اصلاحات پولی؛ چرا و چه موقع؟

سیستم پولی هر کشور تأثیر مستقیمی بر شرایط اقتصادی آن کشور دارد. شرایط اقتصادی نیز هر چه که باشد بی واسطه بر زندگی و رفاه مردم اثر می گذارد. بنابراین هرگونه تصمیم برای ایجاد تغییر و اصلاحات در سیستم پولی در یک کشور باعث تغییر در زندگی مردم می شود.

در کشورهای گوناگون تصمیم های مختلفی بر ای اصلاح نظام پولی گرفته شده است. بعضی از این تصمیم ها موفقیت آمیز و برخی دیگر بحران ساز بوده اند. برای مثال در کشورهای آفریقایی مثل غنا تلاش برای ایجاد تغییرات در اسکناس ها شکست خورد، اما در ترکیه این تلاش موفقیت آمیز بود.

در سال های اخیر کشورهای مختلف دنیا با اصلاح نظام پولی خود تلاش کردند از افتادن اقتصادشان در ورطه نابودی پیشگیری کنند. کشورهایی مثل هند و ونزوئلا از جمله تازه ترین نمونه ها هستند که هر کدام به دلیلی دست به تغییر و تحول در پول های در گردش خود زده اند.

نخست وزیر هند با خارج کردن مهم ترین اسکناس های در گردش خواسته با فساد مالی و مشکلات اقتصادی مقابله کند و بانک  مرکزی ونزوئلا در صدد است با چاپ پول های درشت تر، از اقتصاد به شدت ضعیف شده اش حمایت کند. ایجاد تغییر و تحول در پول ملی یک کشور می تواند به یکی از دلایل زیر صورت گیرد:

پول تولید بدهی کند

در سیستم بانکی امروز، وجود پول باعث ایجاد بدهی می شود. وقتی بانک های تجاری از بانک مرکزی پول قرض می گیرند و وقتی دولت ها، تولیدکنندگان یا مشتریان از بانک های تجاری وام می گیرند، پول دلیلی برای ایجاد بدهی می شود. پس تنها در صورتی می توان به عرضه پول در نظام اقتصادی ادامه داد که بخش خصوصی و عمومی همواره زیر بار قرض باشند.

نیازی به گفتن نیست که وام و قرض بیش از اندازه برای افراد و جامعه معضل درست می کند. زیر بار بدهی بودن ابتدا شهروندان یک کشور و سپس بانک ها را با مشکلات اساسی مواجه می کند، بنابراین اصلاحات پولی راهی برای مقابله با تولید پول در ازای افزایش وام و بدهی است.

عرضه پول نه از جانب بانک ها که تحت کنترل بخش خصوصی باشد

تنها بخش کوچکی از چرخه پولی در یک جامعه به دست بانک مرکزی است. بانک های مرکزی ضرب سکه و چاپ اسکناس را انجام می دهند که در بیشتر کشورها این سکه ها و اسکناس ها بین 3 تا 15 درصد عرضه پول را تشکیل می دهند. بقیه چرخه را بانک های تجاری در قالب  پول الکترونیک یا خرید اوراق بهادار و کالا عرضه می کنند. پول الکترونیک همان وام هایی است که بانک به مشتری ها می دهد.

پس حقیقت این است که بخش بزرگی از پول در چرخه به دست بانک های تجاری وارد چرخه مالی هر کشور می شود و این یعنی بخش خصوصی بیشتر از بانک مرکزی بر عرضه پول تسلط دارد.

عرضه پول باعث تورم  شود

در درازمدت، عرضه پول از سوی بانک های تجاری منجر به ایجاد تورم در قیمت کالاهای مصرفی و قیمت دارایی ها می شود. اگر افزایش در مقدار پول در گردش بیش از میزان رشد تولید کالا و خدمات باشد، مسئله عرضه بیش ازحد پول مطرح می شود.

به این ترتیب تورم به وجود می آید. وقتی تورم خود را نشان داد، مشتری ها معمولاً هر سال با معضل کاهش قدرت خرید مواجه می شوند. این یعنی آنها باید عدد درآمدشان را افزایش دهند تا بتوانند قدرت خریدشان را حفظ کنند.

طبعا همه نمی توانند زندگی خود و خانواده شان را با شرایط تورمی سازگار کنند و همین باعث می شود که بسیاری زیر خط فقر  روند.

از طرفی رشد اقتصادی نیازمند افزایش متناسب عرضه پول است تا از کاهش قیمت  (درست مثل افزایش آن) جلوگیری کند. کاهش بیش از حد قیمت باعث فلج شدن کسب وکارها می شود. اقتصادی که کسب وکارهایش از کار بیفتند با مشکلات اساسی مواجه می شود.

سیستم پولی بی ثبات باشد

یک دلیل کاملاً مشخص وجود دارد که نشان می دهد سیستم پولی از بی ثباتی ساختاری ناشی از مکانیسم های بیمار رنج می برد. بحران مالی جهان که در سال 2008 آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد  (اگر نگوییم بدتر شده است) پدیده ای است که بر سیستم پولی هم تأثیرگذار شد.

در دهه های اخیر بحران های زیادی در زمینه سیستم های پولی در سراسر جهان اتفاق افتاد. بین سال های 1970 تا 2010 کشورهای عضو صندوق بین المللی پول در مجموع 425 بحران مالی را از سر گذراندند. همه اینها اثر دردآور بر اقتصاد کشورها گذاشت و همین باعث شد تا برخی کشورها دست به اصلاحات پولی بزنند.

فساد در سیستم پولی نفوذ کند

وقتی نظام پولی یک کشور درگیر فساد شده و ارزش های اخلاقی برای کار در این سیستم در آن رعایت نشود، همه چیز به هم ریخته و اقتصاد به بیماری مزمن مبتلا می شود.

در نتیجه این بیماری مزمن است که جامعه را به شدت آشفته می کند. در این وضعیت ارزش های اخلاقی بی وقفه در برابر و نه همسو با ارزش های اخلاقی قرار می گیرند و به این ترتیب ارزش های اخلاقی و دوری از فساد مالی همواره سرکوب می شود.

از آنجا که سیستم پولی نقشی پررنگ در شکل دهی اقتصاد یک کشور دارد و اقتصاد بدنه اصلی یک جامعه است، بدون درنظر گرفتن ارزش های اخلاقی نمی توان اقتصاد سالمی برای یک جامعه ایجاد کرد.

جوامع امروزی بیش از هر زمان دیگری درگیر فسادهای اقتصادی هستند و یکی از راهکارهای دولت ها برای مقابله با فساد نهادینه در سیستم اقتصادی اصلاحات پولی است.