مصاحبه واقعه مدار (بخش دوم)

همانطور که در جلسه گذشته اشاره شد مصاحبه واقعه مدار نوع ویژه ای از مصاحبه روایتی است که با اجرای آن مصاحبه شوندگان، رخدادها یا جنبه هایی از زندگی روزمره خود را توصیف و روایت می کنند.

فلیک (1996) مطالعه ای تطبیقی در مورد تغییرات حاصل از فناوری در زندگی روزمره انجام داد. وی به منظور تحلیل دیدگاه های متفاوت در رابطه با موضوع یاد شده، با سه گروه شامل مهندسان فناوری اطلاعات، صاحبنظران حوزه علوم اجتماعی و معلمان به عنوان حرفه هایی که در سطوح مختلف در نقش تولید کننده، متخصصان و کاربران با فناوری سروکار دارند، 27 مصاحبه واقعه مدار ترتیب داد.

پرسش های مطرح شده توسط وی شامل شرح حال مصاحبه شونده در رابطه با فناوری (نخستین برخورد وی با فناوری و مهم ترین تجربه ای که در مورد فناوری دارد) و زندگی روزمره او در ارتباط با فناوری (توصیف امور روز گذشته و اینکه فناوری در آن چه نقشی داشته است، ابعاد مختلف زندگی روزمره مانند کار، اوقات فراغت، محیط خانه و نقش فناوری) است.

فلیک در پژوهش یاد شده پرسش ها را به شکل زیر مطرح کرد:

1- فناوری چه معنایی برای شما دارد و کلمه فناوری چه چیزهایی را در ذهن شما تداعی می کند؟

2- براساس گذشته نخستین تجربه ای که در رابطه با فناوری به خاطر می آورید، کدام است؟ می توانید لطفا در مورد آن شرایط با من صحبت کنید؟

3- با نگاه به محیط زندگی خود بگویید که فناوری چه نقشی در آن به عهده دارد و چه چیزهایی را در محیط زندگی تغییر داده است؟ لطفا یک مورد شاخص را برای من مطرح کنید؟ و...

همانطور که ملاحظه می شود پژوهشگر در مراحل اولیه مصاحبه، ادراکات و برداشت هایی را که مصاحبه شونده در رابطه با مفاهیم تحت مطالعه دارد، مورد توجه قرار می دهد. سوال اول مصاحبه نشان می دهد در شروع مصاحبه از شرکت کننده خواسته می شود معنا و مفهوم پدیده تحت مطالعه را از دیدگاه خود بیان کند.

مثال های دیگری از سوالات آغازین مصاحبه واقعه مدار در زیر مطرح می شود:

- اطلاعات فنی محصول برای شما چه معنایی دارد؟

- کیفیت چه مفهومی برای شما دارد؟

این پرسش ها به مصاحبه شونده این امکان را می دهند که ارتباط اولیه با موضوع تحت مطالعه برقرار کند و سپس از وی خواسته می شود نخستین برخورد خود را با موضوع به یادآورده و صحنه هایی را که در رابطه با موضوع به خاطر می آورد برای مصاحبه گر تعریف کند.

این سوالات متوالی، مصاحبه شونده را به بیان تجارب ویژه وی در رابطه با موضوع مورد نظر، ترغیب می کنند.

مصاحبه واقعه مدار برای گردآوری اطلاعات در حوزه پژوهش رفتار اطلاع یابی روزمره شیوه مناسبی است.

نمونه هایی از سوالاتی که در این مصاحبه می توان مطرح کرد به شرح زیر است:

- می توانید مورد خاصی را به خاطر بیاورید که به اطلاعات فنی یک محصول نیاز داشته اید؟ لطفا درباره آن مورد خاص برای من صحبت کنید!

در برخی موارد احساس می کنیم که اطلاعات خاصی برای ما بسیار سودمند بوده است. آیا می توانید درباره موردی صحبت کنید که احساس کردید اطلاعات خاصی برای شما خیلی مفیده بوده است؟

گاهی احساس می کنیم به دلیل عدم امکان دسترسی به برخی اطلاعات محصول، وضعیت نامساعدی پیدا کرده یا دچار ضرر و زیان شده ایم. آیا می توانید موقعیتی را به خاطر آورید که به اطلاعات خاصی به شدت نیاز داشته و قادر به دستیابی به آن نبوده اید؟ لطفا آن موقعیت را برای من تعریف کنید.

وقتی به گذشته نگاه می کنید، نخستین / آخرین / مفیدترین/ بی فایده ترین برخورد شما با. . . . . . . کدام بوده است؟ می توانید در آن مورد صحبت کنید؟

به طور کل می توان گفت مصاحبه واقعه مدار نیز مانند سایر انواع مصاحبه ها امکان گردآوری اطلاعات درمورد کنش ها و تعاملات را فراهم نمی کند، با این حال کسب این گونه اطلاعات نیز از طریق آگاه شدن از دیدگاه های شرکت کنندگان امکان پذیر می شود و همچنین مصاحبه واقع مدار می تواند تفاوت های موجود میان گروه های مورد مطالعه را از نظر تجاربی که در زمینه مورد بررسی داشته اند، روشن کند.

کارشناس تحقیقات بازار و دانشجوی دکترای بازاریابی