گزارش «فرصت امروز» از بازار کوچه برلن تهران / یادگار ژرمن ها

پس از آنکه تهران در دوره حکومت آقامحمدخان قاجار به پایتختی برگزیده شد و این شهر را به عنوان پایتخت ایران معرفی کرد، کمتر کسی فکر می کرد که قصبه شمالی ری تا این اندازه از هر طرف توسعه پیدا کند و وسعت یابد و هر گوشه از این شهر دراندشت نام و نشانی برای خودش پیدا کند.

کوچه برلن نام کوچه ای قدیمی در تهران است. این کوچه در حال حاضر به صورت یک راسته بازار مهم و معروف درآمده، در مرکز شهر تهران در جنوب خیابان جمهوری اسلامی، در میان خیابان های لاله زار جنوبی و فردوسی واقع شده و دارای مغازه های مختلف برای پارچه و پوشاک و کالاهای دیگر است.

این بازار قدیمی مسیری غربی- شرقی دارد که ابتدای غربی آن از خیابان فردوسی، پایین تر از چهارراه استانبول شروع می شود و به خیابان سعدی و چهارراه مخبرالدوله منتهی می شود.

همیشه پر رونق

وقتی اسم کوچه برلن به گوش مان می خورد، شاید یاد خیابانی پر از خانه و ساختمان هایی مسکونی، اداری یا تجاری به سبک و سیاق اروپایی بیفتیم، اما اینجا در دل پیچ وخم های خیابان لاله زار و جمهوری، کوچه ای وجود دارد که از معروف ترین مراکز خرید پایتخت محسوب می شود. کوچه برلن مرکز خرید انواع و اقسام لباس و زیورآلات است و از قدیم روزانه تعداد بسیار زیادی از مردم را برای خرید به سمت خودش می کشد.

اگر قصد خرید دارید و گذرتان به راسته های اطراف خیابان جمهوری افتاد، حتما گشت وگذار و بازارگردی و خرید را بین برنامه های تان بگذارید. این راسته بازار باریک یکی از مراکز اصلی تهیه پوشاک و خریدهای مخصوص عروسی است که زوج های جوان قبل از شروع زندگی مشترک حتما به اینجا مراجعه می کنند.

بافت بازار به شکلی است که اکثر مشتری ها در مدت زمان کوتاهی می توانند همه اجناس مورد نظرشان را خریداری کنند و شاد و سرخوش از همراهی همسرانه، خودشان را برای زندگی مشترک آماده کنند.

کوچه برلن، کوچه ای است که یک سر آن چهارراه مخبرالدوله و لاله زار و سر دیگر آن خیابان فردوسی است و برای تهرانی های قدیم کلی خاطره دارد. وجه تسمیه این کوچه به خاطر ساختمانی است که سفارت آلمان در آن مستقر است. قسمت جنوبی سفارت به این کوچه چسبیده است و نام آن از نام پایتخت کشور آلمان، برلن (برلین) گرفته شده است. تاریخ تاسیس این کوچه به زمان رضاخان برمی گردد.

در امتداد همین کوچه و بعد از عبور از خیابان کم عرض لاله زار جنوبی، کوچه مهران قرار گرفته که حد فاصل خیابان لاله زار جنوبی و خیابان سعدی به طول 200 متر تاریخ معاصر پایتخت را در دل خود ثبت و ضبط کرده است.

آنچه این دو کوچه را مورد توجه قرار می دهد، بافت قدیمی و نام معروف منطقه است که در گذر ایام به عنوان مرکز خرید و محل گذران اوقات فراغت شهروندان پایتخت نشین و مسافران مشهور بوده است. تا پیش از انقلاب این محله علاوه بر اینکه به عنوان یکی از مراکز خرید و مشهور تهران محسوب می شد، قطب فرهنگی و هنری شهر نیز به حساب آمده به طوری که اکثر سینماها و تئاترهای شهر تهران در این منطقه واقع شده بودند و جزئی از شکوه گذشته لاله زار به حساب می آمده اند.

پس از استقرار نمایندگان دیپلماتیک و اتباع خارجی به خاطر وجود سفارتخانه ها و نمایندگی های سیاسی در این منطقه، عملا فعالیت ها و خدمات لوکس مربوط به آنها در این منطقه متمرکز شد، چون اروپایی ها به اجناس خاص مصرفی خود احتیاج داشتند، همچنین زرق و برق اجناس فرنگی طبقه مرفه را نیز مجذوب کرده بود.

