هنر صنعتی که تهدید می‌شود

سالن بزرگ گنجینه کتابخانه ملی پذیرای هنر-صنعتی است که سالیان سال بازار آن در انحصار ایران بود اما این روزها، چین و هند هم نیم‌نگاهی به این هنر داشته و با کپی‌برداری از نقش فرش ایرانی، اصالت این فرش را خدشه‌دار می‌کنند. تابلوفرش‌های بافت تبریز بر دیوارهای سالن محل نمایشگاه آویخته شده و فرش‌های ابریشمی در جایگاه‌هایی که برای آنها تعبیه شده، به نمایش درآمده‌اند تا نقش و رنگ آنها به‌خوبی دیده شود. فرش‌های کم‌ارزش‌تر هم روی زمین جا خوش کرده‌اند. البته بخشی از فرش‌های ابریشمی در سایزهای کوچک‌تر هم روی زمین قرار داده شده‌اند. نمایشگاه فرش‌های نفیس از 20 اردیبهشت‌ماه کار خود را در مرکز اسناد کتابخانه ملی آغاز کرده ‌است. ابتدا قرار بود این نمایشگاه تا 28 اردیبهشت‌ماه به کار خود ادامه دهد اما مدیر بازرگانی شرکت فرش ایران از احتمال تمدید دو روزه این نمایشگاه خبر می‌دهد. 

مهدی حضرتی، مدیر بازرگانی شرکت فرش ایران به «فرصت‌امروز» می‌گوید: در نمایشگاه، کف‌پوش‌های نفیسی از شهرهای قم، کاشان، تبریز، اصفهان، نایین و فرش‌های معمولی بافت شهرکرد، بیرجند و مشهد به نمایش درآمده است. حضرتی تعداد فرش‌های موجود در نمایشگاه را هزار تخته اعلام می‌کند. وی ادامه می‌دهد: تمام تابلوفرش‌های نمایشگاه بافت تبریز بوده و حدود 100 تخته هستند. انبوه فرش‌های نمایشگاه را که ورق می‌زنید، ترکیبی از رنگ‌های کرم، صورتی، بنفش، قرمز و لاکی را می‌بینید که قرار است مورد پسند مشتریان قرار گیرند. خریداران براساس مد، سلیقه و وضعیت دکوراسیون منزل خود، یکی از این فرش‌ها را برای خرید انتخاب می‌کنند.

مدیر بازرگانی شرکت سهامی فرش ایران هدف از برگزاری نمایشگاه را فرهنگ‌سازی برای استفاده از فرش ایرانی و فروش این کالا می‌داند. وی در پاسخ به این پرسش که چرا نام نمایشگاه «فرش‌های نفیس» است اما کف‌پوش‌های معمولی نیز در گوشه و کنار آن به چشم می‌خورد، می‌گوید: فرش‌های معمولی را برای افرادی که قدرت خرید پایین‌تری دارند، به اینجا آورده‌ایم تا مشتریان براساس سلیقه و توان مالی خود دست به انتخاب بزنند. وی تاکید می‌کند: قدرت خرید همه یکسان نیست و در برگزاری نمایشگاه به این نکته توجه شده ‌است. به گفته حضرتی، هر مترمربع فرش معمولی بین 600 هزار تا 5/1 میلیون تومان قیمت داشته و قیمت پایه هر متر فرش‌ نفیس بسته به تعداد رج و نوع بافت محلی از 5/2 میلیون تومان آغاز می‌شود.

فرش کهنه ایرانی هم خریدار دارد

در کنار نخستین ستون نمایشگاه یک بنر زردرنگ نصب شده که محتویات آن بسیار جذاب است. نوشته‌های روی این بنر، نحوه معاوضه فرش دستباف دست دوم و نو را تشریح می‌کند. براساس این اطلاعیه دارندگان فرش دستباف می‌توانند فرش‌های خود را براساس نظرات کارشناسی شرکت سهامی فرش ایران به این شرکت بفروشند یا اینکه در مزایده‌ای که به منظور فروش فرش‌های کهنه دستباف هر دوشنبه در محل این شرکت برگزار می‌شود، شرکت دهند. در صورت فروش این فرش‌های کهنه، شرکت سهامی فرش ایران 10 درصد قیمت فرش را به‌عنوان کارمزد دریافت خواهد کرد. مهدی جاوید، مشاور مدیرعامل شرکت فرش ایران درباره این بنر به «فرصت‌امروز» می‌گوید: حتی فرش‌های کهنه ایرانی هم خریدار دارند.

