شیرین شدن آب دریاها تحقق یک رؤیا

نخستین مقالات علمی در مورد نمک‌زدایی آب دریاها یا به عبارتی دیگر «شیرین کردن» آب دریا قرن‌ها پیش نوشته شد. تقطیر آب دریا، یکی از ابتدایی‌ترین روش‌ها برای شیرین کردن آب دریا محسوب می‌شود که در دوران باستان و به‌ویژه بین دریانوردان، برای دستیابی به آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما این روزها، برای شیرین کردن آب اقیانوس‌ها، روش‌های مدرن‌تری به کار گرفته می‌شود. استفاده از تکنولوژی روز و دستگاه‌های پیشرفته در بسیاری از نقاط جهان برای شیرین کردن آب مرسوم است. مهم‌ترین کاربران دستگاه‌های آب شیرین کن در نواحی خاورمیانه (به طور عمده عربستان سعودی ، امارات متحده عربی، کویت، قطر و بحرین) با میزان تصفیه آب شور حدود 70درصد از ظرفیت کل جهان و کشورهای شمال آفریقا (به‌ویژه لیبی و الجزایر) هستند. در بین کشورهای صنعتی و پیشرفته‌‌تر، ایالات متحده یکی از بزرگ‌ترین کاربران دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن است. این مسئله به‌ویژه در ایالت کالیفرنیا و بخش‌هایی از ایالت فلوریدا بارز‌تر است.

خاورمیانه؛ روش‌ها و چالش‌ها

منطقه خاورمیانه از لحاظ منابع آبی در وضعیت بحرانی قرار دارد. بنا بر گزارشی که توسط پژوهشگران دانشگاه استنفورد ارائه شده است، عواملی چون:

*بارندگی اندک
*رشد سریع جمعیت
*مدیریت ضعیف منابع آبی
*الگوی مصرف نادرست شهروندان

موثر‌ترین عوامل در ایجاد خشکسالی در این منطقه و وابستگی به دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن بوده است، مجاورت با خلیج‌فارس و امکان بهره‌برداری از آب این خلیج ، برای بسیاری از کشورهای مجاور، به یک فرصت تبدیل شده است. رایج‌ترین روش‌های شیرین کردن آب شور در خاورمیانه، روش‌های حرارتی، فشار و الکتریکی هستند. روش حرارتی، روشی نسبتا پر‌هزینه است، اما به کاربردن این روش برای کشورهایی مثل عربستان، کویت، قطر و امارات که از لحاظ دسترسی به منابع انرژی غنی هستند، چندان پرهزینه نیست. بنابراین کشورهایی که دسترسی کمتری به منابع و سوخت‌های فسیلی دارند، از روش‌هایی مثل روش غشایی و الکتریکی استفاده می‌کنند. فارغ از چالش‌های مالی، دستگاه‌های آب شیرین کن، بر محیط‌زیست، اثرات مخرب و گاه جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند. ترشح نمک مازاد به اکوسیستم ساحلی یکی از ابتدایی‌ترین مشکلات این روش است. افزون بر این، با در‌نظر گرفتن این نکته که خلیج فارس، دریایی محصور است، گیاهان تصفیه آب شور، آلودگی بسیاری را به اکوسیستم منطقه وارد می‌کنند.

مدرنیته به حفاظت از محیط‌زیست کمک می‌کند؟

نشریه گاردین با گزارشی مفصل در مورد وضعیت دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در سراسر دنیا، تلاش کرده به این سوال پاسخ دهد که آیا با گذشت زمان و در سایه پیشرفت تکنولوژی بر مشکلات زیست‌محیطی آب‌شیرین‌کن‌ها افزوده شده، یا این مشکلات کاهش یافته‌اند؟ کالیفرنیا یکی از مشهور‌ترین ایالت‌های آمریکا محسوب می‌شود که مدت‌هاست با استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن، آب مورد نیاز منطقه را تامین می‌کند. در نظر گرفتن این نکته که هر انگلیسی در طول روز 150 و هر آمریکایی 570 لیتر آب مصرف می‌کنند، نشان می‌دهد الگوی مصرف آب در آمریکا، نیاز به اصلاحات جدی دارد. اما جدا از بحث‌های الگوی مصرف، دریاچه هانتیگتون در کالیفرنیا نقش منجی بزرگی را بازی می‌کند که از طریق دستگاه‌های آب شیرین کن به یاری مسئولان شهر‌های ایالت کالیفرنیا می‌رسد. در دهه 90 میلادی در پی خشکسالی بزرگ، در ایالت کالیفرنیا، دولت برای کنترل اوضاع، علاوه بر جیره‌بندی آب به استفاده گسترده از آب‌شیرین‌کن‌ها پرداخت.

گرچه این روش برای شهروندان آرامش نسبی را به همراه داشت، اما تحقیقات پژوهشگران دانشگاه‌های سیاتل و واشنگتن نشان داد، این بهره‌کشی از آب دریاچه، نتیجه‌ای زیان‌بار برای اکوسیستم آب داشته است. تغییرات در وضعیت ترکیبات آب و وارد شدن حجم بالای مواد شیمیایی و گاه، غلظت مضاعف آب، بسیاری از جانداران دریایی را دچار مشکل کرد. پس از این بحران و در سال‌های اخیر، مقامات کالیفرنیا تلاش کردند روش‌های تصفیه آب را در سایه تکنولوژی سالم‌تر و میزان بهره‌برداری از آب‌های شور را کاهش دهند. دولت‌های اسپانیا و استرالیا از دیگر دولت‌هایی هستند که در سال‌های گذشته، ظرفیت‌های شیرین‌سازی آب را در کشورهای خود توسعه داده‌اند.

اخیرا استرالیا بزرگ‌ترین کارخانه آب شیرین کن منطقه را در ملبورن افتتاح کرده که می‌تواند تا ظرفیت مصرف 4‌میلیون شهروند در روز را پوشش دهد. اما افتخار دولت استرالیا نه فقط افتتاح بزرگ‌ترین کارخانه آب ‌شیرین‌کن در منطقه، بلکه داشتن یکی از سالم‌ترین کارخانه‌ها به لحاظ زیست‌محیطی است. با توجه به افزایش آمار خشکسالی در جهان، گرم شدن کره زمین و کاهش ذخایر زیرزمینی، به نظر می‌رسد استفاده از روش‌هایی مثل شیرین‌سازی آب دریاها، روش‌هایی ناگریز هستند اما نحوه بهره‌برداری از آب‌های شور با کمترین میزان آسیب به محیط‌زیست از همتی دوچندان برخوردار است.