به نام مخترع، به کام دیگران

دنیای ایده‌ها گاهی عجیب می‌شود؛ ایده‌ای ساده که حتی ممکن است احمقانه و بدیهی به نظر برسد، میلیاردها دلار پول برای صاحبش به همراه می‌آورد و ایده‌ای دیگر مورد استقبال قرار نمی‌گیرد و در نطفه خفه می‌شود. بعضی ایده‌ها هم اصلا تازه نیستند اما انگار تازه به گوش رسیده‌اند و اهمیت‌شان درک شده است. ایده‌هایی وجود دارند که شاید تصور شود باید صاحب‌شان را حسابی پولدار کرده باشند، اما دقیقا برعکس، هیچ پولی برای صاحب ایده به همراه نداشته‌اند. هر چند آن‌قدر مهم باشند که جهان را تکان داده‌ و مسیر زندگی اغلب ساکنان زمین را تغییر داده باشند.

***

تیم برنرز لی؛ مخترع اینترنت

شاید معروف‌ترین مبدع تاریخ که نتوانست از ایده‌اش پول دربیاورد مخترع شبکه جهانی اینترنت یا World Wide Web باشد. حتی اگر ایده‌اش دید همه ما را نسبت به جهان تغییر داده باشد و به‌کل جهان دیگری برای‌مان ساخته باشد. نخستین وب‌سایت در سال 1991 در CERN ساخته شد و اینترنت از همان‌جا آغاز شد. اما برنرز لی به دنبال ثبت ایده‌اش نرفت و به‌دنبال این سهل‌انگاری حق قانونی‌ای هم نداشت. با نفوذی که اینترنت این روزها در کل جهان دارد، می‌شود او را یک شکست‌خورده بزرگ قلمداد کرد. البته خودش نظر دیگری داشت. او معتقد بود اختراعش باید برای همه رایگان باشد و آزادانه در دسترس قرار بگیرد.

لازلو بیرو؛ مخترع خودکار

در 1938 لازلو بیرو بعد از اینکه از دست خودکار جوهری قدیمی‌اش به ستوه آمده بود، خودکاری با نوک توپی شبیه خودکارهایی را که امروز استفاده می‌کنیم ثبت کرد. بیرو در 1945 اشتباه کرد و حقش را به مارسل بیچ واگذار کرد. کسی که شرکت بیک را تاسیس کرد و تمام درآمد ناشی از اختراع این خودکار را از آن خودش کرد. تا به حال 100‌میلیارد خودکار بیک فروخته شده است که لازلو بیرو در سود هیچ‌کدام از آنها شریک نبوده است. شاید هم او تنها یک ایده‌پرداز خوب بود و هیچ وقت آدم تولید نمی‌شد.

میخاییل کلاشنیکف؛ مخترع اسلحه

میخاییل کلاشنیکف در سال 1947 اسلحه AK-47 را تولید کرد که تصور می‌شود بیش از 100 میلیون از آن تا به حال تولید شده باشد. البته این اسلحه را شرکت رسمی تولید‌کننده‌اش ثبت کرده است؛ کاری که کلاشنیکف انجام نداد و گفت این اسلحه را برای صلاح مملکتش ساخته و دنبال پول نیست. حالا کسی چندان مطمئن نیست که او به هدف اصلی‌اش رسیده باشد و این اسلحه جز ویرانی و جنگ چیزی نصیب کشور او و باقی کشورها کرده باشد.

دایسوکه اینو؛ مخترع دستگاه کارائوکه

این ژاپنی اهل کسب‌و‌کار کسی است که دستگاه کارائوکه را ساخت. ابزاری که به مبتدی‌های علاقه‌مند به خواندن امکان این را می‌دهد که موقع پخش موسیقی بی‌کلام اشعارش را بخوانند و حس خوانندگی پیدا کنند. او هم هیچ وقت طرحش را ثبت نکرد و بنابراین از آن نفعی نبرد. نه از فروش آن و نه از میلیون‌ها برنامه و نمایشی که اجرایشان با وجود آن ممکن شد.

