سوآپ (Swap) و وضعیت کنونی عملیات آن در کشور

ایران در موقعیتی بسیار حساس، ممتاز و استراتژیک در منطقه و بلکه جهان قرار گرفته است، به طوری که به هر دو حوزه نفت و گاز خلیج فارس و دریای مازندران دسترسی مستقیم دارد و در صورتی که منابع هیدروکربوری کشور به درستی هدایت و مدیریت شوند، توسعه همه جانبه کشور را به همراه خواهد داشت. بنابراین استفاده از این ظرفیت، یک ضرورت است. 

سوآپ به مبادله ای گفته می شود که هرنوع کالایی از قبیل نفت خام یا فرآورده های نفتی به دلایلی از قبیل نبود آب های آزاد از یک کشور به منظور صادرات توسط شرکت سوآپ کننده به کشوری که دارای قابلیت هایی از جمله همجواری با آب های آزاد به منظور صادرات این کالاست تحویل داده می شود و در عوض همان کالا عینا با همان خصوصیات در مرز دیگری توسط شرکت سوآپ کننده تحویل گرفته خواهد شد.

درباره تاثیرات انجام عملیات سوآپ نفت در حوزه اقتصادی می توان به این موارد اشاره کرد:

- شرایط سوآپ به ایران اجازه می دهد تا جهت دریافت نفت در شمال و صدور همان مقدار نفت در جنوب کارمزد و اجرت دریافت کند

- صرفه جویی و بالطبع کاهش زیاد هزینه حمل و نقل مواد نفتی در داخل کشور

- شکوفایی اقتصادی مناطق محل عبور خطوط لوله (سوآپ) که امکانات زیادی بر این مناطق فراهم می کند

- گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به بازار مصرف آن کشورها برای فروش محصولات داخلی

- ایجاد اشتغال داخلی و توزیع درآمد و نیز بروز تعریف فعالیت های تجاری مرتبط و جدید در راستای حفظ و تامین هرچه بیشتر منافع ملی

- فراهم شدن موجبات تشویق سرمایه گذاران داخلی و خارجی نسبت به سرمایه گذاری در زمینه تجهیزات و تاسیسات زیربنایی برای ترانزیت سوخت.

همچنین در خصوص تاثیرات انجام عملیات سوآپ نفت در حوزه سیاسی-امنیتی می توان به فراهم شدن موجبات منافع بسیار سیاسی از طریق وابسته کردن کشورهای حوزه مرز شمالی کشور به ایران و در نتیجه تحکیم و تقویت روابط سیاسی و ثبات سیاسی در منطقه، تامین منافع سیاسی- امنیتی از طریق توسعه نفوذ در کشورهای صادرکنندگان نفت از مسیر ایران و تبدیل آنها به دوست که پیامد آن همگرایی و همکاری منطقه ای مناسب تر است و کاهش نفوذ و اثرگذاری شرکت های آمریکایی و اروپایی در گلوگاه ورود انرژی به شمال کشور و مسیر خزر (دریای مازندران) – خلیج فارس با حضور جدی شرکت های ایرانی در منطقه مزبور و تجارت سوآپ اشاره کرد.

نزدیک به چند سال است که اجرای عملیات سوآپ نفت در مرز آبی شمالی کشور که مرکز ثقل آن پایانه نفتی شمال (بندر نکا) است متوقف مانده است. آنچه می توان به عنوان علت عمده توقف عملیات سوآپ از مبدا پایانه نفتی شمال (بندر نکا) برشمرد و باعث توقف یک عملیات سودآور به کشور شد همانا تصمیم مسئولان وقت تصمیم ساز وزارت نفت مبنی بر توقف سوآپ به دلیل عدم سوددهی و در نتیجه به اصطلاح حفظ منافع ملی کشور بوده است و متعاقب آن با تمدید نشدن قراردادهای سوآپ نفت، چهار شرکت بین المللی: سلکت انرژی تریدینگ، دراگون اویل امارات، ویتول سوییس، کاسپین اویل و رولو پمنت ایرلند و استفاده آنان از مسیرهای (البته غیراقتصادی) چهارگانه یادشده، حجم سوآپ نفت ایران به صفر رسید. تعلیق قراردادهای سوآپ نفت موجب شده بود که بزرگ ترین پایانه نفتی ایران (موسوم به پایانه نفتی شمال در بندر نکا) به دلیل توقف این تجارت در مرز تعطیلی کامل قرارگیرد. این امر در حالی است که 300میلیون دلار جهت احداث و راه اندازی پایانه نفتی شمال هزینه مصرف شد و با اوصاف فوق استفاده بهینه از آن همچنان متوقف مانده است.

همچنین از آنجایی که دریافت نفت در مرز شمالی کشور از کشورهای حوزه دریای مازندران به علت استفاده در پالایشگاه نفت تهران و تبریز بوده است بنابراین انتقال نفت از این مسیر نیز به صرفه و صلاح کشور بود.

کارشناس اقتصاد انرژی