رقابت در عرصه صادرات سنگین است

به‌طور کلی سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف می‌تواند برای علاقه‌مندان و همچنین صاحبان سرمایه سوال‌های بسیار و متعددی را به همراه داشته باشد به صورتی که یافتن سوژه مناسب سرمایه‌گذاری برای این افراد ممکن است مدت‌های زیادی طول بکشد و بعضا باعث گیج شدن آنها باشد.

این درحالی است که یکی از اصولی‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در بخش کشاورزی و صنایع غذایی است، چون بازار دائمی برای آن وجود دارد و چون جمعیت کره زمین روز به روز درحال افزایش است این بازار نیز بزرگ‌تر خواهد شد. اما سوال اصلی این است که در چه بخشی از این صنعت باید سرمایه‌گذاری کرد تا بتوان سود منطقی و قابل قبولی به‌دست آورد و چگونه می‌توان سهم بازار قابل ملاحظه‌ای نیز در اختیار داشت.

یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطرح شده در میان برخی علاقه‌مندان سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی بحث پرورش قارچ خوراکی است و تبلیغات گسترده و متفاوتی در این زمینه نیز وجود دارد. ولی اعتماد به آنها برای اغلب سرمایه‌گذاران هوشمند تقریبا غیرممکن شده چون اعداد و ارقام ارائه شده در برخی از این تبلیغات آنچنان متفاوت است که می‌تواند باعث نگرانی هم باشد.

فرهنگ مصرف قارچ نهادینه نشده

دکتر محمدحسن افشار، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: با توجه به ارزش غذایی بسیار بالای این محصول کشاورزی در بسیاری از کشورها شاهد افزایش روزافزون مصرف آن به‌صورت تازه یا به‌صورت تبدیل شده هستیم و همین امر توانسته بازار قابل اعتمادی برای پرورش‌دهندگان در گوشه و کنار دهکده جهانی ایجاد کند درحالی که با توجه به قوانین و همچنین مشکلات اقتصادی موجود هنوز سهم بازار ایران قابل ملاحظه نیست و نمی‌توان در این زمینه از عملکرد گذشته ابراز رضایت کرد.

افشار در ادامه می‌‌افزاید: امروز در کشورمان نتوانسته‌ایم آنطور که باید در میان مصرف‌کنندگان جاذبه مصرف قارچ را ایجاد کنیم و همین امر توانسته در خروج توازن تولید و مصرف تاثیر گذاشته و مشکلاتی را برای بخش تولید ایجاد کند و بسیاری از تولید‌کنندگان سنتی را درگیر مسائل اقتصادی و بعضا آنها را وادار به ترک بازار کند.

سرانه مصرف قارچ در ایران و جهان

این مقام صنفی با اشاره به حجم تولید قارچ در ایران تصریح می‌کند: براساس آخرین آمار رسمی ارائه شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، سال 1394 رقمی معادل 118هزار تن قارچ خوراکی در کشورمان تولید شده که محاسبات نشان می‌دهد سال جاری این میزان تولید به رقم 140هزار تن می‌رسد، بنابراین مازاد تولید از همین امروز کاملا مشهود است و باید برای آن برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم تا علاوه بر جلوگیری از اتلاف و هدررفت محصولات، مانع از ضایع شدن سرمایه‌‌گذاری‌های صورت گرفته نیز باشیم.

به اعتقاد وی، مهم‌ترین و ساده‌ترین راهکار برای جلوگیری از ضایع شدن سرمایه‌ها این است که بتوانیم با استفاده از قدرت رسانه‌ها در زمینه فرهنگ‌سازی مصرف گام موثر برداشته و سرانه مصرف قارچ کشورمان که اکنون نزدیک به 1/2کیلوگرم است را به استانداردهای بین‌المللی نزدیک کنیم.

وی با اشاره به سرانه مصرف جهانی قارچ می‌گوید: آمار موجود بیانگر این است که میانگین سرانه مصرف سالانه 2/5 تا 3کیلوگرم قارچ در کشورهای مختلف است اما در کشورهایی مانند چین 7کیلوگرم، آمریکا 5کیلوگرم و اتحادیه اروپا 4/5کیلوگرم سرانه مصرف به ثبت رسیده که می‌تواند عاملی برای افزایش سرمایه‌گذاری و تولید روزافزون در این صنعت باشد.

