چابهار دروازه‌ای به سوی تجارت بین‌المللی

منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار، یکی از مناطق ارزشمند و پر بازده ایران است. اما تنها درصد اندکی از این همه ارزش و قابلیت‌های متعدد مورد توجه بخش سرمایه‌گذاری غیر‌خصوصی قرار گرفته است. برای اثبات ارزش‌های متعدد این منطقه استراتژیک، بهتر است بر ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه مروری داشته باشیم.

بندر چابهار در جنوب شرقی ایران واقع شده است، ذکر همین موقعیت مکانی ارزشمند کافی است تا با نگاهی گذرا به موقعیت همسایگان ایران در این منطقه به ظرفیت‌ بالای این بندر برای مبادلات متعدد اقتصادی پی ببریم. این بندر از سال 1995 به طور رسمی فعالیت تجاری - صنعتی خود را با تمرکز بر چند محور اصلی آغاز کرد:
* حمل‌و‌نقل کالا
* جذب سرمایه و ارائه خدمات سرمایه‌گذاری
* گردشگری
* ساخت‌و‌ساز
* خدمات مربوط به حوزه آموزش‌وپرورش
اگرچه این محور‌ها با تاسیس شرکت‌های متعدد تجاری (غالبا خصوصی)، احداث پروژه‌های عمرانی و معدنی، تاسیس دانشگاه بین‌المللی چابهار، احداث پروژه‌های پتروشیمی و توسعه صنعت گردشگری تا حدود زیادی اجرایی شد اما چابهار هنوز هم پتانسل‌های بالقوه زیادی را برای حضور در بازار اقتصاد جهانی داراست.

اهمیت استراتژیک چابهار برای چین، هند و پاکستان
هند
موقعیت جغرافیایی بندر چابهار از لحاظ استراتژیک، برای هند بسیار حائز اهمیت است. هند برای مبادله تجاری با کشورهای آسیای میانه، روسیه و فراتر از آن باید با دو گزینه توافق کند: پاکستان و ایران. با توجه به اینکه دولت هند به طور دائم با دولت پاکستان در حال تنش و درگیری است، گزینه دوم یعنی ایران برای مبادلات تجاری هند ارزش بی‌نهایت زیادی پیدا می‌کند.
از طرفی، هندوستان مبادلات تجاری متعددی با افغانستان دارد، به طور معمول این مبادلات باید از طریق پاکستان صورت گیرد، در صورتی که اگر ایران را وارد معادله تجاری کنیم، هند به راحتی می‌تواند با دور زدن پاکستان، مبادلات تجاری خود را از طریق ایران به انجام برساند. احداث بزرگراه زرنج_دلارام در مرز زاهدان که به منظور تسهیل مسیر تجارت دو کشور هند و افغانستان احداث شده یکی از تلاش‌های دولت هند برای تحقق اهداف تجاری این کشور است.
عقد قراردادهای متعدد تجاری از سوی شرکت‌های خصوصی هند با ایران برای تجارت و ترانزیت کالا‌ها، تنظیم تفاهم نامه‌های متعدد برای سرمایه‌گذاری و تاسیس یک ترانزیت منظم و اسکله‌های تجاری در چابهار نیز نمونه‌های دیگری از این فعالیت‌ها هستند. در این میان توسعه خط آهن بین زاهدان و کشورهای مشترک‌المنافع نیز می‌تواند حرکت مثبت دیگری برای توسعه حجم مبادلات باشد.
پاکستان
کشور پاکستان اگرچه به واسطه موقعیت تجاری مناسب بندر چابهار، رقیب تجاری ایران محسوب می‌شود اما به خاطر سرمایه‌گذاری هوشمندانه ایران در بخش پتروشیمی و احداث خط لوله گاز، در بخش انرژی، به ایران وابستگی دارد. در واقع مجتمع پتروشیمی گسترده و ارزشمندی که در چابهار تاسیس شده است، در کنار خط لوله 200 کیلومتری که از ایرانشهر کشیده شده است مجموعه مناسبی از فرصت اقتصادی را برای مبادله انرژی ایران و پاکستان فراهم می‌آورد تا این رقیب تجاری ناچار به عقد قرارداد با ایران در حوزه انرژی شود.
چین
بندر گوادر در چین یکی از امیدهای تجاری مهم دولت چین برای ترانزیت و مبادله کالا است اما با توجه به اینکه برخی کشورها مانند هند تمایل دارند بازارهای خود را در کشورهایی مثل افغانستان قوی‌تر کنند و از چابهار به‌عنوان بندر ترانزیتی خود بهره بگیرند، بندر گوادر در برابر موقعیت استراتژیک بندر چابهار تضعیف خواهد شد. به‌ویژه آنکه کشور هند برای کالاهای خود تصمیم به تاسیس یک خط ترانزیت مدرن و اختصاصی از چابهار گرفته است. اما چین هم منفعل نمانده است و با مشارکت در طرح احداث پالایشگاه نفت سنگین و وارد کردن ماشین آلات لایروبی برای کمک در تکمیل پروژه‌های صنعتی چابهار از یک سو و از سوی دیگر با واردات کالاهای متعدد به بندر چابهار، تلاش کرد تا این‌بار بازار فروش محصولات خود را از طریق ایران و بندر چابهار حفظ کند.

سرمایه‌گذاری‌های متعدد بخش خصوصی در چابهار
موقعیت استراتژیک چابهار در کنار فضای مناسب تجاری و سرمایه‌گذاری باعث شده شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی تمایل زیادی برای سرمایه‌گذاری در این منطقه داشته باشند. سرمایه‌گذاری‌هایی که شامل عقد قرارداد با شرکت‌های خارجی، مشارکت در پروژه‌های عمرانی و حتی مشارکت در پروژه‌های دولتی نیز می‌شود. در واقع ردپای سرمایه‌گذاری خصوصی در تمامی بخش‌های تجاری بندر چابهار به وضوح قابل مشاهده است.
در این میان سهم سرمایه‌گذاری‌های بخش دولتی کمی کمرنگ است. دلایل این عدم مشارکت اگرچه چندان روشن نیست، اما می‌تواند به عدم اطمینان به بازار نوپای تجارت در چابهار یا تمایل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلند‌مدتی باشد که پیش‌تر امتحان خود را در زمینه بازدهی و سود پس داده‌اند.
با توجه به مذاکرات هسته‌ای و خوش‌بینی به نتیجه این مذاکرات، انتظار می‌رود با برداشته شدن موانع و لغو یا کاهش تحریم‌ها، حجم مبادلات و تجارت با ایران از طریق چابهار افزایش یافته و بخش دولتی نیز میزان مشارکت خود را در این بازار افزایش دهد.