مصائب اقتصاد یارانه ای

در حالی که مهلت ثبت نام متقاضیان «یارانه معیشتی» تا پایان روز گذشته 24 دی ماه اعلام شده بود، اما این مهلت تا پایان دی ماه تمدید شد و حالا متقاضیان «یارانه معیشتی» که یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی نمی گیرند، می توانند در سامانه معیشتی ثبت نام کنند. این خبر را دیروز حسین میرزایی، سخنگوی ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی اعلام کرد و از تمدید مهلت ثبت نام برای سرپرستان خانواری که در لیست یارانه بگیران نقدی نیستند، اما متقاضی دریافت یارانه معیشتی هستند، تا ۳۰ دی ماه خبر داد.

به گفته میرزایی، علاوه بر تمدید مهلت ثبت نام در سامانه معیشتی تا پایان دی ماه، افرادی که در آذرماه اعتراض خود را ثبت کرده اند، می توانند وارد سایت شده و نتیجه اعتراض خود را مشاهده کنند. این دسته افراد تا ۳۰ دی ماه نیز می توانند اعتراض کرده و درخواست بازبینی مجدد دهند. همچنین آن دسته از افرادی که درخواست بازبینی داده اند و قصد انصراف دارند، امکان لغو درخواست بازبینی تا آخر دی ماه برای شان در سامانه فراهم شده است.

هیات دولت همچنین در این هفته، آیین نامه «نحوه شناسایی خانوارهای مشمول یارانه معیشتی» را ابلاغ کرد و بر این اساس، خانوارهایی که به طور همزمان دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو هستند، مشمول «یارانه معیشتی» شناخته نمی شوند. همچنین درآمد ماهانه بالاتر از 4 میلیون تومان در خانوار تک نفره، 5 میلیون در خانوار دو نفره، 6 میلیون در خانوار سه نفره، 7 میلیون در خانوار چهار نفره و درآمد ماهانه 8 میلیون تومان در خانوار پنج نفره و بیشتر، مشمول دریافت این یارانه شناخته نمی شوند.

سرگذشت «یارانه معیشتی» در اقتصاد ایران

با افزایش قیمت بنزین در آخرین روزهای آبان ماه امسال بود که «یارانه معیشتی» متولد شد. دولت دوازدهم، قیمت بنزین را از هزار تومان به 3هزار تومان افزایش داد و از محل درآمد ایجادشده تصمیم گرفت تا آن را در قالب «بسته معیشتی» میان مردم توزیع کند. با اینکه این سیاست اقتصادی با انتقاد اقتصاددانان روبه رو شد و صاحب نظران اقتصادی، این سیاست دولت را مصداق «پول پاشی بر آتش بنزین» تعبیر کرده اند، اما دولت حسن روحانی به این رویه ادامه داد و تاکنون دو مرحله از «یارانه معیشیتی» به حساب سرپرستان خانوارها واریز شده است.

برآوردهای اولیه نشان می دهد که با افزایش قیمت بنزین در هر ماه حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان و در سال تا ۳۰ هزار میلیارد تومان از این محل، درآمدزایی می شود، اما اینکه چه کسانی این کمک معیشتی را دریافت می کنند، از همان ابتدای شروع طرح، از سوالات مهم افکار عمومی بود. با اینکه دولت از واریز یارانه معیشتی برای 60 میلیون ایرانی خبر داده، اما بسیاری از سرپرستان خانوارها اعلام کرده اند که این یارانه را دریافت نکرده اند.

دولت اعلام کرده که بین ۱۸ تا ۱۹ میلیون خانوار یعنی حدود ۶۰ میلیون نفر شامل کمک معیشتی می شوند. در این میان، مشخص است که این افراد از بین یارانه بگیران، انتخاب شده اند، چنانچه بعد از واریز مرحله اول، تعداد زیادی از یارانه بگیران یا کسانی که یارانه 45 هزار و 500 تومانی دریافت نمی کردند، به عدم دریافت «یارانه معیشتی» معترض شدند! سوال آنها این بود که چگونه و بر چه مبنایی مشمول این یارانه شناخته نشده اند!

در هر حال، با رسمی شدن مصوبه دولت برای پرداخت کمک های معیشتی، معیارهای پرداخت «یارانه معیشتی» نیز رفته رفته مشخص شد؛ به طوری که اکنون مجموعه ای از معیارهای درآمدی و دارایی ها، تعیین کننده دریافت این کمک ماهانه است. طبق آنچه دولت اعلام کرده است، خانوار یک نفره با درآمد سالانه کمتر از ۴۸ میلیون، دو نفره ۶۰میلیون، سه نفره ۷۲ میلیون و چهار نفره ۸۴ میلیون و پنج نفره و بیشتر ۹۶ میلیون تومان شامل دریافت کمک معیشتی می شود. به عبارت دیگر، خانواده ای که بیشتر از این سقف مشخص شده، درآمد داشته باشند جزو مشمولان «یارانه معیشتی» شناخته نمی شود.