وی اضافه می‌کند: افرادی هستند که فرش‌های کهنه را از شرکت سهامی فرش ایران خریداری کرده و به خارج از کشور صادر می‌کنند. جاوید با اشاره به سابقه 80 ساله شرکت سهامی فرش ایران، از واگذاری این شرکت - در راستای رد دیون دولت- به بانک تجارت خبر می‌دهد. وی معتقد است که با خصوصی شدن این شرکت، تحرک و پویایی در این مجموعه ایجاد خواهد شد. به گفته جاوید شرکت سهامی فرش ایران در 23 استان شعبه دارد. با استفاده از این شعبه‌ها، مواد اولیه را در اختیار بافندگان قرار داده و فرش تولید شده را برای فروش از تولیدکنندگان تحویل می‌گیرد.

فرش چینی گره ندارد

مرتضی صالحیان، مدیر شرکت صالحیان است. شرکت وی 730 دستگاه قالیبافی داشته و برای حدود 11 تا 12 هزار نفر اشتغال ایجاد کرده ‌است. وی که در فضای نمایشگاه در حال معرفی فرش به خریداران است، این هنر‌صنعت را گره‌خورده به فرهنگ و تاریخ ایران معرفی می‌کند. صالحیان بر این باور است که فرش‌های خارجی دوام فرش ایرانی را ندارند. زیرا فرش ایرانی بیش از 700 سال قدمت دارد. بنابراین به اندازه سال‌های قدمتش، تجربه پای این هنر- صنعت خرج شده و هیچ یک از تولیدکنندگان هندی و چینی، نمی‌توانند یک‌شبه، این همه تجربه را کسب کرده و محصولی با کیفیت ایرانی تولید کنند. اما از آنجا که این فرش‌ها از نظر ظاهری بسیار شبیه به محصول داخلی و ارزان‌تر است توسط مصرف‌کننده خریداری می‌شود و با یک یا دو بار شست‌وشو از بین می‌روند.

وی از کپی‌برداری طرح‌های ایرانی به‌وسیله خارجی‌ها هم گله‌مند بوده و می‌گوید: دولت باید به نحوی نقشه فرش ایرانی را انحصاری می‌کرد. اما در حال حاضر به‌راحتی و فقط با یک عکس، نقشه فرش ایرانی کپی می‌شود و اقدامی برای جلوگیری از این کپی‌برداری انجام نمی‌شود. مدیر شرکت صالحیان، حضور پررنگ فرش ماشینی در بازار را عامل اصلی کسادی بازار فرش دستباف معرفی می‌کند. وی بیان می‌کند: مردم به کیفیت فرش توجهی نمی‌کنند بلکه قیمت برای آنها مهم است. در شرایطی که می‌توانند نقش یک فرش 50 میلیون تومانی دستباف را با 5/1 میلیون تومان خریداری کنند، طبیعی است که بازار فرش ماشینی رونق پیدا کند. متاسفانه جدیدترین نقشه‌های فرش‌های دستباف، به‌وسیله تولیدکنندگان فرش ماشینی کپی می‌شود.

تولید فرشی با سلیقه مشتری

رنگ زمینه در بسیاری از فرش‌های موجود در نمایشگاه «کرم‌رنگ» است. بنابراین کمتر اثری از قرمز لاکی یا رنگ‌های سنتی در نمایشگاه می‌توان یافت. شبنم شاپور، معاون مدیر امور اداری شرکت سهامی فرش ایران با تاکید بر اینکه طرح‌هایی با زمینه کرم، یکی از قدیمی‌ترین نقش‌های ایرانی است، به «فرصت‌امروز» می‌گوید: از آنجا که مردم براساس مد، رنگ سال و تغییر دکوراسیون فرش انتخاب می‌کنند، تلاش می‌کنیم سلیقه بازار را شناسایی کرده و محصولی متناسب با موج‌های ایجاد شده در بازار عرضه کنیم. اما این تغییرات به حدی نیست که اصالت فرش ایرانی زیر سوال برود.

وی بیان می‌کند: هدف اصلی شرکت سهامی فرش ایران تامین سلیقه مشتری داخلی است زیرا بازار داخل برای این شرکت اهمیت دارد، اما برای مشتری‌های خارجی هم فرش‌هایی در سایزهای کوچک‌تر طراحی می‌شود. شاپور اضافه می‌کند: حضور گردشگر در ایران به حدی نیست که برنامه‌ریزی خاصی برای جلب نظر و سلیقه آنها انجام دهیم. وی افزایش نرخ ارز را یکی از مهم‌ترین دلایل صعود قیمت فرش دستباف و ایجاد رکود در بازار آن معرفی می‌کند.