اشتغال‌زایی بر کلاله قارچ‌ها

رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی درباره میزان اشتغال‌زایی صنعت پرورش قارچ نیز افزود: اکنون 690 واحد ثبت شده و صنعتی تولید‌کننده قارچ در سراسر ایران فعالیت دارند و در کنار آنها چیزی نزدیک به 5هزار واحد صنفی سنتی و غیرمجاز نیز قارچ خوراکی تولید می‌کنند که اگر بخواهیم حجم اشتغال‌زایی کلی در این دو بخش تولیدی را درنظر داشته باشیم با رقمی معادل 450هزار نفر مواجه خواهیم شد که رقم قابل ملاحظه‌ای در اشتغال کشورمان است.

این مقام صنفی در ادامه اضافه می‌کند: از این میزان اشتغال‌زایی براساس آماری که در اختیار داریم 130هزار نفر به‌صورت مستقیم درگیر صنعت تولید قارچ خوراکی هستند و باقی در بخش‌های بالادستی یا پایین دستی مشغول به کار شده‌اند.

به‌عنوان مثال چیزی حدود 80هزار نفر درگیر جمع‌آوری کلاش گندم از مزارع مختلف شده‌اند تا این ماده را برای بستر تولید قارچ به دست پرورش‌دهندگان قارچ برسانند و در کنارشان 40هزار نفر هم درگیر تهیه و جمع‌آوری سایر مواد اولیه مورد نیاز تولید این ماده غذایی مثل کود مرغی هستند، بنابراین می‌بینیم چیزی حدود 320هزار نفر شغل غیرمستقیم هم در این زمینه داریم.

وی با مقایسه آمار اشتغال‌زایی باغداری و صنعت پرورش قارچ می‌گوید: با استفاده از آمارها و استانداردهای موجود می‌بینیم که اشتغال‌زایی یک هکتار باغ سیب در طول سال تنها چهار فرصت شغلی ایجاد می‌کند، اما اگر نگاه دقیقی به این صنعت داشته باشیم یک هکتار بستر تولید قارچ می‌تواند 220 فرصت شغلی ایجاد کند، بنابراین اگر بتوانیم در این زمینه سرمایه‌گذاری هوشمندانه و مبتنی بر اصول اقتصادی داشته باشیم بدون تردید حجم قابل توجهی از اشتغال را به کشورمان هدیه داده‌ایم.

هزینه‌ها و سرمایه اولیه

رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی کشور حداقل سرمایه‌گذاری لازم برای تولید این محصول را این‌گونه توضیح داد: نمی‌توان در زیرزمین یا حمام منزل تولید قارچ داشت، باید هدفمند سرمایه‌گذاری صورت پذیرد چراکه حداقل برای یک واحد 220تنی، 1/5میلیارد تومان سرمایه‌گذاری لازم است و این غیر‌از قیمت زمین است که که باید جداگانه محاسبه شود. این درحالی است که یک تولیدکننده موفق باید تولید مداوم داشته و بتواند چرخه تولید را حفظ کند، بنابراین لازم است 9سالن استاندارد ایجاد شود تا روزانه بین 800 تا 900کیلوگرم تولید قارچ را شاهد باشد تا هزینه‌های سرمایه‌گذار تامین شده و سودآوری را تجربه کند.

افشار در ادامه به موضوع حمایت‌های دولتی در این زمینه اشاره کرده و می‌افزاید: این حمایت‌ها اگرچه به منابع مالی منتهی می‌شود اما باید درنظر داشته باشیم که حمایت‌های دولتی تنها مبالغ وام یا حمایت‌های مالی نیست و قوانین و زیرساخت‌ها نیز می‌توانند در بخش حمایت‌ها درنظر گرفته شوند تا بتوانیم با استفاده از همین قوانین و زیرساخت‌ها به بازارهای صادراتی راه یابیم و با استفاده از ارزش افزوده قابل توجه تولید و پرورش قارچ به اقتصاد ایران خدمت کنیم.

