دنیای ضایعاتی این بار از نوع خوراکی

از قرن‌ها پیش همه دنیا به اهمیت کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی پی برده‌اند و در این راستا تلاش‌های بسیاری می‌کنند تا بیشترین تولید با بهره‌وری بالا را در اختیار داشته باشند. به این منظور انواع ماشین‌آلات پیشرفته، ابزارآلات، نیروهای انسانی متخصص و ارقام مناسب را به کار می‌گیرند، اما با وجود همه موارد گفته شده محصولات کشاورزی همواره دارای بخش زیادی ضایعات است. برخی درصدد برآمده‌اند تا برای كاهش ضایعات محصولات كشاورزی در مراحل كاشت، داشت، برداشت، مراحل توزیع و مصرف چاره‌اندیشی كنند و تا حد زیادی هم در این راستا موفق عمل کرده‌اند و با استفاده از برخی سیاست‌ها مانع ایجاد بخش زیادی از ضایعات شده‌اند و میزان ضایعات را به‌حداقل رسانده‌اند و اما برخی دیگر با به‌کارگیری ضایعات محصولات کشاورزی و استفاده مفید از این ضایعات و به‌نوعی بازگردانی آنها به بخش تولید، باعث افزایش بهره‌وری و سودآوری در این بخش می‌شوند.

امروزه اهمیت این موضوع به‌گونه‌ای است که فقط بحث اقتصادی در میان نیست و در دنیای پرطمطراق امروز یکی از ابزارهای قدرت در دنیای سیاست همین امنیت غذایی به حساب می‌آید، از این رو تمرکز و توجه از سمت دولت‌ها و همچنین حضور پررنگ بخش‌خصوصی از سوی دیگر امری واجب و به دور از اغماض است. از طرفی با توجه به اینكه سهم سرمایه‌گذاری انجام شده در بخش كشاورزی، 5درصد از سرمایه‌گذاری‌های کل موجود در كشور است و این رقم برای بخش كشاورزی نسبت به سایر كشورهای جهان بسیار پایین است و با درنظر گرفتن اینکه سرمایه‌گذاری در این بخش به‌شدت پایین است، میزان ضایعات محصولات كشاورزی معادل 25درصد درآمد نفتی كشور تخمین زده می‌شود كه این میزان بیانگر میزان بالای ضایعات و نیز ارزش آن در تولید ناخالص داخلی است. در گزارش امروز سعی بر آن شده تا با معرفی سرمایه‌گذاری‌های مطمئن راه را به فعالان دولتی و خصوصی این بخش نشان دهیم تا بیش از این ایران در رأس جدول تولیدکنندگان ضایعات کشاورزی نباشد.

***

از پایه اصلاح کنیم

دکتر عنایت وکیلی‌پور که خود جزو کشاورزان نمونه کشوری است در این خصوص به «فرصت امروز» می‌گوید: نخستین نکته‌ای که باید برای سرمایه‌گذاری روی ضایعات محصولات کشاورزی مدنظر قرار داد این است که تولید ضایعات را در حد امکان کم کنیم. درواقع ضایعات محصولات کشاورزی در کشور ما حدود 30درصد است و این رقم برای بسیاری کشورهای دنیا کمتر از 10درصد برآورد می‌شود، سپس ببینیم چگونه می‌شود با ضایعات ناگزیر سرمایه‌گذاری‌های مفید کرد، درواقع باید بدانیم که ضایعات از چند جنبه بر اقتصاد ضربه وارد می‌كند، اول اینکه میزان تولید را كاهش می‌دهد، دوم اینکه، نیاز به واردات محصولات را افزایش می‌دهد و سوم اینکه نهاده‌های لازم برای تولید را كه به سختی تهیه می‌شوند هدر می‌دهد.

