی و تکنولوژی آمریکا به این سادگی در کوتاه مدت متوقف نخواهد شد. با این حال مهاجرت گسترده دانشگاهیان، به ویژه در رشته های مرتبط با تکنولوژی دیجیتال و کامپیوتر، عواقب اساسی برای آمریکا خواهد داشت. 

در طول دهه های اخیر دولت آمریکا به پشتوانه برتری تکنولوژیک و نظامی اش بر بخش مهمی از معادلات دنیا اثر گذاشته، اما این روند در بلند مدت با سیاست های عجیب و غریب دولت جمهوری خواهان دست کم کندتر خواهد شد. البته به شرط اینکه کسی جلوی ترامپ را نگیرد. 

آنچه مشخص است، جدال اساسی میان دولت آمریکا با نهادهای علمی و دانشگاهی این کشور است. نبردی که شاید برنده ای در آمریکا نداشته باشد، اما برای کشورهای اروپایی فرصتی بی نظیر در راستای جبران فاصله صنعتی با آمریکا خواهد بود. 

مطلب مرتبط: چرا آمریکا به ترامپ نیاز دارد؟

البته ورود پژوهشگران به کشورهای اروپایی چندان بی دردسر نیست. چرا که بازار کار و همچنین نهادهای علمی چنین کشورهایی دستخوش تغییرات اساسی خواهد شد. بنابراین کشورهایی مثل فرانسه باید خودشان را برای مواجه با دانشمندانی که هیچ آشنایی با سیستم آکادمیک و شرایط کشورشان ندارند، آماده کنند. در غیر این صورت ورود مهاجران تازه فقط چالش های درونی این جوامع را تشدید خواهد شد.