«فرصت امروز» هزینه های سنگین چاپ اسکناس را بررسی می کند / از اسکناس های پاره تا سکه های مخدوش

روزی پرکار را تصور کنید که بین مشغله های مختلف زندگی به خرید مایحتاج روزمره رفته اید. خسته هستید و فرصت چندانی هم ندارید. طبیعتا پس از خرید کالاهای مورد نیاز خود به صندوق مراجعه می کنید و با پرداخت وجه نقد یا کارت های بانکی مرحله آخر خرید یعنی پرداخت هزینه را کامل می کنید.

اگر پول نقدی که پرداخته اید نو، تمیز و بدون پارگی باشد و اضافه پولی را که صندوقدار تحویل تان می دهد، مخدوش و پاره یاشد چه واکنشی خواهید داشت؟ اغلب ما دوست نداریم پول هایی را دریافت کنیم که به لحاظ کیفیت و اعتبار در جایگاهی متزلزل قرار دارند اما با وجود همه دقتی که می کنیم باز هم پیش می آید که مابقی پول تاکسی، اتوبوس، خریدهای روزمره و... را کهنه و  پاره تحویل بگیریم.

فارغ از بحث ناراحتی از دریافت وجوه مخدوش، به عنوان یک شهروند تا به حال به این موضوع فکر کرده اید دولت ها برای بازتولید اسکناس ها و انواع وجوه نقد چه میزان هزینه صرف خواهند کرد؟

کیفیت حرف اول را می زند

شکی وجود ندارد که هزینه های چاپ اسکناس بسیار گزاف است؛ هزینه هایی که از تأمین مواداولیه تا استفاده از دستگاه های دیجیتال و مدرن چاپ اسکناس گسترده اند. یک بررسی جدید در مورد کیفیت اسکناس های انگلستان نشان می دهد 95درصد از اسکناس هایی که تا پیش از سال 2000 وارد چرخه خریدوفروش در بریتانیا شده اند، تاکنون از این چرخه حذف شده اند.

کاغذهای کلاسیکی که یک قرن پیش برای چاپ اسکناس در بریتانیا مورد استفاده قرار می گرفتند، 100درصد پنبه بودند و پایه اولیه مواد تشکیل دهنده شان را خمیر چوب تشکیل می داد. به مرور زمان این کاغذهای اسکناس دستخوش تغییراتی شده و الیاف مصنوعی و لمینت پلیمر جایگزین مواد طبیعی تر شدند. اگرچه این مواد به لحاظ هزینه اندکی گران تر هستند اما به لحاظ کیفیت و دوام ماندگاری بالاتری دارند.

براساس مطالعاتی که توسط نشریه استیترس پیرا انجام شده، اسکناس های بریتانیایی به لحاظ دوام و کیفیت از رتبه قابل قبولی برخوردارند. طی سال های اخیر بسیاری از کشورهای جهان برای کاهش مشکلاتی مثل بی کیفیت بودن پول های کاغذی یا امکان چاپ اسکناس های تقلبی، به سمت استفاده از مواد پلیمری برای تولید اسکناس تمایل بیشتری پیدا کرده اند.

برای مثال در سال 2004 کشورهای رومانی، استرالیا و نیوزیلند برای استفاده از اسکناس های پلیمری و جایگزین کردن آنها در چرخه مالی به توافق رسیدند، اگرچه دولت استرالیا مدت های قبل یعنی در دهه 80میلادی به فکر استفاده از اسکناس هایی با کیفیت افتاده بود. درواقع برخی بانک های بزرگ و شناخته شده استرالیا که به سیستم بانکداری ایالات متحده وابسته بودند به فکر افتادند با استفاده از اسکناس های جایگزین پلیمری، کیفیت مبادلات کاغذی را ارتقا دهند.

اما تصمیم گیری نهایی برای به ثمر رسیدن این تصمیم در سال 2004 انجام شد. اگرچه آمارهای بین المللی نشان می دهند این روزها تعداد کشورهایی که از پول های با کیفیت و پلیمری استفاده می کنند روز به روز بیشتر شده و تاکنون کشورهای در حال توسعه متعددی مثل برزیل، نیجریه، مالزی، کویت و... نیز به فکر جایگزین کردن پول های باکیفیت به جای پول های کم دوام افتاده اند.

اسکناس های پلیمری ارزش هزینه ها را دارند؟

یکی از مهم ترین مواردی که درخصوص اسکناس های پلیمری مطرح است، این موضوع است که آیا صرفه هزینه های کلان برای تولید اسکناس های پلیمری واقعاً ارزش دارد؟ به نظر می رسد پاسخ مثبت است. مروری به برخی تجارب کشورهای درحال توسعه نشان می دهد بی کیفیت بودن برخی اسکناس ها و مسکوکات زمینه را برای تقلب و انواع کلاهبرداری ها فراهم کرده است.

