کاهش 80 درصدی قدرت خرید مردم در 8 ماه گذشته / اقتصاد ایران سکته زد

فرصت امروز: نااطمینانی فضای اقتصاد ایران را فرا گرفته است. پس از آنکه برجام موجب گشایش های سیاسی و اقتصادی در سال های گذشته برای ایران شد، حالا با خروج آمریکا از برجام و شکافی که میان دو سوی آتلانتیک درباره ادامه برجام اتفاق افتاده است، به نظر می رسد حیات برجام به خطر افتاده و یا باید با اقتصاد بدون برجام راه را ادامه داد یا در این مسیر به همراهی اروپا تکیه کرد. هرچه هست، این فضای نااطمینانی و بی اعتمادی به آینده اقتصاد ایران، تبعات زیادی دارد و باید هرچه زودتر استراتژی مشخصی در این باره اتخاذ کرد.

به عنوان نمونه، اتفاقی که در ابتدای امسال در بازار ارز افتاد، باعث شده در هشت ماه اخیر ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم 80درصد کاهش پیدا کند، این در حالی است که سال 96 در حال نزدیک شدن به قدرت خرید سال 90 بودیم، اما با این وضعیت اگر هیچ عامل مخرب دیگری بر اقتصاد کشور تأثیر نگذارد شاید 10 سال دیگر قدرت خرید مردم به قدرت خرید سال 90 برسد.

در همین زمینه، وحید شقاقی، اقتصاددان معتقد است که جنگ ارزی به مراتب از جنگ نظامی خطرناک تر است. به اعتقاد او، ارز یکی از مهم ترین متغیرهای هر اقتصادی است؛ این متغیر در حدی اهمیت دارد که می توان با ایجاد بحران ارزی یک کشور را به طور نامحسوس و حتی مخرب تر از جنگ نظامی نابود کرد.

شقاقی در گفت وگو با ایسنا، با تشریح اثرات خطرناک تر جنگ ارزی نسبت به جنگ نظامی گفت: در جنگ نظامی مردم حضور دشمن را می بینند اما در جنگ ارزی دشمن به صورت چراغ خاموش و بدون اینکه مردم متوجه شوند می تواند یک کشور را ساقط و نظام اقتصادی را تغییر دهد؛ این موضوع اهمیت ارز در اقتصاد را نشان می دهد.

او در خصوص وضعیتی که این روزها در متغیر ارزی کشور وجود دارد، توضیح داد: کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی چون دلار و یورو، هم نتیجه سیاست های بین المللی و فراملی است و هم از عوامل درونی ناشی می شود.

این استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه اقتصاد ما از گذشته در برابر این مسئله ضربه پذیر و شکننده بوده است، خاطرنشان کرد: اقتصاد ایران در سال 91 با یک جنگ ارزی شدید مواجه شد و پس از فشار بر منابع ارزی، قیمت دلار از 1100 تومان به 3700 تومان افزایش پیدا کرد.

شقاقی افزود: در نتیجه این وضعیت تورم به بالای 35 درصد رسید؛ قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا کرد و رشد اقتصادی کشور منفی 6.8 درصد شد؛ تبعات آن وضعیت هنوز هم ادامه دارد، طوری که قدرت خرید مردم به قدرت خرید سال 90 نرسیده و در روزهای اخیر حتی دوباره رو به کاهش گذاشته است.

60 درصد تجارت ایران با 4 کشور است

او ادامه داد: تجربه جنگ ارزی آن سال به ما نشان داد که کشور آمریکا از طریق دفتر کنترل دارایی های خارجی (اوفک) نقشه ارزی ایران را شناخته و بر همان اساس به متغیر ارزی ما ضربه می زند.

این استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه متأسفانه نقشه ارزی ایران بسیار ضعیف است، تصریح کرد: آمریکا از طریق اوفک می دانست که صادرات پتروشیمی ما به چند کشور محدود می شود و ما در چند نقطه از دنیا بستانکار ارز می شویم؛ آنها حتی می دانستند که بین 50 تا 70 درصد از مصرف ارز ما در امارات به خصوص دوبی خلاصه می شود.