می‌توانیم صادر کنیم اما...

این مقام صنفی صادرات قارچ خوراکی را مبتنی بر ارائه یارانه از سوی دولت دانسته و می‌گوید: اگر دولت در این زمینه یعنی صادرات محصول تولیدکنندگان تسهیلاتی در نظر نداشته باشد بدون تردید پرورش‌دهندگان قارچ ایران در رقابت بسیار سنگین بین‌المللی ناتوان خواهند شد.

به‌عنوان مثال دولت چین تمام ریسک‌های صادراتی تولیدکنندگان قارچ را به عهده گرفته و برای‌شان تسهیلات ویژه درنظر دارد؛ به‌صورتی که اگر تولیدکننده‌ای محصول صادر کند و در بازار هدف دچار مشکلاتی از نظر تسویه حساب یا حتی فساد کالا شود، دولت از او حمایت کامل می‌کند. دقیقا به همین روش است که این کشور سالانه 700هزار تن صادرات قارچ به دیگر نقاط جهان دارد و زمینه اشتغال‌زایی بالایی را ایجاد کرده است.

وی در ادامه می‌افزاید: نبود سیاست‌های حمایتی اصولی از سوی دولت باعث شده بازارهای صادراتی اروپا تقریبا از محصولات باکیفیت ایرانی خالی شده و سال گذشته تنها 9هزار تن محصول صادر شود، درحالی که می‌توانیم با همین شرایط 70هزار تن صادرات داشته باشیم و ارزش افزوده قابل ملاحظه‌ای را به اقتصاد ایران هدیه دهیم.

افشار تصریح می‌کند: به‌طور کلی تولید قارچ مثل صنعت ساختمان دارای ارزش افزوده بالایی است اما این ارزش افزوده بستگی به عواملی چون قیمت بازار، میزان تقاضا و هزینه‌های تولید خواهد داشت که می‌توانیم با کنترل هر یک از این موارد ارزش افزوده استاندارد و مناسبی را برای کشور و تولیدکنندگان ایجاد کنیم.

به اعتقاد این متخصص پرورش قارچ، ارزش افزوده بالای تولید قارچ به این دلیل است که بیش از 90درصد نهاده‌های مورد نیاز تولید داخل کشورمان وجود دارد به‌صورتی که کلاش و کود مرغی و نیروی انسانی ارزان قیمت به اندازه کافی وجود دارد و از آنجا که واردات مواد اولیه بسیار ناچیز صورت می‌پذیرد، می‌توان با استفاده از این امتیاز ارزش افزوده قابل ملاحظه‌ای داشت.

به گفته وی، همان‌طور که می‌دانیم سود و ارزش افزوده این صنف بستگی به قیمت فروش دارد و امروز که مازاد تولید داریم، قیمت‌ها پایین آمده است، بنابراین ارزش افزوده نیز کاهش یافته ولی تولیدکنندگان در همین شرایط هم سود می‌کنند. به‌عنوان مثال اکنون قیمت خرده‌فروشی جهانی قارچ 3/5دلار است و اگر یک دلار هم بابت هزینه‌های حمل‌و‌نقل و سایر هزینه‌ها کسر کنیم می‌شود 2/5 دلار یعنی 7500تومان به دست تولیدکننده خواهد رسید.

رئیس هیات‌مدیره انجمن پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی با اشاره مجدد به حدود 5هزار تولیدکننده غیرصنعتی و بعضا غیرمجاز در کشورمان می‌گوید: امروز بازار عرضه و تقاضا توازن اصولی ندارد چون تولید‌کنندگان غیر‌صنعتی و سنتی محصول متمرکزی تولید نمی‌کنند و نمی‌توانند برنامه‌ریزی دقیق و منطقی برای بازاریابی خود داشته باشد و به همین دلیل لازم است درباره متمرکز کردن تولید و یکپارچه کردن آن برنامه‌ریزی کرد.