برای مثال کشور زامبیا سال هاست به سبب مشکل بی کیفیت بودن سکه ها با چالش هایی جدی مواجه است. پاک شدن نقش و اعداد روی سکه ها بر اثر استفاده طولانی مدت، بی کیفیت بودن آلیاژ مورد استفاده در سکه ها و مواردی مشابه باعث شده این سکه ها عملاً نه تنها مفید نباشند، بلکه به عنوان معضلی برای اقتصاد زامبیا تلقی شوند.

این مسئله در مورد پول های کاغذی این کشور هم صدق می کند و پاره شدن اسکناس ها، بی کیفیت بودن پلیمرهای مصرفی در بافت اسکناس و مواردی مشابه باعث شده است بسیاری از کاربران در استفاده از این وجوه دچار مشکل شوند یا در هنگام دریافت شان از اصل بودن آنها مطمئن نباشند.

ویتنام نیز از دیگر کشورهایی است که طی سال های 2006 تا 2008 با مشکلاتی جدی در مورد وجوه نقد مواجه بود. به نظر می رسید قالب هایی که برای تولید اسکناس در این کشور استفاده می شوند، پس از مدت زمانی کوتاه از شکل می افتند و تخریب می شوند و در نتیجه، این موضوع منجر به استفاده مکرر از قالب های جایگزین و صرف هزینه های اضافی بر دوش دولت می شود. این موضوعی است که نشان می دهد نقش دولت ها برای رسیدن به یک زیرساخت مناسب برای تولید اسکناس تا چه حد مهم است.

اما مروری کلی بر وضعیت استفاده از اسکناس های پلیمری در بیش از 30کشور جهان نشان می دهد، همزمان با استفاده از اسکناس های پلیمری، نرخ انواع تقلب کاهش پیدا کرده و اسکناس ها از دوام و کارایی بالاتری برخوردارند.

 هزینه های چاپ و ترمیم اسکناس

هزینه های چاپ و تولید اسکناس در همه کشورها ارقامی بسیار بالا را به خود اختصاص می دهد. برای مثال آمارهای منتشر شده توسط وزارت خزانه داری فدرال آمریکا شامل این ارقام است:

هر یک تا 2 دلار بین 5 تا 5. 5 سنت، هر 5 دلار 10.9 سنت و هر 100 دلاری 14.3 سنت هزینه تولید دارد. ضرب این اعداد و ارقام در هزینه های کلی چاپ اسکناس برای جمعیت ایالات متحده رقمی خیره کننده را به خود اختصاص می دهد. هزینه های تولید سکه در ایالات متحده نیز برحسب میزان آلیاژهایی که برای تولید هر میزان سکه مصرف می شود، تعیین می شود.

رویترز نیز به نقل از بانک مرکزی هند، به انتشار آمار و ارقامی اقدام کرده که در نوع خود قابل توجه هستند. براساس این ارقام، چاپ هر اسکناس در هند از یک تا 5 روپیه تفاوت قیمت دارد اما نکته شگفت آور و عجیب در مورد این گزارش عدم توالی قیمت ها در برهه های زمانی مشخص است.

درواقع هزینه های تمام شده برای تولید اسکناس در هند حتی در طول یک سال مشخص نیز نوسان داشته است. این موضوع در کنار عجیب بودن نشان دهنده حجم مشکلاتی است که در شورای سیاست گذاری پولی و بانکی و البته واسطه های سیستم چاپ و توزیع اسکناس وجود دارد.

به عبارت دیگر اگر فساد مالی و اداری موجود در سیستم بانکی هند، وجود نداشت، بسیاری از مشکلات این حوزه، مثل مشکلات کسری نقدینگی، تورم و هزینه های کاذب چاپ اسکناس هم وجود نداشت. با همه اینها در نظر گرفتن هزینه های گزاف چاپ مجدد اسکناس، ریسک های تزریق پول جدید در بازار و موارد متعدد دیگر باعث می شود درک کنیم عدم نگهداری صحیح از اسکناس ها و مخدوش کردن آنها به وسیله شهروندان هزینه هایی سنگین را به بدنه دولت تحمیل می کند؛ هزینه هایی که می توانند در مکان هایی بهتر و با پتانسل هایی سازنده تر صرف شوند.

بنابراین شاید یکی از مهره های فراموش شده درخصوص چاپ اسکناس، موضع فرهنگ سازی حفظ و نگهداری اسکناس باشد.

ارتباط با نویسنده: royapakseresht@gmail.com