به همین دلیل مغازه های فروش اجناس لوکس و خارجی در این بخش از شهر در نزدیکی سفارتخانه ها شکل گرفتند. سفارتخانه ها و مراجعان ایرانی و فرنگی آنها عمده مشتریان این سبک از مغازه ها بودند. سه سفارتخانه مهم یعنی سفارت ترکیه، بریتانیا  و آلمان در این منطقه مستقر شدند. کمی دورتر از این محدوده و حوالی چهارراه کالج فعلی، سفارت روسیه دایر شد. به علاوه نیاز به تبدیل ارز نیز باعث استقرار صرافی ها در اطراف سفارتخانه ها شد.

بسیاری از زنان و مردان از 60 - 50 سال قبل پوشاک و وسایل مورد نیاز خانه خود، از قبیل پرده، تور، دکمه، زیپ، لوازم خیاطی و گلدوزی حتی وسایل سفره عقد، تاج، گل و لباس عروس و خلاصه هر چیزی مانند این لوازم را از این کوچه تهیه می کردند. در این راسته از بازار دست فروشان زیادی به فروش اجناس خود می پردازند و با صدایی شبیه به فریاد اجناس بساط شان را اعلان می کنند.

از قدیم جمعه بازار تهران در یک پارکینگ طبقاتی مجاور این کوچه دایر است و با اینکه در روز تعطیل برگزار می شود از رونق زیادی برخوردار است. ضمن اینکه در این محدوده یک حادثه ناگوار هم اتفاق افتاده است؛ در تابستان سال 1359، قبل از شروع جنگ تحمیلی، انفجار بمب در یکی از مجتمع های این کوچه، درست پشت سفارتخانه های ترکیه و آلمان، چند کشته و مجروح برجای گذاشت و به بیش از 100 مغازه خسارت های زیادی زد. عده ای از کسبه و مردمی که بی خبر از همه جا برای خرید آمده بودند، زیر آوار گرفتار شدند.

گود بازار

وقتی وارد کوچه می شوید، فروشگا های رنگارنگ و مراکز خرید متنوع یکی یکی پیش چشم تان رژه می روند. بیشتر مغازه ها لباس فروشی هستند که هم لباس مجلسی و فاخر دارند و هم اسپورت و راحتی که مخصوص هر سن و سالی است. در این بازار می توانید همه جور لباسی پیدا کنید. در این ناحیه پوشاک خیز برتری با البسه مخصوص خانم هاست و انواع لباس ساده، نامزدی، مجلسی و عروس را می توانید بخرید. در اینجا برای هر سلیقه و هر بودجه  ای جنس برای فروش پیدا می شود.

مغازه های کوچک و بزرگ، مجتمع ها و پاساژهای گوناگون همه در خدمت شهروندان به خصوص خانم های محترم هستند تا مبادا بدون خرید و دست خالی اینجا را ترک کنند. در این بازار کوچه ای، دست فروش های زیادی حضور دارند که مدام در حال جمع کردن و باز کردن بساط شان هستند و هر چیزی که فکرش را بکنید می فروشند.

کوچه برلن همه اش مغازه و پاساژ است و به هیچ عنوان منزل مسکونی و خانه شخصی را نمی بینید که درش به این کوچه باز شود. مردم همه با عجله در حال خرید کردن و قیمت گرفتن هستند و به ندرت کسی سرش را بالا می گیرد و به ساختمان های رنگ  و رو رفته و فرسوده که هنوز به واسطه وجود مغازه های پایینی سرپا و برقرار هستند، نگاهی  می اندازد.

قیمت ها معمولا کف قیمت بازار است و خیلی گران فروشی اتفاق نمی افتد. کت و شلوار، پیراهن، تی شرت، مانتو، شال و کلاه، انواع پارچه، چادر، پرده، بدلیجات و لوازم آرایشی و بهداشتی اقلام فروش این کوچه تجاری است. در امتداد این راسته کوچه مهران قرار دارد که در آن علاوه بر اقلام ذکر شده، آینه و شمعدان و وسایل عقد و عروسی فروخته می شود.

حداقل قیمت های کوچه برلن از 7 هزار تومان شروع می شود و به یک میلیون تومان یا بیشتر هم می رسد. البته بهای اجناس عرضه شده به مسائلی مانند مدل روز بودن، جنس پارچه، طرح و رنگ و... بستگی دارد. یکی از فروشنده ها می گوید: فروش لباس در شرایط فعلی سود زیادی ندارد و بیشتر به صورت مایه به مایه است.