وی فقدان تنوع در شرکای تجاری و اقتصادی خارجی را یکی دیگر از عوامل ضعف نقشه ارزی کشور عنوان کرد و گفت: بین 50 تا 60 درصد واردات و صادرات ما فقط به چهار کشور محدود می شود؛ این عدم تنوع شکنندگی اقتصاد ما را بالا برده است.

شقاقی یکی دیگر از عوامل ایجاد مشکل در متغیر ارز کشور را از ناحیه صادرکنندگان پتروشیمی دانست و گفت: صادرات پتروشمی در تأمین ارز کشور نقش زیادی دارد اما متأسفانه در سال های اخیر صادرکنندگان پتروشیمی ارز حاصل از فروش را به کشور وارد نکرده و در حساب های خارجی نگه داشتند.

سال 1407 قدرت خرید مردم مشابه قدرت خرید سال 1390 می شود

این استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی ادامه داد: با وجود همه این تجربه ها و علم به ضعف نقشه ارزی کشور و تهدیدات ناشی از عدم تنوع در شرکای تجاری، کشور ما باز در سال های 96 و 97 به وسیله همان عوامل محرک قبلی دچار چالش ارزی شد و امروز کار به جایی رسیده که دلار از 3500 تومان به 6800 تومان رسیده است.

وی افزود: این افزایش قیمت دلار، باعث شده طی هشت ماه اخیر ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم 80 درصد کاهش پیدا کند، این در حالی است که سال 96 در حال نزدیک شدن به قدرت خرید سال 90 بودیم اما با این وضعیت اگر هیچ عامل مخرب دیگری بر اقتصاد کشور تأثیر نگذارد شاید 10 سال دیگر قدرت خرید مردم به اندازه قدرت خرید سال 90 برسد.

شقاقی این وضعیت را به سکته اقتصادی تعبیر کرد و گفت: در سکته اول که سال 91 رخ داد ارزش پول ملی 200 درصد کاهش یافت و در سکته دوم که اخیراً رخ داده ارزش پول ملی 80 درصد افت کرد. این دو سکته دلایل مشابهی داشت اما متأسفانه ما از تاریخ درس عبرت نمی گیریم.

شقاقی به اهمیت نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی در اقتصاد کشورهای مختلف اشاره کرد و با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل وضعیت امروز اقتصاد به همین شاخص مربوط می شود، افزود: معمولاً بعد از انقلاب این نسبت در ایران بین 50 تا 60 درصد بود اما اکنون به 110 درصد رسیده است؛ این وضعیت مانند ابری باران زاست و باید در جایی ببارد و امروز در بازار سکه، خودرو و مسکن باریده است.

وی با بیان اینکه معمولاً در اقتصاد جهانی نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی بین 60 تا 70 درصد است، گفت: رسیدن این نسبت به 110 درصد برای اقتصاد ما بد است چون به دلیل ضعف نظام مالی و بانکی نمی توانیم نقدینگی را به سمت تولید ببریم و همین باعث سرگردانی مخرب نقدینگی می شود.

نسبت نقدینگی به تولید به مرز هشدار رسیده است

این استاد اقتصاد ادامه داد: امروز نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی در ایران به مرز هشدار رسیده است و طرف تقاضای ارز را تحریک می کند، در حدی که می تواند هر بازاری را منفجر کند، بنابراین هر طور شده باید این نقدینگی به سمت تولید برود یا اینکه در حساب های سپرده بلندمدت با جریمه بالا برای برداشت، منجمد شود تا دارنده نقدینگی در هر زمان ممکن برای برداشت نقدینگی اراده نداشته باشد.

وی از عدم مدیریت ارز در کشور از طرف متولی عرضه ارز نیز انتقاد کرد و گفت: تراز گردشگری و تراز تجاری کالاهای غیرنفتی ایران منفی است؛ قاچاق کالا نیز حجم بسیاری از ارز کشور را خارج می کند؛ مثلاً سال گذشته تراز گردشگری ما منفی 10 میلیارد دلار برآورد شد یا اینکه میزان قاچاق کالا 15 میلیارد دلار اعلام شد؛ تراز تجاری کالاهای غیر نفتی نیز 7 میلیارد دلار بود.