از 3 سفر غیرزیارتی خارجی تا خودرو و وام بانکی

اما جدا از سقف درآمدی، دولت روحانی، معیارهای دیگری هم برای «یارانه معیشتی» مشخص کرده است. این معیارها از سه سفر غیرزیارتی خارجی تا خانوارهایی که به طور همزمان دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو هستند را شامل می شود. طبق آیین نامه «نحوه شناسایی خانوارهای مشمول یارانه معیشتی»، خانوارهای دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو به طور همزمان یا خانوارهای دارای دو واحد ملکی؛ خانوارهای دارای املاک و مستغلات با ارزش 12 میلیارد ریال در تهران و کلانشهرها و 9 میلیارد ریال در سایر شهرستان ها؛ خانوارهای دارای خودروهای سواری با ارزش بیش از 3میلیارد ریال یا خودروهای عمومی با ارزش بیش از 4میلیارد ریال؛ کارفرمایان دارای بیش از سه بیمه پرداز؛ خانوارهایی که بیش از سه سفر خارجی غیرزیارتی داشته اند و همچنین گیرندگان تسهیلات بانکی جمعا به مبلغ بیش از 3میلیارد ریال، مشمول دریافت «یارانه معیشتی» شناخته نمی شوند.

به عبارت بهتر، خانوارهای دارای خودروهای سواری با ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون تومان یا خودروهای عمومی با ارزش بیش از ۴۰۰ میلیون تومان شامل نخواهند شد. همچنین کارفرمایان دارای بیش از سه بیمه پرداز یا گیرندگان تسهیلات بانکی به مجموع بیش از ۳۰۰ میلیون تومان که در حال بازپرداخت اقساط باشند، کمک معیشتی دریافت نخواهند کرد.

البته مبلغ «یارانه معیشتی» اندکی از یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی بیشتر است. چنانچه «یارانه معیشتی» برای خانوارهای تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهارنفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان است. به گفته دولت، در دومین مرحله پرداخت «یارانه معیشتی»، این یارانه برای 18 میلیون و 100 هزار خانوار واریز شده است. البته با توجه به تمدید مهلت ثبت نام متقاضیان «یارانه معیشتی» تا پایان دی ماه، مطمئنا این تعداد بالاتر هم خواهد رفت.

زلزله پول پاشی یارانه ای در اقتصاد ایران

در این بین، مختصات اقتصاد یارانه ای تنها به دو یارانه ای که دولت ماهانه تحت عنوان «یارانه نقدی» و «یارانه معیشتی» به مردم می دهد، خلاصه نمی شود. اقتصاد ایران سرشار از یارانه های پنهانی است که به بلای جان اقتصاد بدل شده اند. در باب میزان یارانه پنهان در اقتصاد ایران، البته برآوردها متفاوت است، اما اغلب از پرداخت سالیانه ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در اقتصاد ایران صحبت می شود.

به گفته صاحب نظران، نظام یارانه ای، بزرگ ترین تهدید حیات اقتصاد است و یارانه از همان ابتدا نیز با فهمی اشتباه در اقتصاد ایران، متولد شده است. در حالی که بسیاری از دولت ها ترجیح می دهند یارانه را به تولید یا صادرات پرداخت کنند، در ایران اما بخش زیادی از یارانه به مصرف کننده نهایی پرداخت می شود. ماجرای یارانه وقتی شکلی فاجعه بار به خود می گیرد که مشخص نیست چه اندازه از این عدد بزرگ، به اقشار فرودست و کم درآمد می رسد و اصلا پرداخت یارانه به این شکل، چقدر توانایی دستیابی به اهدافش را دارد؟

پژوهش های بسیاری در چند سال گذشته درباره ناکارآمدی نظام یارانه ای نوشته شده است. با اینکه اکثر یارانه های اعطایی با هدف حمایت از اقشار ضعیف و آسیب دیده تخصیص می یابد، اما نتایج پژوهش ها از ناکارایی تخصیص این یارانه ها حکایت دارد. طبق یک بررسی که امسال انجام شده، مجموع یارانه های پنهان و آشکار در اقتصاد ایران به حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان می رسد و سهم دهک های پردرآمد در بهره مندی از یارانه ها بسیار بیشتر از سهم دهک های کم درآمد جامعه است.

طبق این بررسی، سهم سه دهک پردرآمد از یارانه پنهان مستقیم هفت برابر سه دهک کم درآمد است. همچنین براساس یافته های این پژوهش، میزان بهره مندی دهک های بالای درآمدی از یارانه پنهان، گاز، برق و بنزین ۲۳ برابر دهک های پایین درآمدی است. اعدادی که گواه بر توزیع ناعادلانه یارانه ها در بخش انرژی، کالاهای اساسی و دارو دارد. این در حالی است که بدون صرف منابع جدید و تنها با طراحی یک نظام بازتوزیع کارآمد، می توان مسیر یارانه ها را به سمت دهک های پایین درآمدی سوق داد.

البته این پژوهش پیش از اصلاح قیمت بنزین در آبان ماه امسال و تولد «یارانه معیشتی» صورت گرفته است. با این حال، اگرچه افزایش قیمت بنزین و واقعی شدن نرخ سوخت، گزاره درستی است، اما تزریق منابع ایجادشده از طریق «یارانه معیشتی»، ادامه همان نظام ناکارآمد یارانه ای و همان راه رفته پیشین است و تنها بر شکاف طبقاتی جامعه ایران می افزاید.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com