وضعیت اقتصادی مردم مساعد نیست و خیلی ها قید خریدهای هفتگی و ماهانه را زده اند. تا همین دو سه سال قبل، در بعضی از فصول مخصوصا تابستان ها و مناسبت ها و عید نوروز بیشترین فروش را داشتیم، ولی الان فقط برای رفع حداقل نیاز خرید می کنند. حجم فروش تا یک سوم کاهش پیدا کرده و معلوم نیست این وضعیت تا کی ادامه پیدا می کند.

یکی از ویژگی های مثبت این کوچه تودرتو، وجود تعداد زیادی حراجی لباس است که انواع لباس های راحتی و حتی بافت های زمستانی را با قیمت های کمتری در طول سال حراج می کنند و معمولا سرشان همیشه شلوغ است. جنس این فروشنده ها بیشتر انواع لباس زنانه راحتی، بلوز و شلوار اسپورت، لباس های فرم اداری رسمی، شال و روسری تشکیل می دهند.

کوچه پاساژها

در کوچه برلن علاوه بر مغازه های متنوع و تولیدی های پرشمار، چند مجتمع تجاری بزرگ هم وجود دارد که ظرف 20 – 15 سال اخیر احداث شده اند. البته به غیر از پاساژ حافظ و جنرال مد که از قدیمی های این منطقه هستند و سابقه خیلی زیادی دارند. بنا به گفته کسبه نخستین واحد تولیدی به نام جنرال مد اقدام به تولید و دوخت البسه مردانه مدروز کرد، همچنان فعال است که پاساژ جنرال فعلی یادگار همان تولیدی قدیم است که از اوایل دهه 40 تا زمان انقلاب فعالیت می کرد.

نخستین مجتمع این راسته بازار پاساژ کمپانی است که از پاساژهای قدیمی منطقه به حساب می آید و سابق بر این روباز بوده است و یک سر آن به خیابان جمهوری اسلامی متصل می شود. لباس های مجلسی و فاخر زنانه بیشترین اقلام این مجتمع پنج طبقه را تشکیل می دهند. در کنار این مراکز قدیمی، پاساژ و مجتمع های نسبتا جدیدی هم هستند که به نوعی همه چیز فروش هستند.

مثل مرکز خرید پروانه که شیک تر، نوسازتر و چندطبقه اند و پارکینگ هم دارند. بعد از آن بازار حافظ است که مخصوص کت وشلوار مردانه و لباس مجلسی زنانه است. این پاساژ قدیمی که بیش از 40 سال سابقه فعالیت دارد، نزدیک به 120 واحد تجاری و تولیدی فعال هستند که به خاطر وضعیت نامناسب اقتصادی خیلی فعال نیستند و بعضی دیگر هم تعطیل شده اند.

زیورآلات و لباس های بچگانه دیگر اقلام عرضه شده در این بازار هستند که در طبقه همکف جا گرفته اند. طبقات بعدی هم مربوط به انواع پوشاک، عمدتا زنانه مربوط می شود و بعضی اقلام مثل حوله، ساک، چمدان و لوازم آرایشی و بهداشتی در آنها به فروش می رسد.

مجتمع بعدی پاساژ کاشانی است که انواع لباس های کودکان از نوزادی تا 10، 12 سالگی را برای عرضه اختصاص داده است. در طبقات این مجتمع چهار طبقه، می توانید سیسمونی و لوازم مخصوص به نوزادان دلبند را تهیه کنید. کمی جلوتر پاساژ بزرگ برلن است که بزرگ ترین مرکز تجاری این کوچه است که کارش تولید، دوخت و توزیع لباس بچگانه است. بزرگ ترین و معتبرترین عمده فروشی های لباس کودکان در این مجتمع قرار دارند و بیش از 300 واحد تولیدی، خیاطی، سری دوزی و انبار قرار دارند.

همسایه کوچک تر

انتهای کوچه برلن به تقاطع خیابان لاله زار جنوبی می رسد و امتداد آن تا چهارراه مخبرالدوله به نام کوچه مهران تابلو خورده است. کمتر کوچه ای در تهران است که اسمش عوض نشده باشد، کوچه مهران جزو نخستین معابر فرعی تهران قدیم است. در این کوچه که نسبت به همسایه اش کوتاه تر و خلوت تر است، علاوه بر پوشاک که جنس غالب است، چمدان، لوستر، اجناس فانتزی و کادویی را می توان مشاهده کرد.

