مخاطرات آبیاری سبزیجات با فاضلاب

خطرات بهداشتی قابل توجهی در استفاده از فاضلاب تصفیه نشده برای آبیاری مزارع سبزی و باغ‌های میوه وجود دارد. فاضلاب‌های شهری می‌توانند شامل مخلوطی از آلودگی‌های بیولوژیکی و شیمیایی باشند. فاضلاب شهری حاوی مقادیر زیادی فلزات سنگین و سمی است. فلزات سنگین با توجه به ثبات شیمیایی، تجزیه‌پذیری ضعیف و داشتن قدرت تجمع زیستی در بدن موجودات زنده به سرعت تبدیل به آلاینده‌های سمی می‌شوند.

این فلزات توسط گیاهان و پس از مصرف آنها توسط ما جذب شده و با تجمع یافتن به غلظت‌های سمی می‌رسند. بیشترین و خطرناك‌ترین آثار مسمومیت به وسیله فلزات سنگین، در مراحل رشد و نمو انسان رخ می‌دهد. رشد سریع سیستم‌های بدن در جنین و نوزاد انسان و كودكان خردسال، در این اثرپذیری بسیار اهمیت دارد. وجودفلزات سنگین در آب آشامیدنی نوزادان شیرخوار و خردسالان می‌تواند باعث كندذهنی و اختلال در یادگیری، اختلال در حافظه، آسیب دیدن سیستم عصبی و اختلالات حركتی نظیر تشنج یا بیش‌فعالی آنها شود.

در موارد وخیم‌تر فلزات سنگین صدمات جبران‌ناپذیر مغزی را باعث می‌شوند. كودكان نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطرات ناشی از فلزات سنگین در آب و غذا هستند، زیرا نسبت به وزن بدن‌شان آب و غذای بیشتری مصرف می‌كنند. جیوه و سرب، احتمال ابتلا به سندرم خود ایمنی را افزایش می‌دهند كه در اثر آن سیستم دفاعی، برخی از سلول‌ها و ملکول‌های بدن را بیگانه تلقی کرده و به آنها حمله می‌کند و عوارضی همچون روماتیسم قلبی، امراض كلیوی، ناراحتی‌های عصبی و اختلال در سیستم گردش خون را باعث می‌شود.

فلز سرب می‌تواند مانند کلسیم در استخوان‌ها رسوب کند كه این امر باعث ایجاد تومورهای كلیوی و سرطان‌های مختلف می‌شود. همچنین این فلز تمایل به تركیب با گلبول‌های قرمز را نیز دارد. كودكان و نوجوانان بیشتر در معرض آلودگی با سرب قرار دارند و دراین میان كودكان حساس‌ترین افراد از حیث بدنی و تاثیرپذیری هستند. کادمیوم فلز سنگین دیگری است که در صنایع لاستیک، رنگ، باطری‌سازی و همچنین در کودهای کشاورزی وجود دارد که از طریق مختلف از قبیل مواد خوراکی، تنفس و غیره وارد بدن شده و عوارض مختلفی از قبیل کم خونی، بیماری استخوانی، کبدی و کلیوی ایجاد می‌کند. عنصر کادمیم همچنین برکلیه‌ها اثر گذاشته و سبب دفع پروتئین از طریق ادرار (پروتئینوری) می‌شود.

علاوه بر موارد یاد شده روی دیگر سکه آلودگی ایجاد شده توسط فاضلاب‌ها، احتمال ورود فاضلاب‌های بیمارستانی است. به گزارش شفاآنلاین، تقریبا 40‌درصد از بیمارستان‌های شهر تهران فاضلاب خطرناک‌شان را وارد شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی و چاه‌ها می‌کنند. فاضلاب بیمارستانی، شباهت زیادی به فاضلاب شهری دارد اما علاوه بر مواد آلوده معمول در فاضلاب شهری، ترکیبات عفونی دفع شده از بیمارستان‌ها را نیز در خود دارد که دارای عوامل ایجاد‌کننده بیماری‌های روده‌ای، باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها است و می‌تواند همراه با آب منتقل شوند و به همین خاطر وقتی این فاضلاب، خوراک باغ‌های میوه و مزارع سبزی می‌شود خطر ابتلا به انواع بیماری‌های خطرناک شناخته و ناشناخته را افزایش می‌دهد. گذشته از اینها فاضلاب بیمارستانی که در حوالی شهرها و در کنار زمین‌هایی ریخته می‌شود که برای چرای دام از آنها استفاده می‌کنند، خطر را دو چندان می‌کند. زیرا علاوه بر انواع و اقسام عفونت‌ها و میکروب‌های بیماری‌زا اجسام و وسیله‌های تیز و برنده‌ای مانند تیغ جراحی یا سرسوزن در لابه‌لای این زباله‌ها پیدا می‌شود که می‌تواند خسارت‌های غیرقابل جبرانی را به دام‌ها وارد کند.

به گفته رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، دلیل طغیان اسهال در دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری در هفته‌های گذشته آبیاری مزارع سبزیجات با فاضلاب بوده است. به هر حال این مسئله یعنی استفاده از فاضلاب برای آبیاری مزارع سبزی و باغ‌های میوه برای سلامت جامعه اهمیت حیاتی دارد. ملزم کردن واحد‌های صنفی میوه و سبزی فروشی به ارائه برچسب سلامت بسته‌های سبزی و میوه (مانند مهر ویژه کشتار گاه‌ها) و کنترل دقیق کیفیت آب مزارع تولید سبزی و باغ‌های میوه و همچنین نمونه‌برداری از مراکز کاشت سبزی همگی می‌تواند ضامن سلامت شهروندان شود.

استفاده از ﻓﺎﺿﻼب ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺷﺪه و همچنین روان‌آب حاصل از بارندگی ﻣﯽﺗﻮاند ﺑﺮای آبیاری پوشش‌های گیاهی حومه شهر‌ها یا فضای سبز شهری و درختان پارک‌ها استفاده شود. سازمان بهداشت جهانی، در همکای با سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد(FAO) و برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد(UNEP) دستورالعمل‌هایی را برای استفاده ایمن از فاضلاب‌ها نوشته است که همگی پس از بررسی و آزمایش‌های میدانی قابل تعمیم به مزارع و باغ‌ها می‌باشند. آنچه اهمیت دارد مدیریت و کنترل دقیق توسط سازمان‌های مربوط است.

* کارشناس کشاورزی