کریستوفر کوکرل؛ مخترع هوور کرفت

سر کریستوفر کوکرل نشان شوالیه را برای ابداعات بی‌شمارش دریافت کرده است. از جمله ابداع هوور کرفت یا وسیله نقلیه‌ای که با کمک یک تشک بادی برای حرکت روی زمین و آب و سطوح دیگری مثل یخ و گل کاربرد دارد. او نخستین بار این ایده را با استفاده از یک جارو‌برقی و دو قوطی فلزی پیاده کرد. همان‌طور که ایده‌اش را گسترش می‌داد، مجبور شد بعضی از وسایلش را برای تامین هزینه مورد نیاز کارش بفروشد. باوجود ثبت ایده‌اش، او مجبور شد سال‌ها برای دریافت پول از شرکت ملی تحقیق و توسعه تلاش کند که به تولید شدن هوور کرفت کمک کرده بود. او هم یکی از ناکامان تاریخ بود، چون نه تنها پولدار نشد بلکه بخشی از داشته‌هایش را هم به حراج گذاشت.

دوگلاس انگلبارت؛ مخترع ماوس کامپیوتر

مخترع ماوس کامپیوتر، دوگلاس انگلبارت در ژوییه 2013 درگذشت. نخستین بار ایده ماوس در سال 1968 به ذهنش خطور کرده بود و ثبتش هم کرد. اما حق مالکیت ایده در 1987 تمام شده بود، یعنی قبل از آنکه این تکنولوژی به طور وسیع مورد استفاده عموم قرار گیرد. از آن زمان حداقل یک میلیارد ماوس کامپیوتر در جهان فروخته شده که او هیچ سودی از آنها نبرده است. شاید آرزو می‌کرد مردم جهان زودتر به ارزش کارش پی می‌بردند تا چیزی هم به خودش می‌رسید.

رون کلین؛ مخترع کارت اعتباری

اختراع رون کلین، به هزاران شرکت این امکان را داد که میلیاردها دلار پول در بیاورند و طی یک چشم به هم زدن دلارهایشان را جا به جا کنند اما متاسفانه او خودش رنگ پول‌ها را ندید. کلین کارت اعتباری مغناطیسی را در سال 1968 اختراع کرد اما هرگز پول زیادی از ثبت این ایده به دست نیاورد. البته مبدعان بعد از او، از ساختن کارت‌های مشابه سود زیادی بردند. اگر کارت اعتباری برای خودش نان نشد برای بقیه آب شد.

جان واکر؛ مخترع کبریت

جان واکر راه ساده روشن کردن آتش را پیدا کرد. او کبریت را ساخت اما وقتی در سال 1820 آنها را نخستین بار تولید کرد، در ثبت آن سهل‌انگاری کرد. این شیمیدان هم ایده‌ای مشابه مخترع اینترنت داشت و با این کار می‌خواست مطمئن شود که کبریت‌ برای همه قابل دسترس است. شاید بهتر است بگوییم او هم همان اشتباه مخترع اینترنت را کرد، چرا که در نهایت نه اینترنت رایگان شد و نه کبریت!

الکسی پجیتنوو؛ مخترع بازی تتریس

تتریس که نمادی از نخستین بازی‌های کامپیوتری است محصول ذهن خلاق برنامه‌نویس روس الکسی پجیتنوو بود. او این بازی را در سال 1984 موقعی که در آکادمی علوم USSR's کار می‌کرد، ساخت. البته بیش از یک دهه طول کشید تا او بتواند چیزی بابت تولیدش دریافت کند، چون حق و حقوق کارش در مالکیت دولت شوروی بود. سال‌ها گذشته و هنوز تتریس نوستالژیک در نسخه‌های جدید عرضه می‌شود و آه حسرت الکسی و خاندانش را بلند می‌کند.

هاروی بال؛ طراح اسمایلی‌ها

صورتک‌های خندان یا «اسمایلی»ها به عضو ثابت ‌نوشته‌ها، ایمیل‌ها، توییت‌ها و سایر شکل‌های نوشته در ارتباطات دیجیتال تبدیل شده‌اند، اما آنها در واقع توسط هاروی بال اختراع شدند. او نخستین بار این صورتک‌های بیانگر احساس را در سال 1963 طراحی کرد تا برای یک شرکت بیمه امکان افزایش تعامل با مشتریانش را فراهم کند اما این نمادها از آن هدف فراتر رفتند و به‌شدت محبوب و رایج شدند. او هیچ وقت کارش را ثبت نکرد و فقط 45‌دلار برای طرح اصلی‌اش گرفت. اما مردم دنیا هنوز آنها را در طراحی‌های مختلف دانلود می‌کنند و لذتش را می‌برند.