هرچه به سمت انتهایی این کوچه برویم مغازه های پارچه و پرده فروشی هم اضافه می شود. در قسمت شمالی کوچه مهران، کوچه رفاهی قرار دارد که صفرتا صد آن مخصوص عروس خانم هاست و آقایان غیر از پرداخت هزینه ها، هیچ کار دیگری با آن ندارند! این راسته تزیینی و تجملی، پر است از لباس عروس، وسایل سفره عقد، ابزار و لوازم خرازی، دکمه، مروارید، نوار و روبان، تاج، دسته گل، به همراه مزون های متعدد که لباس عروس می دوزند و می فروشند. چند مغازه لوسترفروشی شیک و مدرن هم در ابتدا و انتهای این کوچه واقع شده اند که لوسترهای نقره کاری شده عرضه می کنند.

چطور برویم؟

این منطقه تجاری در نقطه مرکزی تهران واقع است و در محدوده طرح ترافیک قرار دارد. بنابراین با خودروی شخصی نمی شود به اینجا آمد، چون به جای کوچه برلن از پارکینگ پلیس راهور ناجا سر درمی آورید! مترو بهترین و سریع ترین وسیله نقلیه برای رسیدن به کوچه برلن است.

ایستگاه سعدی در خط یک شما را به قسمت شرقی بازار (کوچه مهران) می رساند. از میدان جمهوری اسلامی تاکسی برای این مسیر فراهم است. از میدان بهارستان هم با کمی پیاده روی به این نقطه می رسید. از میدان امام خمینی (توپخانه) پس از طی یک مسیر مستقیم به این کوچه و سردر سفارت آلمان می رسید. به هرحال برای رسیدن به کوچه برلن مترو و اتوبوس بهترین وسیله هستند.

چهارراه مخبرالدوله (میدان استقلال) نقطه پایانی این راسته بازار کهنسال پایتخت است که در دل لاله زار قدیم شکوه گذشته را به قدیمی ترها یادآوری می کند و با گذشت سال ها به حیات خودش ادامه می دهد. بازار سالخورده مرکزی تهران هرچند جاه و جلال قبل را ندارد، ولی برای ادامه زندگی هنوز نفس می کشد.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com

***

نمای بازار:

نمای برلینی

راسته بازار کوچه برلن به همراه همسایه اش کوچه مهران یکی از قدیمی ترین و اصلی ترین مراکز تولید، دوخت و توزیع انواع پوشاک چهارفصل به شمار می آید. این منطقه محل مراجعه افراد زیادی از شهروندان تهرانی، شهرهای اطراف پایتخت و شهرستان هاست که برای خرید همه رقم پوشاک گذرشان به اینجا می افتد.

قدمت زیاد این محله گرد و خاک پیری را بر سر و روی بناها و ساختمان ها نشانده است، ازدحام و درهم  پیچیدگی عابران، کاسب های دوره گرد، دستفروش ها و مزاحمت های همیشگی موتورسیکلت ها و چرخ های باربری که به نحو آزاردهنده ای در میان جمعیت می لولند، از مشخصه های اصلی و دائمی اینجاست.

بافت محلی این منطقه که در دل لاله زار قدیم و فعلی قرار گرفته بسیار فرسوده و کهنه است که هرآن بیم تخریب یا ریزش قسمتی از این ساختمان ها می رود. حتی به مدد رنگ آمیزی و نماکاری دیوارها و تابلوها و چراغ های رنگی، سردر مغازه ها چشم انداز نازیبایی دارد. به خاطر تنگ و باریک بودن این بازار امکان انجام عملیات عمرانی و تعمیراتی وجود ندارد و بعضی از خرابی ها به حال خود رها شده اند. همه کسانی که به اینجا می آیند فقط و فقط به خاطر مرغوبیت و قیمت های مناسب کالاهای عرضه شده، این مکان را برای خرید انتخاب می کنند.

محدوده بازار

بازار کوچه برلن پایین تر از چهارراه استانبول در خیابان فردوسی و چسبیده به ضلع جنوبی دیوار سفارت آلمان است. از ابتدا تا انتهای این راسته کم عرض و نسبتا طولانی، به طور کامل در تسخیر صنف پوشاک است. البته در قسمت پایانی که به کوچه مهران معروف است، لوستر، چراغ و آویزهای نوری به همراه اسباب و وسایل مخصوص عروس خانم ها عرضه می شود.

از طرف شرق هم این بازار تخصصی لباس به خیابان سعدی می رسد. غیر از راسته اصلی، داخل کوچه ها و معابر فرعی مغازه های کوچک و بزرگ زیادی واقع شده اند و طبقات دوم به بعد محل کار بیشتر تولیدی های پوشاک تهران و حتی ایران است. ضمن اینکه در چند سال اخیر چندین مجتمع تجاری شیک و مدرن ساخته شده که به عرضه انواع لباس مردانه، زنانه و بچگانه از جوراب تا کلاه می پردازند.

