نادیده گرفتن تخصص در فیلم‌سازی مستند، اشتباهی بزرگ است

در نگاه نخست، بسیاری از افراد، مستند‌سازی را امری تجربی، ساده و فاقد پیچیدگی تلقی می‌کنند. اما با نگاهی عمیق و عادلانه تر، متوجه خواهیم شد، مستندسازی، مهارت و تخصص ویژه‌ای می‌خواهد که بسیاری از افراد فاقد آن هستند. شاید نگاهی به کتاب مستندسازی بیل نیکولز که در سال 2001 بین پرفروش‌ترین کتاب‌های حیطه فیلم‌سازی رده‌بندی شد، بتواند تا حدود زیادی ابهامات را برطرف کند.

براساس بخشی از اطلاعات این کتاب، مستند انواع گوناگونی دارد. مستندسازی شاعرانه، تجاری و تکنولوژیک، نمایشی، بیوگرافیک، مشارکتی، تجربی و. . . چند نوع از مستند‌سازی هستند که بیشتر به آنها توجه و در این بخش‌ها کار شده است. اما فارغ از توجه به سبک فیلم‌سازی و بخش محتوایی، یکی دیگر از بحث‌های متداول در دنیای مستند سازی، لزوم تخصص‌گرایی یا تحصیلات آکادمیک در این حوزه است. به زعم برخی فعالان یا علاقه‌مندان به این حوزه، برای ساخت مستند داشتن تحصیلات و تخصص الزامی نیست. اما برخی دیگر از اساتید و فعالان موفق بخش مستند در دنیا نظر مخالف دارند.

یک جست‌وجوی سریع و کوتاه در دنیای مجازی نشان می‌دهد در سراسر دنیا بیش از 300 هزار کانون آموزش مستند‌سازی دولتی و غیردولتی فعالیت می‌کنند. اما علت این حضور پر تعداد نهادهای آموزشی چیست؟ پاسخ ساده است. ساخت یک فیلم مستند، گرچه تابعی از استعداد و تجربه سازندگانش است، اما تاثیر مستقیم نحوه نورپردازی، فیلمبرداری، پرداخت و روایی داستان فیلم، انتخاب لوکیشن و بسیاری از مسائل تخصصی دیگر را در کیفیت فیلم نمی‌توان نادیده گرفت. مواردی که با آموزش آکادمیک، اصولی‌تر و سریع‌تر آموخته می‌شوند. نگاهی به سرفصل‌ها و نوع آموزش دانشگاه‌ها و مراکز معتبر آموزشی مستند‌سازی در جهان مهر تاییدی بر لزوم داشتن دانش فیلم‌سازی مستند است. چرا که هر دانشگاه شیوه و خط مشی‌های فیلم‌سازی خاص خود را دارد و فارغ‌التحصیلان هریک، فیلم‌هایی بسیار متفاوت خواهند ساخت. با وجود تعدد بالای موسسات آموزشی رسمی مستندسازی، نشریه ایندیپندنت، فهرستی از مشهورترین و موفق‌ترین این موسسات منتشر کرده است:

مرکز آموزشی و مطالعاتی مستندسازی دوک

این مرکز روشی سنتی در آموزش به دانشجویان خود دارد. در واقع علاقه‌مندان به فیلم‌سازی با محور تاریخی و کلاسیک، از متقاضیان اصلی این مرکز هستند، تاکید بر یادگیری عکاسی حرفه‌ای در کنار آموزش مبانی فیلم‌سازی مستند از شاخصه‌های آموزش در این موسسه است.

مرکز مستندسازی دانشگاه فلوریدا

این مرکز یک فرصت و سکوی پرتاب ایده‌آل برای افرادی است که دوست دارند به سرعت دیده شوند و فیلم‌هایی با پخش حداکثری داشته باشند. دوره تخصصی این دانشگاه معمولا دو ساله است و اغلب، پذیرای فارغ‌التحصیلان عکاسی، فیلم‌سازی و کارگردانی، تاریخ هنر و رشته‌های مرتبط است. این دانشگاه هر سال تعدادی فیلم از دانشجویان برتر خود را حمایت می‌کند تا در جشنواره‌های معتبری چون ونکوور کانادا یا جشنواره فیلم نیویورک شرکت کرده و دیده شوند.

دانشکده فیلم‌سازی مستند استنفورد

با توجه به وابستگی بخش مستندسازی این دانشگاه به وزارت خارجه آمریکا، بسیاری از فیلم‌های دانشجویی این دانشگاه به‌راحتی مراحل پخش جهانی را طی می‌کنند و حتی در جشنواره‌هایی مثل برلین، ادینبورگ و ساندنس نمایش داده می‌شوند. بنابراین با تحصیل در این دانشگاه دو هدف بزرگ دانشجویان تامین می‌شود. اخذ مدرک بین‌المللی و معتبر فیلم‌سازی و دیده شدن جهانی.

موسسه مستندسازی کلمبیا، وابسته به مرکز هنر و علوم لاتین تبارها

این موسسه که به‌طور خاص برای دانشجویان کلمبیایی و به‌طور عام‌تر برای هر لاتین زیان، تاسیس شده است، به دلیل اعتبار و گستردگی حوزه‌های آموزشی ، هر سال متقاضیان متعددی را با برگزاری امتحان ورودی می‌پذیرد. اعطای مدرک بین‌المللی فیلم‌سازی و معرفی فارغ‌التحصیلان برتر به تهیه‌کنندگان معتبر از جمله مزایای تحصیل در این مرکز است.

با وجود مزایای کلی تحصیل در رشته فیلم‌سازی مستند، تحصیل و تخصص داشتن در این حوزه مزیت‌های شغلی مهم دیگری دارد، راب سی الس، استاد دانشگاه مستندسازی ویرجینیا در مصاحبه‌ای که اخیرا با نشریه فوربس داشت، به برخی از این مزیت‌ها اشاره کرده است:

تسهیل در جریان فیلم‌سازی: داشتن تخصص و تحصیلات آکادمیک به پویایی تیم فیلم‌سازی کمک می‌کند، اطلاعات فیلم‌سازی صحیح و سابقه فیلم‌سازی آکادمیک فیلم‌ساز را در درک بهتر از شرایط و آگاهی صحیح‌تر از آن چه می‌خواهد خلق کند یاری می‌کند.

کشف استعدادها: بسیاری از مراجعان به آموزشگاه‌های مستندسازی، درک درستی از استعدادها و حیطه‌های موردعلاقه خود ندارند، گذراندن واحدهای تخصصی و حرفه‌ای‌تر شدن زاویه دید، باعث می‌شود هر فرد درک درستی از علاقه‌مندی‌ها و ظرفیت‌های خود داشته باشد.

فعالیت‌های رسمی موجه تر: در بسیاری از کشورها، اخذ مجوز برای ساخت یک فیلم تا حدود زیادی به سابقه و مدارک فیلم‌سازی معتبر افراد بستگی دارد.

فعالیت بین‌المللی: فیلم‌سازانی که مدارک معتبر فیلم‌سازی دارند، راحت‌تر از دیگر افراد به بسیاری از فستیوال‌ها و جشنواره‌ها دعوت می‌شوند یا با پروژه‌های مستندسازی بین‌المللی قرارداد می‌بندند.