بد عهدی دوباره ترک‌ها یک هفته پس از سفر اردوغان

حضور در تهران، امضای چند توافق اقتصادی، عکس یادگاری در مقابل دوربین‌ها و بازگشت به آنکارا؛ این شاید بهترین خلاصه از سفر یک‌روزه اردوغــان رییــس‌جمهوری ترکیه به ایران باشد. سفری که بسیاری از کارشناسان آن را آغاز دوره‌ای جــدیـد در همکـاری‌های اقتصادی بین دو کشور می‌دانستند اما با وجود فراهم بودن تمام مقدمات برای تحقق این انتظارات، ترک‌ها دوباره تصمیم گرفتند زمین بازی تجاری خود را با ایران به هم بزنند. در شــرایطــی کــه در جریان سفر یک روزه هیات دیپلماتیک ترکیه به ایران در 18 فروردین ماه امسال ترک‌ها با قید کردن کلمه حسن نیت در تمام توافقات خود اعلام کرده‌اند آمادگی کامل دارند تا روابط اقتصادی بین خود و کشور همسایه‌شان ایران را به بالاترین حد ممکن برسانند اما باز هم در عرصه عمل در طول ساعات روز گذشته اقداماتی از سوی دولت ترکیه در مرز بازرگان انجام شده که به نظر می‌رسد با آنچه وعده حسن‌نیت خوانده می‌شد تفاوت چشمگیر داشته باشد. 

این درحالی است که دولت ترکیه در اواسط سال گذشته نیز یک بار دیگر نسبت به تعهدات خود که سابقه آنها به بیش از دو دهه می‌رسد بد عهدی کرده بود و با به‌هم زدن نظم آمد و شدها در مرز بازرگان صفی طولانی را از کامیون‌های ترانزیتی برای مدت چند هفته ایجاد کرده بود. اصلی‌ترین بهانه ترک‌ها در مهر ماه سال 93 بحث مابه‌التفاوت قیمت سوخت اعمالی در ایران و فشار مضاعف آن بر بازرگانان و کامیون‌داران ترکیه‌ای عنوان شد. ترک‌ها اعلام کردند با توجه به هزینه بالایی که ایران از آنها در محاسبه مابه‌التفاوت نرخ سود می‌گیرد دیگر امکان ادامه حرکت کامیون‌های ترکی وجود ندارد و باید برای آن چاره‌ای دیگر اندیشیده شود.

این درحالی بود که ایران در حوزه ترانزیت خود برمبنای قرارداد دوجانبه بسته شده با ترکیه در طول سال‌های گذشته عمل می‌کرد و با توجه به ارزان بودن نرخ سوخت در ایران تنها نرخی را به‌عنوان مابه‌التفاوت آنچه در ترکیه گرفته می‌شود لحاظ می‌کرد. این اعتراض یک جانبه ترک‌ها باعث شد مرز بازرگان برای مدت چند هفته در شرایط هشدار و اضطرار قرار گیرد و کامیون‌های دو کشور برای ساعات متمادی نتوانند از مرز مشترک عبور کرده و کالاهای خود را به مقصد برسانند. بــا بــرگزاری چنــدین جلسه مذاکرات دوجانبه و سرانجام حضور فرستاده ویژه رییس‌جمهوری ایران در ترکیه بنا شد طرح پلمب مخازن سوخت کامیون‌ها که از ابتدا مدنظر دولت ترکیه بود و البته در دور نخستی بود که بنا بود اجرایی شود به دلیل نبود آمادگی در طرف ترکی متوقف شده بود بار دیگر اجرایی شود تا مرز بازرگان پس از چند ماه به روزهای عادی خود بازگردد.

این شرایط که در روزهای نخستین سال 94 نیز ادامه یافت و برمبنای توافقات حــاصـل شده کـامیون‌هـا می‌توانستند از مرز عبور کنند، رییس‌جمهوری ترکیه به ایران آمد تا پایه روابط دوجانبه را محکم‌تر از همیشه استوار کند. در جریان این سفر حتی بنا شد دو طرف با امضای تفاهمات جدید راه ترانزیت را بیش از هر زمان دیگری باز کنند تا حجم تجارت مشترک از 14میلیارد دلار فعلی در آینده نزدیک به 30 میلیارد دلار برسد. مسئله‌ای که به نظر می‌رسد هرچند در ظاهر ترک‌ها نسبت به اجرایی شدن آن اعلام همکاری و همراهی می‌کنند اما در عوض هیچ علاقه‌ای به تجارت مشترک ندارند.

اوضاع بازرگان دوباره به‌هم ریخته است

مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری اعلام کرد: ‌با اقدام یک جانبه ترک‌ها دوباره پذیرش کامیون‌های ایرانی در مرز ترکیه به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است که این اقدام یک طرفه باعث تشکیل صف 750 کامیونی در مرز ایران با ترکیه شده است. محمد جواد عطرچیان در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، تصریح کرد: هرچند برمبنای توافقات انجام شده در طول هفته‌های گذشته مرز بازرگان حالت عادی داشت و دو طرف برمبنای توافقات شکل گرفته نسبت به پذیرش کامیون‌ها اقدام می‌کردند حتی در جریان هدف در نظر گرفته شده بنا بود تعداد پذیرش کامیون‌ها به بیش از 700 دستگاه در طول روز برسد اما ترک‌ها در اقدامی یک‌جانبه بار دیگر پذیرش کامیون‌های ایرانی را کند کردند که این مسئله نه‌تنها به کاهش عبور و مرورها منجر شده که صفی طولانی نیز از سوی کامیون‌های ایرانی در مرز ترکیه به وجود ‌آورده است.

وی درباره علت اصلی این حرکت از سوی ترک‌ها نیز گفت: متاسفانه تاکنون هیچ توضیحی از سوی مقامات ترکیه درباره این اقدام داده نشده است و ما نمی‌دانیم چرا پذیرش کامیون‌های ایرانی تا این میزان کاهش یافته است. مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری در پاسخ به این سوال که آیا ایران نیز برنامه‌ای برای مقابله با مثل در مرز ترکیه دارد، اعلام کرد: ‌هدف ما به هم ریختن نظم ترانزیتی کشور نیست و قطعا نمی‌خواهیم موضوع با به هم خوردن روابط تجاری با ترکیه به پایان برسد. امیدواریم در روزهای آینده با نتیجه‌بخش بودن گفت‌وگوها و مذاکرات بار دیگر مرز بازرگان به روزهای عادی خود بازگردد.

هرچند در طول ماه‌های گذشته اقدامات یک جانبه و به دور از عرف دیپلماتیک ترک‌ها بارها اهداف ترانزیتی ایران را بر هم زده بود اما مسئولان دولت ایران بار دیگر نسبت به قول حسن نیت ترک‌ها اعلام آمادگی کردند تا روابط تجاری دو طرف را افزایش دهند. اگرچه هنوز ترکیه توضیحی در رابطه با هدف یا دلایل اقدام جدید خود ارائه نکرده است اما به نظر می‌رسد این بار اقدام ترک‌ها بیش از آنچه به ایران ضربه بزند به رییس‌جمهوری ترکیه ضربه خواهد زد. رییس‌جمهوری که هفته گذشته در رأس هیاتی بلند بالا به ایران آمد تا روابط تجاری منطقه‌ای خود با همسایه‌اش را گسترش دهد اما با گذشت کمتر از چند روز بار دیگر اقداماتی انجام داده که با سخنانش در مراسم‌های رسمی هیچ سنخیتی ندارد.