وقتی دلار سربالا می رود اقتصاد ابوعطا می خواند؟

یکی از مشکلات همیشگی اقتصاد ایران، مشکلات مرتبط با نوسانات نرخ ارز و به طور ویژه نرخ دلار است. الاکلنگ تکراری نرخ ارز و کاهش قدرت خرید، افزایش قیمت ها و مشکلات متعدد بعدی، مواردی هستند که بارها به عنوان ویروس های مزمن و مهارناشدنی به اقتصاد ایران حمله کرده اند.

اما موضوع اینجاست که آیا می توان با تکیه بر روش های مختلف میزان اثرات منفی نرخ ارز بر اقتصاد ایران را کاهش داد؟ آیا همه نوسان های نرخ ارز منفی هستند و اساسا راهی برای خروج از شرایط مخرب افزایش نرخ ارز وجود دارد یا خیر؟

درخصوص نرخ ارز در ایران و تبعات این موضوع مقالات متعددی منتشر شده که هر یک از زاویه ای متفاوت به این موضوع پرداخته اند، با این وجود می توان به تعدادی از این موارد به عنوان مهم ترین و متفاوت ترین مقالات اشاره کرد.

جدایی ایران از دلار ممکن است؟

یکی از تحلیل های جالب در خصوص وضعیت دلار در ایران، تحلیلی است که توسط نشریه بیزینس اینسایدر انجام شده است. این پژوهش از زاویه ای نسبتا تازه به موضوع دلار پرداخته است. براساس این تحلیل، از زمان شروع به کار دولت رئیس جمهور روحانی، مانند دوره های پیشین، تلاش ها برای کاهش وابستگی به تجارت از طریق دلار آغاز شد. این تلاش ها به طور همزمان با کوشش برای لغو تحیم ها همراه بود.

جاناتن شانزر، عضو سابق خزانه داری ایالات متحده، معتقد است تاثیر تحریم های طولانی مدت بر وضعیت دلار در ایران انکارناشدنی است، اگرچه اکنون تحریم های علیه ایران لغو شده اند، اما آینده این موضوع اکنون و در آستانه آغاز به کار دولت دونالد ترامپ، در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. درواقع نمی توان به طور قطع اطمینان حاصل کرد که دولت ترامپ درخصوص آینده روابطش با این کشور چه رویکردی اتخاذ خواهد کرد.

بنابراین می توان پیش بینی کرد که با هر موضع گیری دولت آتی ایالات متحده، وضعیت دلار در ایران نیز نوساناتی قابل توجه را تجربه کند. با این وجود نشریه بیزینس اینسایدر در بخشی دیگر از مقاله خود به تشریح یک فرضیه پرداخته است: «آیا می توان امیدوار بود ایران با توسعه روابط خود با کشورهایی مثل روسیه، از میزان وابستگی اش به دلار کاسته یا حتی مبادلات خود را بر پایه ارزی جایگزین استوار کند؟» به نظر می رسد این فرضیه کمی رویایی و دور از منطق است. درواقع تاثیر دلار بر مبادلات جهانی غیر قابل انکار است.

در ایده آل ترین احتمالات می توان امیدوار بود که بتوان ارزی جایگزین مثل یورو را برای مبادلات تجاری استفاده کرد. اما مسئله اینجاست که استفاده از یورو باعث می شود تبادلات تجاری ایران در دام محدودیت قرار گیرد.

چگونگی این موضوع به نفوذ دلار در اغلب مبادلات مهم در منطقه های مهم آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی باز می گردد. درواقع بخش مهمی از روابط بازرگانی در این مناطق بر دوش دلار است و حذف دلار نتیجه ای به جز کاهش روابط تجاری یا متضرر شدن در حوزه صادرات و واردات ندارد.

اما آیا نمی توان این فرضیه را با یک میانبر دنبال کرد؟ برای تشریح این میانبر می توان به این مثال اکتفا کرد؛ ایران در طول سال های تحریم و پس از آن، برای خروج از فشار سنگین تحریم ها قراردادهای مهم و میلیاردی خود را با کشورهای چین و روسیه منعقد می کردند. با توجه به اینکه روسیه نیز روابط حسنه ای با ایالات متحده ندارد، می توان امیدوار بود توسعه روابط تجاری بین ایران و کشورهای چین و روسیه تا حدی جبران مافات کرده و حضور کمرنگ دلار را پررنگ تر کند.»

اگرچه این فرضیه روی کاغذ چندان دور از اجرایی شدن به نظر نمی رسد، اما نمی توان این موضوع را انکار کرد که پازل تجارت ایران در عرصه تجارت بین الملل بدون حضور دلار به عنوان یک قطعه طلایی عملا ناممکن به نظر می رسد.

دشمنی ها تبدیل به فرصت می شوند؟

اگرچه در حوزه نقش دلار در اقتصاد ایران فرضیات متعددی مطرح می شود، اما یکی از نظریات جالب توجه و بسیار متفاوت در این خصوص در مقاله ای به قلم کارشناسان اقتصادی هافینگتون پست منتشر شده است.
در بخشی از این مقاله می خوانیم؛ بر هیچ کس پوشیده نیست که روابط سیاسی بین ایران و ایالات متحده تیره و تار است. این تیرگی روابط دیپلماتیک، بر وجوه دیگری مثل اقتصاد و حتی مسائل اجتماعی نیز بی تاثیر نبوده و نیست.

اما آیا می توان این گونه فرض کرد که همزمان با افزایش فشارهای ایالات متحده روی اقتصاد ایران، میزان مقاومت این کشور در برابر تحریم ها و فشارهای ارزی نیز رشد یابد؟

موضعی که مورد نظر کارشناسان هافینگتون پست است، احتمال آموختگی ایران برای کنترل شرایط فشار و کاهش حداکثری ضریب آسیب پذیری در برابر نوسانات ارزی را در نظر گرفته است. این فرضیه معتقد است، اگرچه فشارهای اقتصادی که از سوی دولت ایالات متحده به ایران تحمیل می شوند اثراتی مخرب دارند، اما دولت ایران پس از این همه سال مبارزه اقتصادی به نوعی به نوسانات ارزی عادت کرده است.