پس برای کاهش ضایعات در مراحل کاشت تا برداشت نخستین گزینه سرمایه‌گذاری روی تجهیزات و ماشین‌آلات كشاورزی و مکانیزاسیون کشاورزی است که البته بخش زیادی از این مسئولیت به عهده سازمان مکانیزاسیون در کشور است اما بخش‌خصوصی هم می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این حوزه موفق عمل کند. همچنین با سیاست‌هایی چون افزایش كیفیت بسته‌بندی، سیاست‌های كاهش هزینه مبادله، به‌كارگیری قیمت تضمینی و كاهش سوبسید بعضی از محصولات غذایی به‌خوبی می‌توان موجب کاهش تولید ضایعات مواد‌غذایی در کشور شد.

مضافا اینکه بخشی از ضایعات محصولات كشاورزی به‌ویژه محصولات اساسی مربوط به نحوه مصرف بوده كه با اصلاح در شیوه مصرف این محصولات اساسی و با فرهنگ‌سازی در جامعه و منازل که قسمتی از این ضایعات را تولید می‌کنند می‌توانیم به‌خوبی با آموزش و فرهنگ‌سازی موجب کاهش ضایعات خانگی باشیم.

و اما بازیافت ضایعات کشاورزی

دکتر وکیلی‌پور در ادامه می‌افزاید: درخصوص صیفی‌جات که امروزه با وضعیت آبی کشور براساس تولید خارج از گلخانه توجیه اقتصادی ندارد پس مواردی که در ادامه خواهم گفت درخصوص محصولات باغی به حساب می‌آید. محصولاتی مانند پسته، خرما، گردو، بادام، کشمش، قیسی، هلو، سیب، گیلاس و... در سبد ضایعات سهم زیادی دارند ازاین‌رو باید فرصت‌های موجود برای تک‌تک این محصولات را شناسایی و سپس روی آنها سرمایه‌گذاری
کرد.

وی تاکید می‌کند: بدون شک که بهترین راه نجات این ضایعات صنایع تبدیلی است و حتی صنایع تبدیلی برای برخی از محصولات می‌تواند انقلابی به پا کند، مثلا جالب است بدانید ما حدود یک میلیون تن خرما در سال تولید داریم که حدود 200هزار تن آن تبدیل به ضایعات و عملا دور ریخته می‌شود درحالی‌که می‌توان با استفاده از صنایع تبدیلی این ضایعات را جایگزین مصرف قند و شکر در کشور کرد و از واردات غیر‌مجاز سالانه شکر به کشور جلوگیری به عمل آورد.

صادرات ضایعات خریدار ندارد

این کشاورز نمونه در پاسخ به اینکه آیا سرمایه‌گذاری روی صادرات ضایعات کشاورزی می‌تواند سودآور باشد یا خیر می‌گوید: مسئله حمل‌و‌نقل ضایعات کشاورزی بسیار حساس است و درصورت صادرات باید بسته‌بندی‌های استاندارد با قدرت جلوگیری از فساد را برای آنها انجام داد که از طرفی هم صرفه اقتصادی ندارد و هم به دلیل فساد بالا معمولا برای خوراک دام در مقصد مورد استفاده قرار می‌گیرد و خوراک دام هم قیمتی ندارد که بتواند سودی برای صاحب سرمایه‌گذاری به جای بگذارد. در مجموع معمولا کشوری خریدار ضایعات کشاورزی نیست.

***

شکست سرمایه‌گذاران از عدم اطمینان مردم است

اما مهندس علی خان‌محمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشور که خود از کشاورزان نمونه کشوری هم به شمار می‌آید درخصوص سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی در ایران می‌گوید: متاسفانه ما پیشرفت مناسبی درخصوص صنایع تبدیلی در کشور با استفاده از ضایعات محصولات کشاورزی نداشته‌ایم و دلیل اصلی این مسئله عدم اطمینان مردم به این صنایع است. بخش مصرف‌کننده داخلی ما همچنان به صنایع تبدیلی پشت کرده و حتی اغلب معتقد است محصول نهایی ضایعات است. همین مسئله موجب شده سرمایه‌گذاران هم ترس از عدم بازگشت سرمایه یا عدم کسب سود را داشته باشند و حاضر به پذیرش ریسک ورود به حوزه را با مبالغ بالا نپذیرند. این در حالی است که صنایع تبدیلی و تکمیلی دارد دنیا را می‌چرخاند و همه مردمان کشورهای دیگر با رغبت از آنها بهره می‌گیرند. 

