پول‌هایی که به راه‌آهن نمی‌رسند

اگر راه‌آهن، دولت یازدهم را با امیدواری بسیار و بالا رفتن سرعت اجرای طرح‌های نیمه‌تمام آغاز کرده بود، حالا با گذشت بیش از نیمی از عمر دولت روحانی به نظر می‌رسد صنعتی که بنا بود یادگار این دولت باشد نیز تحت تاثیر معذوریت‌های مالی دولت قرار گرفته و شاید در رسیدن به اهدافش باید قدری تجدید نظر کند. حمل‌و‌نقل ریل‌محور که امروز به دلیل ارزانی و امنیت بالا در کشورهای توسعه‌یافته جهان حرف نخست را حتی برای سفرهای بین‌المللی می‌زند با آغاز به کار دولت یازدهم در ایران نیز به شکلی خاص مدنظر قرار گرفت. 

تاکیدات دائمی مقام معظم رهبری بر لزوم توسعه راه‌آهن حتی در بندهای سیاست‌های ابلاغی ایشان در برنامه پنجم توسعه نیز آمده و البته نگاه جدی وزیر راه و شهرسازی به اجرای برنامه‌های جدید در حمل‌و‌نقل ریلی ایران، قطار را در برنامه‌های توسعه‌ای کشور به جایگاهی بالا رسانده است. طراحی مسیرهای جدید ریلی، گسترش قطارهای حومه‌ای، دوخطه و چهارخطه کردن مسیرهای اصلی و البته وارد کردن فناوری‌های جدید به این عرصه مانند برقی‌سازی خطوط و قطارهای سریع‌السیر بخشی از این ماجراجویی جدید ریلی ایران را می‌سازد. 

با رسیدن به یک همگرایی فکری مناسب بین مجلس و دولت در اهتمام ورزیدن به تکمیل طرح‌های ریلی، تنها و شاید مهم‌ترین عامل برای اجرایی کردن این طرح‌ها تامین منابع مالی مناسب برای آنها بود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد با آب رفتن درآمدهای دولت در ماه‌های گذشته لزوم اندیشیدن به چاره‌ای مناسب برای آن جدی‌تر از هر زمان دیگری است. در شرایطی که نمی‌توان انتظار داشت دولت به‌رغم هزینه‌های گزاف خود کمک‌های زیادی به راه‌آهن کند و در ماه‌های گذشته حتی دادن سهم راه‌آهن از محل اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها نیز مقدور نبوده شاید تنها و البته بهترین راهبرد در کنار فعال کردن سرمایه‌گذاران داخلی، جذب منابع مالی از کشورهای خارجی باشد. 

در این بین بالا بودن هزینه‌های ورود به یک طرح ریلی بزرگ باعث شده بسیاری از کشورها ارائه فاینانس به راه‌آهن ایران را ترجیح دهند؛ موضوعی که هرچند می‌تواند در پروژه‌های بزرگ گره‌گشا باشد اما شرط ابتدایی آن عملیاتی شدن پیشنهاداتی است که کشورهای خارجی ارائه کرده‌اند و عملیاتی نشده است. هرچند فعال بودن طرح‌های کلان زیربنایی در ایران بسیاری از کشورهای خارجی را بر آن داشته که با حضور در کشور طرح‌ها را از نزدیک رصد کرده و پیشنهادات‌شان را ارائه کنند اما صحبت‌های اخیر مدیرعامل شرکت راه‌آهن نشان می‌دهد اوضاع پیچیده‌تر از چیزی است که در ابتدا به نظر می‌رسیده. پورسید آقایی به ایلنا گفته «تاکنون با قرارداد 4‌میلیون یورویی برای پروژه خط سریع‌السیر تهران- قم- اصفهان موافقت شده و پیشنهاد 2 میلیارد دلاری پروژه برقی کردن راه‌آهن تهران- مشهد هم در صف فاینانس‌ها قرار دارد و تنها دو فاینانس چینی در چند سال اخیر سهم پروژه‌های ریلی از فاینانس‌ها بوده است». 

هرچند معاون آخوندی گفته که شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی به سمت تامین خط اعتباری و فاینانس تمایل دارند و در این رابطه نیز مذاکرات در جریان است اما شاید دو فاینانس در طول یک دوره 10ساله برای عرصه‌ای که تعداد طرح‌های نیمه‌تمامش شاید از چند برنامه نیز عبور کند قدری نگران‌کننده است.

تحریم مانع اصلی رسیدن فاینانس

در بین عوامل مختلفی که بر شکل‌گیری این آمار ناامید‌کننده نقش داشته‌اند یک کارشناس اقتصادی فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی را اصلی‌ترین عامل موثر در این زمینه به حساب می‌آورد. علیرضا پورفرج در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با بیان اینکه کشوری که امکان انتقال پول نداشته باشد نمی‌تواند از فاینانس نیز بهره‌مند شود، ‌اظهار کرد: در طول سال‌های گذشته بانک مرکزی ما برای انجام کوچک‌ترین نقل و انتقالی نیز با مشکلات جدی مواجه بود و طبیعی است که این فشارها خود را در دیگر عرصه‌ها نیز نشان دهند و در این بین جذب سرمایه‌گذاری خارجی و فاینانس نیز در همین چارچوب جای می‌گیرد.

وی با ابراز امیدواری نسبت به ایجاد تغییر جدی در این روند، تاکید کرد: با به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای باردیگر دروازه‌های اقتصادی جهان به روی ما باز می‌شود و وقتی سرمایه‌گذاران تهدید نشوند قطعا از طرح‌های قابل توجه ایران استقبال می‌کنند.

پورفرج اضافه کرد: ‌اگر ما از فضای پس از تحریم به‌درستی استفاده کرده و با مدیریتی مناسب اقتصاد کشور و سرمایه‌گذاران فعال در آن را برای رسیدن به اهداف کلان بسیج کنیم قطعا اقتصاد ایران جهشی مناسب خواهد داشت. همان‌طور که در اتفاقات روزهای گذشته نیز دیدیم عربستان سعودی با این تلقی که قطع روابط به سیاست و اقتصاد ایران ضربه می‌زند وارد شد اما نتوانست به دلیل بهبود جایگاه بین‌المللی کشور راه به جایی ببرد. در آینده نیز اگر ما اشتباهات راهبردی نداشته باشیم می‌توان افقی روشن برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و فاینانس را پیش‌بینی کرد.

مذاکرات گسترده ایران با کشورهای خارجی به‌خصوص اروپایی‌ها این امید را به وجود آورده که در چارچوب اهداف بلندمدت کشور، راه‌آهن به روزهای خوش خود نزدیک شود. هرچند شاید آنچه مدیرعامل راه‌آهن را نیز نگران کرده، دشواری تبدیل کردن این مذاکرات به قراردادهای نهایی و البته رساندن پول به طرح‌های ریلی کشور است. راه‌آهن در رأس اهداف توسعه‌ای حمل‌و‌نقل کشور قرار دارد و برای رساندن آن به اهداف و برنامه‌هایی که قوانین بالادستی در نظر گرفته شاید رساندن پول اصلی‌ترین نیاز و اولویت باشد.