دیپلماسی به وقت جنگ

پس از گذشت یک هفته از حمله اسراییل به ایران در بامداد جمعه 23 خردادماه، سرانجام آمریکا نیز به این کارزار پیوست و سه سایت هسته ای ایران را بمباران کرد. «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا، بامداد یکشنبه در شبکه اجتماعی خود، موسوم به «تروث سوشال» نوشت: «ما در حال انجام حمله بسیار موفق خود به سه سایت هسته ای در ایران هستیم: فردو، نطنز و اصفهان. همه هواپیماها اکنون از حریم هوایی ایران خارج شده اند. یک محموله کامل بمب روی سایت اصلی فردو انداخته شد. هیچ ارتش دیگری در جهان نمی تواند این کار را انجام دهد. اکنون زمان صلح است.» گزارش های میدانی نشان می دهد که سامانه های پدافند ایران در حوالی ساعت 3 نیمه شب به صدا درآمدند؛ شواهدی که از حمله سنگین به سایت های هسته ای ایران حکایت داشت. خبری که ابتدا از سوی ترامپ در شبکه اجتماعی خود اعلام شد و در ادامه با تاخیر زیاد از سوی خبرگزاری دولت (ایرنا) تایید شد. «ایرنا» در خبر خود از حمله آمریکا به سه سایت هسته ای ایران، خبر داد و اعلام کرد: «براساس ادعای ترامپ سه سایت فردو، نطنز و اصفهان مورد حمله قرار گرفته‎اند.»

بدین ترتیب، در دهمین روز جنگ ایران و اسراییل، آمریکا نیز وارد این کارزار جنگی شد و به جنگ «نتانیاهو» علیه ایران پیوست. «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور دمدمی مزاج و غیرقابل پیش‎بینی آمریکا باز هم افکار عمومی را غافلگیر کرد و در حالی که پیشتر از مهلت دو هفته‎ای برای تصمیم گیری در خصوص پیوستن به جنگ اسراییل علیه ایران خبر داده بود، در حمله ای ناگهانی با بمب های سنگرشکن به سایت فردو و همینطور تاسیسات نطنز و اصفهان حمله کرد.

در واکنش به این اقدام، «عباس عراقچی» وزیر امور خارجه در پیامی نوشت: «براساس منشور سازمان ملل متحد و مفاد آن که اجازه پاسخ مشروع در چارچوب دفاع از خود را می دهد، ایران تمامی گزینه ها را برای دفاع از حاکمیت، منافع و مردم خود محفوظ می دارد.» سپاه نیز با صدور پیامی در محکومیت تجاوز غیرقانونی آمریکا به ایران، اعلام کرد: «واشنگتن به جای عبرت از ناکامی های مکرر، با حمله مستقیم به تأسیسات صلح آمیز، عملا خود را در خط مقدم تجاوز قرار داد. در پاسخ به این تجاوزگری ها و جنایات آفرینی ها، عملیات وعده صادق ۳ که تاکنون صهیونیست ها ۲۰ موج آن را تجربه کرده اند همچنان به طور دقیق، هدفمند و سهمگین علیه زیرساخت ها، مراکز راهبردی و منافع رژیم صهیونیستی ادامه خواهد یافت.» این بیانیه با اشاره به پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه، افزود: «با اشراف اطلاعاتی همه جانبه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، محل پرواز هواپیماهای شرکت کننده در این تجاوز شناسایی شده و تحت رصد قرار گرفته است. همان گونه که بارها اعلام کرده‎ایم، تعداد، پراکندگی و وسعت پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه، نه نقطه قوت، که ضریب آسیب پذیری آنها را دوچندان کرده است.»

در همین حال، سازمان انرژی اتمی ایران در نامه ای به مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، خواستار رسیدگی به اقدام غیرقانونی و خلاف قوانین بین المللی آمریکا در حمله به تاسیسات هسته ای کشورمان شد. صبح یکشنبه و در پی خبرهای رسمی از حمله آمریکا به سه سایت هسته ای نطنز، فردو و اصفهان، سازمان انرژی اتمی در بیانیه ای خطاب به «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، مراتب اعتراض خود را نسبت به این اقدام نشان داد و نقض فاحش قوانین و مقررات بین المللی، به ویژه معاهده عدم اشاعه سلاح های هسته ای (NPT) و دیگر سازوکارهای بین المللی که نه تنها حمله بلکه تهدید به حمله علیه تاسیسات هسته ای را ممنوع می کند؛ محکوم کرد.

به جرأت می توان گفت، در طول سالیان اخیر که پرونده هسته ای ایران در شورای حکام آژانس مطرح بوده، هیچ گاه رابطه ایران و آژانس تا این حد تیره و تار نبوده است؛ تا جایی که مدیران سازمان انرژی اتمی ایران و همینطور مسئولان سیاست خارجی کشور، خواستار شکایت حقوقی از «رافائل گروسی» و محاکمه او شده اند. «گروسی» با گزارش جانبدارانه و سیاسی خود، زمینه صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس انرژی اتمی را فراهم کرد و عملا بهانه حمله را به دست اسراییل داد و سپس در اظهارنظرهای بعدی خود، گفت که هیچ انحرافی در برنامه صلح آمیز ایران مشاهده نکرده است. در واکنش به این رفتار مدیرکل آژانس، «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه پیشین در توئیتی با اشاره به مسئولیت تاریخی «گروسی» در کشته شدن غیرنظامیان در ایران، خواستار محاکمه او شد.