شقاقی خاطرنشان کرد: این یعنی سال گذشته بیش از 30 میلیارد دلار ارز از کشور خارج شده است؛ بخشی از وضعیت امروز کشور به همین دلیل است.

شقاقی با بیان اینکه امروز حفظ منابع ارزی برای ایران حیاتی است، تصریح کرد: سال گذشته 2.5 میلیون ایرانی به ترکیه سفر کردند؛ اگر هر نفر به طور متوسط هزار دلار با خود از کشور خارج کرده باشد یعنی 2.5 میلیارد دلار ارز از دست رفته است؛ ما نباید به این راحتی اجازه دهیم منابع ارزی از کشور خارج شود.

جلو نشت ارز را بگیریم

وی با بیان اینکه در این زمان سخت باید به تصمیمات سخت تن بدهیم و جلو نشت ارز را بگیریم، تصریح کرد: امروز 50 درصد از واردات ما باید حذف شود؛ سبک زندگی مصرفی مردم باید تغییر کند چون مجبوریم این تغییر را به وجود آوریم و فقط به واردات کالاهای بسیار ضروری مبادرت کنیم.

این استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تأکید بر مدیریت سختگیرانه ارزی در شرایط کنونی خاطرنشان کرد: صادرکنندگان پتروشیمی نیز باید ارز حاصل از فروش محصولات را به کشور وارد کنند و از طرف دیگر با قاچاق هم برخورد جدی صورت گیرد.

وی با اشاره به بعد خارجی اقدمات لازم برای بهبود شرایط اخیر نیز گفت: نقشه ارزی ایران باید تغییر کند و شرکای تجاری ما باید متنوع شوند؛ اینکه 70 درصد مصرف ارزی ما در امارات باشد ما را گرفتار خواهد کرد.

تورم ناشی از افزایش قیمت دلار در راه است

شقاقی مجدداً به کاهش 80 درصدی ارزش پول ملی پس از افزایش اخیر قیمت ارز اشاره و اعلام کرد: هر کاهشی در پول ملی تورم به دنبال دارد و تورم ناشی از این کاهش 80 درصدی هنوز به اقتصاد کشور وارد نشده است، بنابراین پیش بینی می شود تا پایان امسال تورم به بالای 30 درصد برسد، از همین رو باید تدابیر لازم برای این موضوع نیز اتخاذ شود.

وی در پاسخ به اینکه آیا خروج آمریکا از برجام و بازگشت سه ماهه و شش ماهه تحریم ها می تواند به بحرانی تر شدن شرایط اخیر دامن بزند یا خیر، تصریح کرد: برای این موضوع می توان چند سناریو عنوان کرد؛ یکی اینکه اروپا در مقابل فشارهای آمریکا مقاومت کرده و در برابر ایران انعطاف نشان دهد و بانک های دولتی سرمایه گذار و شرکت های با ماهیت دولتی اروپایی با ایران همکاری کنند و همچنین نفت ایران را بخرد.

شقاقی افزود: روند موجود موید سناریو اول نیست چون اتحادیه اروپا امروز در موضع ضعف قرار دارد؛ از طرف دیگر تجارت بالایی بین اروپا و آمریکا برقرار است؛ اروپا سالانه 440 میلیارد دلار صادرات به آمریکا و 270 میلیارد دلار واردات از این کشور دارد و این یعنی تراز تجاری اروپا با آمریکا مثبت 170 میلیارد دلار است و قطعاً تمایلی به از دست دادن این امتیاز ندارد. از طرف دیگر شرکت های اروپایی هم تحت سیطره دولت های اروپایی نیستند و زیر بار تحریم آمریکا نمی روند، بنابراین سناریو فوق خیلی محتمل نیست.

شقاقی، دومین سناریو را به همکاری روسیه و چین عنوان کرد و گفت: همکاری این دو کشور به خصوص چین برای رفع چالش های ارزی و صادراتی و وارداتی ناشی از بازگشت تحریم ها اهمیت زیادی دارد، بحثی که در این سناریو نیز مطرح است کم لطفی ایران به چین پس از برجام و تمایل شدید به سمت اروپاست و سؤال اینجاست که آیا چین این همکاری را با ایران انجام می دهد یا خیر.