با این همه علاوه بر تنوع جنس، تنوع مغازه، پاساژ، خیاط خانه و مزون عروس هم به چشم می خورد. برخی از فروشگاه ها مخصوصا در پاساژهای نوساز و جدید به تفکیک فضای داخلی پرداخته اند و هر گوشه از مغازه را به جنس خاصی اختصاص داده اند.

مغازه های دو یا سه طبقه، لباس های موجودشان را برای سهولت بیشتر مشتریان تفکیک کرده اند. گاهی دو، سه مانکن که لباس عروس به تن دارند، در کنار هم قرار گرفته اند تا بیشتر به چشم بیایید. این کار معمولا برای ارائه مدل های جدید است و خیلی انجام نمی شود.

قیمت ها، رهن، اجاره بها

این مرکز خرید هم فروشگاه های زیادی دارد و هم تولیدی های کوچک و بزرگ. در این محدوده از غرفه های کنار دیواری، زیرپله ای های چهار، پنج متری تا مغازه 200 متری پیدا می شود. علاوه بر مغازه و واحد تولیدی و دوزندگی، انبار هم هست که از 20 تا 400 متر مساحت دارند. قیمت های رهن و اجاره در این نقطه از تهران که شکل کاملا تجاری دارد و فاقد هر گونه واحد مسکونی است، خیلی بالاست. یک باب مغازه 25 متری با پاخور و جای مناسب ماهانه بین 20 تا 35 میلیون تومان خرج کرایه نشینی اش می شود.

البته نرخ کرایه واحدهای تجاری تابع شرایط محیط و منطقه نیست و به عواملی مثل داشتن دید از خیابان اصلی، پاخور مناسب، قدیمی بودن و سابقه فروشنده و تنوع محصول بستگی دارد. ولی به طور معمول کمترین نرخ اجاره 12میلیون تومان و بیشترین بها 25 تا 75 میلیون تومان خرج می تراشد. شیوه پرداخت اجاره به صورت سالانه یا شش ماهه است که در سه، چهار قسط از مستاجر اخذ می شود.

از تعداد واحدهای فعال و تجاری اینجا آمار دقیقی در دست نیست. چون بعضی ها زود جای شان را عوض می کنند و ملک تا مدتی خالی می ماند، ولی به طور تقریبی با احتساب پاساژها، بازارچه ها و مجتمع های تجاری چیزی نزدیک به 1500 تا 1600 واحد تجاری اعم از مغازه، تولیدی، خیاطی، آرایشگاه عروس و انبار فعال است.

نرخ اجاره یا فروش انبار ارزان تر و واحدهای دوخت و دوز کمی (حدود 20درصد) بالاتر است. حدود 70 درصد این واحدها تملکی است و بقیه اجاره نشین هستند. فروش ملک به ندرت اتفاق می افتد چون قیمت های فروش ملک تجاری خیلی گران است و از قرار متری 70 تا 180 میلیون تومان متغیر است.

یکی از مغازه دارها می گوید: با توجه به رکود بازار و کمتر شدن فروش، قیمت ها در این مكان بالاست و هر چند كه بازار مثل گذشته نیست اما كسی هم حاضر به فروش نیست. حتی اگر بازار كساد هم باشد ما حاضر به فروش مغازه و سپرده گذاری در بانك نیستیم، چرا كه سال به سال قیمت مغازه بالاتر می رود بنابراین این سرمایه گذاری بهتر از سپرده گذاری در بانك است که به تازگی نرخ سود را پایین آورده اند.

برندها و مزون ها

محدوده تجاری کوچه برلن دربست در اختیار صنف پوشاک است. البته مغازه های کیف، ساک و چمدان هم زیاد است. بیشتر محصولات موجود با منسوجات خارجی ولی دوخت تمام ایرانی فروخته می شود. برندهای معتبر پوشاک عمدتا تا 90 درصد خارجی هستند.

لباس های عروس هم با پارچه ها و تزیینات وارداتی و در داخل همین تولیدی های رنگ و رو رفته از روی جدیدترین ژورنال های لباس و مدل های روز اروپا دوخته می شود. مزون های زیادی هم در حوالی مشغول هستند که معروف ترین ها، نوعروس، پارمیس، عروس شهر، تاج محل، خاطره، خانم خانما، قصرعروس، عقدینه، پاریس و. . . هستند.