مناطق آزاد، افسردگی در میانسالی

بیش از دو دهه از شکل‌گیری مناطق آزاد می‌گذرد و انتقادهایی که به این مناطق می‌شود، نشان می‌دهد که همچنان از رسیدن به حداقل‌های اهداف و برنامه‌های‌شان بازمانده‌اند. اواخر هفته گذشته بود که رییس‌جمهور در سفر به بندر انزلی از اهمیت و نقش کلیدی این مناطق در صادرات گفت که هنوز محقق نشده‌است، گفته‌ها و اظهارنظرهای مشاور وی و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی در سال گذشته نیز می‌تواند تایید‌کننده این مدعا باشد.

سالی که ترکان سفر هفت‌گانه‌اش را با اروند شروع کرد و کیش خان هفتم بود. ترکان در خلال این سفرها آهسته و پیوسته گفت که چه سکانی را از دولت تحویل گرفته است، اگرچه از تاثیر مستقیم این مناطق در ایجاد اشتغال، تولید و صنعت، همچنان اطلاعات دقیقی نمی‌توان یافت. وی در اظهارنظری گفته بود، مناطق آزاد، آزاد نیستند و در جایی دیگر از متوقف ماندن رشد و توسعه در این مناطق حرف زده است و البته در سفر به اغلب این مناطق هنوز هم صحبت از نبود زیرساخت‌ها مطرح بود و ظرفیت‌هایی که وجود دارد و هنوز بلااستفاده مانده است اما آنچه که دولتی‌ها و منتقدان درتشریح اثرات این مناطق به دفعات از آن حرف می‌زنند، واردات بی‌رویه است که از اهداف اولیه این مناطق نبوده و در چشم‌انداز آنها پیش‌بینی نشده بود. 

مسئله‌ای که نایب رییس کنفدراسیون صادرات آن را از مهم‌ترین عوامل ناموفق بودن و دور شدن این مناطق از چشم‌اندازشان عنوان می‌کند. ویترین واردات کالاهای خارجی عبارتی است که محمد لاهوتی برای این مناطق به کار می‌برد. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: واردات کالاهایی از این مناطق به داخل کشور شکل گرفت که از مسیرهای دیگر انجام‌شدنی نبود. به گفته وی، واردات برخی کالاها از مسیرهای قانونی امکان‌پذیر نبود درحالی‌که قوانینی در این مناطق وجود داشت که از ورود برخی از این کالاها با مسافر حمایت می‌کرد. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌افزاید: با نگاهی به عملکرد این مناطق خواهیم دید که تنها برای واردات تسهیلات ایجاد کردند. لاهوتی توضیح می‌دهد: کالاهایی که موانعی برای ورود یا هزینه‌های گمرکی سرسام‌آوری داشتند ازاین طریق وارد می‌شد، به نظر من این تمام خروجی مناطق آزاد است. وی با اشاره به اهداف تعیین شده برای ایجاد مناطق آزاد ادامه می‌دهد: هدف از ایجاد مناطق آزاد و مناطق ویژه که قوانین‌شان با قوانین سرزمین اصلی متفاوت است، ایجاد امکانات و تسهیلات برای سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی بود تا از این طریق این مناطق به قطب‌های اقتصادی و تجاری تبدیل شوند، در همه دنیا همین‌طور است، اما در کشور ما این اتفاق نیفتاد.

