اسرار کسب‌وکارهای آینده

شاید خواندن تیتر بالا شما را به یاد داستان‌های تخیلی ژول ورن یا ایزاک آسیموف بیندازد. بسیاری از تخیلات علمی که روزگاری افسانه بود امروز رنگ واقعیت به خود گرفته است: پرواز، تجربه دیدن قعر اقیانوس‌ها، روبات‌های پیش‌خدمت، شبیه‌سازی موجودات زنده و غیره. در حوزه کسب‌وکارها نیز امروزه شاهد دگرگونی‌ها، فناوری‌ها و البته تولد مشاغلی هستیم که شاید چند دهه پیش صحبت از آنها به اندازه صحبت از تبلت صفحه لمسی در 70 سال قبل تعجب‌آور بود.

حرفه‌هایی همچون هکر سامانه‌های امنیتی، گردآورنده محتوای دیجیتالی، مشاور تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی، داده‌کاو رسانه، تحلیلگر بازار آتی و.... یا شاید تا چند سال پیش حتی فکر کردن به فروش کالاهای گران‌قیمت بدون حضور مشتری در فروشگاه و مشاهده مستقیم وی تنها یک تصور نابخردانه به نظر می‌رسید ولیکن امروز فروش انواع کالاهای گران‌قیمت و حتی لوکس و عتیقه یا تجهیزات بزرگ صنعتی از طریق اینترنت بسیار رایج و عادی است. به همین ترتیب پیش‌بینی ویژگی‌ها و مشخصه‌های مدل کسب‌وکارها و روش ارزش‌آفرینی در دنیای آتی نیز می‌تواند جذاب، سخت و در عین حال ضروری باشد.

اگرچه جورج اِلیوت، نویسنده شهیر قرن 19 انگلستان، پیش‌بینی کردن را از بزرگ‌ترین اشتباهات بشر می‌داند، ولیکن به‌رغم نگاه بدبینانه الیوت- که البته دلالت بر دشواری پیش‌بینی وقایع آینده دارد- امروزه آینده پژوهان از عاقبت بینی و پیشگویی آینده حوزه‌های مختلف زندگی بشر ابایی ندارند. به‌عنوان مثال از نظر آینده پژوهانی همچون مک آفی، اقتصاد ما در دنیای پیشرفته به سمتی می‌رود که وابستگی کمتری به انسان‌ها پیدا می‌کند و این یعنی ماشینی شدن کارها به یاری فناوری و فراغت بیشتر انسان از کار فیزیکی و در اختیار داشتن زمان و فرصت بیشتر برای اندیشیدن و ایده‌پردازی. رشد فناوری چنان سرعت گرفته که به زعم گوردون مور (از بنیانگذاران شرکت اینتل)، قدرت پردازش نسل‌های متوالی تراشه‌ها هر 1.5 سال دو برابر خواهد شد. یا به باور جورج گیلدر، مجموع پهنای باند سامانه‌های ارتباطی در طول هر 12 ماه سه برابر خواهد شد. چنین رشد پرشتابی در تکنولوژی‌ها البته عواقب نامیمونی از جمله کم رنگ شدن طبقه متوسط اجتماع و عمیق شدن شکاف طبقاتی به دلیل افت درآمد بسیاری از مشاغل را نیز در پی خواهد داشت. احتمال تغییرات شگرف در حوزه اقتصاد و کسب‌وکارها، فضای مه‌آلود و مبهمی را پیش چشم ما تصویر می‌کند و سوالات و ابهامات کثیری را به وجود می‌آورد و این دقیقاً همان علت اصلی ضرورت پیش‌بینی روند تغییرات کسب‌وکارهای فرداست:

* کسب‌وکارهای آینده چه خصوصیات و ویژگی‌هایی خواهند داشت؟

* آیا نقش زنان پررنگ‌تر خواهد شد؟ در چه حوزه‌هایی؟

* آیا الزام به حضور فیزیکی در محل کار از بین خواهد رفت و دورکاری (Tele Work) رونق بیشتری خواهد داشت؟