سازمان انرژی اتمی ایران هم در بند پایانی بیانیه اخیر خود، خطاب به «گروسی» گفته است: «جمهوری اسلامی ایران، تدابیر لازم درخصوص دفاع از حقوق حاکمیتی خود را به عمل آورده و اقدامات حقوقی مقتضی، به ویژه در ارتباط با بی عملی توأم با همدستی شخص شما با این جنایات بی شرمانه را از طریق مراجع بین المللی مربوطه پیگیری خواهد کرد.» پیشتر «علی لاریجانی»، مشاور رهبری در توئیتی نوشته بود: «جنگ تمام شود به حساب گروسی خواهیم رسید.» او همچنین در گفت وگویی تلویزیونی، این جمله خود را تکرار کرده و گفته بود: «اول حساب اسراییل را می رسیم، بعد رافائل گروسی.»

در این میان، رئیس جمهور آمریکا نسبت به واکنش ایران، هشدار داد و خواستار عدم پاسخ ایران شد. «ترامپ» روز یکشنبه و پس از سخنرانی خود در پی حمله به سه سایت هسته ای ایران، از تهران خواست که به این اقدام پاسخ ندهد. او در پیامی نوشت: «هر اقدام تلافی جویانه از جانب ایران علیه ایالات متحده آمریکا با نیرویی بسیار بیشتر آنچه امشب دیدید، پاسخ داده خواهد شد.» ایران پیش از این تهدید کرده بود که به هر اقدام نظامی آمریکا، پاسخ قاطع خواهد داد و پایگاه های نظامی واشنگتن در خلیج فارس را هدف خواهد گرفت.

به نظر می رسد نقل قول تاریخی «ایرانیان حافظه تاریخی ندارند» هر چقدر هم کلیشه ای باشد، اما بیم آن می رود که پس از گذشت بیش از سه دهه، یک اشتباه تاریخی را مجددا تکرار کنیم. آنچه باعث تن دادن مان به قطعنامه 598 سازمان ملل در پایان جنگ ایران و عراق شد و به «نوشیدن جام زهر» از سوی بنیانگذار انقلاب اسلامی تعبیر شد. متاسفانه در آن برهه تاریخی به جای آنکه فعالانه در مذاکرات پایان جنگ با طرف های جهانی شرکت کنیم و روی بحث قانونی دریافت غرامت از تجاوز «صدام» متمرکز شویم، تحت تاثیر عواطف و احساسات، راه دیگری را دنبال کردیم و در نهایت در مواجهه با حمله همه جانبه نیروی دریایی آمریکا به ایران و سرنگونی عمدی هواپیمای مسافربری ایرباس ایران بر فراز آب های خلیج فارس و...، قطعنامه شورای امنیت را پذیرفتیم. در حال حاضر نیز «عراقچی»، وزیر امور خارجه به صراحت گفته که تا جنگ جریان دارد، مذاکره با آمریکا هیچ معنایی ندارد و ایران طبق منشور سازمان ملل در حال دفاع از خود است. او در واکنش به حمله آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران نیز روز گذشته در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «هفته گذشته، وقتی ما در حال مذاکره با آمریکا بودیم، اسرائیل تصمیم گرفت دیپلماسی را نابود کند. این هفته، وقتی با گروه تروئیکای اروپا (E3) و اتحادیه اروپا گفت وگو داشتیم، آمریکا تصمیم گرفت آن دیپلماسی را نابود کند. از این وضعیت چه نتیجه ای می توان گرفت؟ از نگاه بریتانیا و مسئول عالی رتبه سیاست خارجی اتحادیه اروپا، موضوع این است که ایران باید به میز مذاکره «بازگردد»، اما چگونه ممکن است ایران به چیزی بازگردد که هرگز ترک نکرده، چه برسد به اینکه نابودش هم کرده اند؟»

از همان ابتدا هم مشخص بود که اروپا، وزن چندانی در تصمیم گیری اسراییل ندارد و همانطور که «عراقچی» در همان روزهای ابتدایی جنگ، گفته بود، «تنها یک تماس از واشنگتن می تواند اسراییل را به توقف جنگ وادار نماید.» هرچند به گفته تحلیلگران، گفت وگو با تروییکای اروپایی «یک مسیر فرعی است، اما قطعا بهتر از هیچ است» و می تواند در جلب نظر فضای رسانه ای و افکار عمومی جهان موثر باشد. با این حال، بهتر است تا دیر نشده روی گفت وگو با طرف اصلی متمرکز شویم و اجازه ندهیم فقدان دیپلماسی باعث اتحاد جنگی واشنگتن و تل آویو شود. «نتانیاهو» از همان ابتدا با هدف جلوگیری از توافق ایران و آمریکا (که به گفته منابع آگاه، نزدیک بود)، این کارزار نظامی را آغاز کرد. بنابراین باز بودن مسیر دیپلماسی با آمریکا می تواند نقشه شوم «نتانیاهو» را بهم بزند و ایران را بیش از پیش در مسیر پیگیری منافع ملی خود قرار دهد. از تجربیات تاریخی درس بگیریم.