ایــن فعــال اقتصــادی معتقد است دولت در ایجاد مناطق‌آزاد و ویژه اقتصادی هزینه‌های زیادی متحمل شده است اما از طرفی دیگر خروجی‌اش این شده است که همه می‌بینیم، درحالی‌که باید در تعدد این مناطق مدیریت می‌کرد. وی که عدم جذب سرمایه‌گذاری خارجی را یکی از دلایل ناموفق بودن این مناطق عنوان می‌کند، در بیان دلایل اساسی‌تر می‌گوید: یکی از مشکلات اساسی ما این است که در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بدون اینکه زیرساخت‌هایش را فراهم کنیم، فقط تعیین محدوده کرده و بعد هم شروع به فروش زمین‌ها کردیم تا هزینه‌ها را تامین کرده باشیم اما فروش زمین جوابگوی زیرساخت‌های لازم نبود و در واقع این اقدام انحراف از برنامه‌های اصلی بود و حالا با گذشت این همه سال همچنان باید در مورد زیرساخت‌ها حرف بزنیم.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران ادامه می‌دهد: اگر در ایجاد و تعدد مناطق آزاد و مناطق‌ویژه اقتصادی مدیریت صحیحی می‌شد، با توجه به وسعت خاک، مرزها و ظرفیت‌ها درکشورمان می‌توانستیم به‌مراتب از جبل علی در امارات موفق‌تر باشیم. لاهوتی می‌افزاید: من فکر می‌کنم ما بیشتر علاقه‌مند هستیم که بگوییم یک کار را انجام دادیم، بدون اینکه الزاماتش یا زیرساخت‌هایش را فراهم کنیم و در انتها هم می‌بینیم نتیجه خلاف آن چیزی است که تصور می‌کردیم.

از طرفی دیگر عضو اتاق بازرگانی، صنایع و معادن خرمشهر معتقد است: مناطق آزاد هنوز درگیر زیرساخت‌ها هستند. به گفته وی، وقتی روند تولید مسیر مناسبی را طی نمی‌کند، صادرات هم در مسیر سالم و حرفه‌ای‌اش قرار نمی‌گیرد. احمد شریفات با بیان اینکه قوانین پیچیده و دست‌وپاگیر اجازه رقابت در بازارهای جهانی را از کالای ایرانی گرفته است به «فرصت‌امروز» می‌گوید: قاعدتا وقتی ریسک ورود به میدان رقابت را نداریم صادرات هم درست انجام نمی‌شود. این فعال اقتصادی به قوانین واردات و صادرات اشاره کرده و ادامه می‌دهد: فعالان در واردات و صادرات در مناطق آزاد با قوانین دست‌وپنچه نرم می‌کنند، درحالی‌که قوانین مناطق آزاد قاعدتا نباید برای فعالان اقتصادی موانع ایجاد کند چرا که در همه دنیا مناطق آزاد واقعا آزاد هستند و این نگرش برای بخش‌خصوصی در دیگر کشورها ایجاد انگیزه کرده است.

شریفات معتقد است: قوانین مناطق آزاد باید بازنگری شده و با دیگر مناطق آزاد در کشورهای توسعه‌یافته تطبیق داده شود. این فعال اقتصادی می‌افزاید: برای مثال در جبل‌علی مسئولان و مدیران ارشد به استقبال سرمایه‌گذاران می‌آیند درحالی‌که برای ورود به مناطق آزاد ما همچنان درگیر کاغذبازی هستیم. عضو اتاق بازرگانی خرمشهر با بیان اینکه مناطق آزاد در کشورمان از مسیر اصلی خود دور شده‌اند، ادامه می‌دهد: صادرات و ناموفق بودن مناطق آزاد در این خصوص، بیشتر موانع داخلی دارد، هرچند که تحریم‌ها بر شدت آن افزوده است، اما حالا باید منظر بمانیم و ببینیم با لغو تحریم‌ها واقعا چند درصد از مشکلات ما حل خواهد شد.

به گزارش «فرصت امروز» اگرچه صادرات و صادرات مجدد از اهداف اولیه این مناطق بود اما آمارها چیز دیگری می‌گویند. براساس آمار منتشرشده از سوی شورای عالی مناطق آزاد، میزان صادرات قطعی شامل کالای حاصل از تولید از هفت منطقه آزاد در سال 92 به وزن 410هزار و 988تن بوده که معادل 0/44درصد از کل صادرات کشور در سال گذشته است. براساس همین گزارش، ارزش صادرات قطعی از این مناطق در این سال، 132میلیون دلار را نشان می‌دهد؛ درحالی‌که میزان واردات در این مناطق رقم 3میلیارد و 198میلیون دلار را از سر گذرانده است.