* میزان انعطاف‌پذیری، سن یا دیگر ویژگی‌های مدیران کسب‌وکارهای آینده چگونه تغییر خواهد کرد؟

* سهم خدمات در اقتصاد آینده بیشتر خواهد بود یا تولید کالا؟

* بیزنس مدل‌های آتی و روش‌های کسب درآمد کسب‌وکارهای آینده چه تغییراتی خواهند داشت؟

* مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر بر خلق کسب‌وکارهای عصر آتی چه خواهند بود؟

* نیازهای مشتریان و سبک رفتار خرید مردم دستخوش چه تحولاتی خواهد شد؟

* روند دگرگونی‌های دنیای مجازی، کسب‌وکارهای الکترونیکی و اقتصاد دیجیتال چگونه خواهد بود؟

* لیست 500 شرکت برتر جهان در دهه آتی چه تغییراتی خواهد داشت؟ آیا بخش عمده‌ای از این لیست دچار تغییرات جدی خواهد شد؟

هرچه شناخت و درک‌مان از فاکتورهای تأثیر‌گذار بر کسب‌وکارها و وضعیت موجود و روند تغییرات، بیشتر، دقیق‌تر و عمیق‌تر باشد، امکان دوراندیشی برای‌مان سهل‌تر و پیش‌بینی آینده، دقیق‌تر می‌شود. در چنین حالتی میزان آمادگی و چابکی‌مان برای مواجهه با تغییرات و مدیریت آن و البته بهره‌برداری از فرصت‌های پیش آمده و گریز از تهدیدات احتمالی، افزون‌تر خواهد بود. بدین گونه قادر خواهیم بود که به جای انتظار، حتی آینده را با دستان خودمان و آنگونه که تمایل داریم بسازیم. سخن از آینده پژوهی (Futures Study) به میان آمد. آینده پژوهی چیست؟ مجموعه تلاش‌هایی که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده‌پژوهی بیان می‌کند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن) امروز، واقعیت فردا متولد می‌شود.

در این نوع مطالعه، با بهره‌گیری از طیف وسیعی از متدلوژی‌ها و به‌جای تصور فقط یک آینده، به گمانه‌زنی‌های نظام‌مند و خردورزانه، در مورد چندین آینده متصور مبادرت می‌شود. آینده اساساً قرین به عدم‌قطعیت است. با این همه آثار و رگه‌هایی از اطلاعات و واقعیات که ریشه در گذشته و حال دارند، می‌توانند رهنمون ما به آینده باشند. عدم قطعیت نهفته در آینده برای بعضی، توجیه‌کننده عدم دوراندیشی آنان است و برای عده‌ای دیگر منبعی گرانبها از فرصت‌ها.

در این سلسله از مقالات به دنبال واکاوی ویژگی‌های محتمل مدل‌های کسب‌وکار دنیای آینده خواهیم بود. مشخصه‌هایی همچون شفافیت، همکاری انبوه و جمع‌سپاری، خردجمعی، بازی وارسازی، داستان‌سرایی و غیره. تغییرات در شکل و ماهیت کسب‌وکارهای آینده می‌تواند ریشه در کاهش روزافزون منابع (فرسایش منابع انرژی، بحران آب، رشد منفی جمعیت در کشورهای پیشرفته، بحران‌های زیست‌محیطی و. . .)، کم‌رنگ شدن مرزهای سیاسی و اختلاط و تنوع فرهنگی مردمان (جهانی شدن، افزایش مهاجرت، تمرکز زدایی و. . .) یا پیشرفت سرسام‌آور فناوری (اتوماتیک شدن کارها، ظهور رسانه‌های اجتماعی، سمنتیک وب، چاپ سه‌بعدی، نانو تکنولوژی، ژنتیک، اینترنت اشیا، رایانش ابری، واقعیت افزوده و. . .) داشته باشد. به عوامل فوق‌الذکر می‌توان ظهور آسیا به‌عنوان معدن نیروی کار متخصص و ارزان‌قیمت، تغییرات بنیادی در نگرش، سلیقه و جنس نیازهای بشر و همچنین جهش تیراژ تولید و فراوانی را نیز اضافه کرد.

* کارشناس ارشد کسب و کار