وی در ادامه می‌افزاید: تنها راه این مشکل تمرکز روی کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی است، شما باید جامعه خود و جامعه هدف را بشناسید، نیازسنجی کنید و با استفاده از حمایت دولت برای فرهنگ‌سازی استفاده از صنایع تبدیلی یک یا چند محصول را انتخاب کرده و سرمایه‌تان را وارد کار کنید.

سرمایه 17میلیونی  که 3میلیارد شد

خان‌محمدی معتقد است: با هر میزان سرمایه‌ای که دارید می‌توانید گوشه‌ای از کار را بگیرید و به سودآوری خود و جامعه کمک کنید، مثلا یکی از دوستان من هفت‌سال پیش در حوزه تولید پرک از گوجه‌فرنگی با 17 میلیون تومان سرمایه‌گذاری کار را آغاز کرد، همین فرد امروز بالغ بر 3میلیارد تومان سرمایه‌اش رشد کرده و این یعنی اینکه باید ریسک‌پذیر بود و با استفاده از کارشناس و جامعه اطلاعاتی متخصص وارد کار شد.

وی در ادامه درخصوص محصولاتی که پتانسیل کار دارند می‌گوید: اینکه من بگویم فلان محصول می‌تواند یک سرمایه‌گذاری مطمئن باشد بدون کار تحقیقاتی و دانش‌بنیان، اصلا ارزشمند نخواهد بود، سرمایه‌گذار خود باید محصول را براساس تمام شرایط و جوانب و نیاز جامعه بیابد و کارش را آغاز کند، اما من به شخصه فکر می‌کنم در کشور ما گوجه و خرما با توجه به میزان تولید ضایعات و قابلیت‌هایی که دارند به‌خوبی آماده سرمایه‌گذاری هستند.

نظری متفاوت درخصوص صادرات ضایعات

این مدیرعامل مجمع ملی خبرگان اما درخصوص صادرات ضایعات محصولات کشاورزی نظری متفاوت دارد. وی می‌گوید: ما با تحقیقات و آموزش به خوبی می‌توانیم ببینیم در کشورهای دیگر چه ضایعاتی نیاز دارند و درخصوص برخی ضایعات که حساسیت کمتری دارند یا فسادپذیری آنها پایین است به‌خوبی می‌توانیم سرمایه‌گذاری کنیم. مسئله جالب‌تر اینکه ما می‌توانیم بسیاری از محصولات را از طریق صنایع تبدیلی صرفا با هدف صادرات تولید کنیم، مثلا یکی از دوستان من از ضایعات انگور لواشک تهیه می‌کند که شاید در ایران طرفدار نداشته باشد اما در بسیاری کشورها با توجه به میزان تولید این کارخانه و سودآوری آن، خواهان زیادی دارد. 

بهره‌گیری از ضایعات محصولات کشاورزی بالطبع افزایش عرضه را به همراه دارد و دستیابی به آن، ما را از عوامل تولید اضافی بی‌نیاز می‌کند یعنی بدون داده اضافی، ستانده حاصل می‌شود، با اعمال این سیاست در بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز صرفه‌جویی شده و منابع غیرقابل تجدید كه در معرض تخریب قرار می‌گیرد، طی نظمی مشخص به سود پاسخگویی به نیازهای آیندگان استمرار می‌یابد و متضمن توسعه پایدار در كشور خواهد بود.